‘Poetin en zijn vrienden danken hun macht aan een pact met de Sint-Petersburgse maffia’

Westerse sancties bijten de Russische economie maar volstaan ze om de oorlog in Oekraïne te stoppen? ‘Oligarchen maken nog steeds gebruik van achterpoortjes die wij laten openstaan’, zegt onderzoeksjournaliste Catherine Belton, die een ophefmakend boek schreef over ‘de mannen van Poetin’.

“Vladimir Poetin blijft voorlopig zitten waar hij zit omdat hij borg staat voor de stabiliteit van het systeem waarmee hij en de miljardairs rond hem zo rijk konden worden. Ze kunnen nu niet door zijn deur stappen en vragen of hij de oorlog in Oekraïne stopt. Als ze dat zouden doen, vliegen ze in de cel. Toch volgt een onvermijdelijke terugslag, want de westerse sancties bijten. De inflatie stijgt dit jaar boven 20 procent, fabrieken komen zonder onderdelen te zitten. Er is een grote groep mensen rondom Poetin die al dertig jaar gewoon was macht te hebben in hun eigen economische domein en nu hun keizerrijkjes verliezen. Nu zien ze hun geld en reputatie in het Westen in het riool verdwijnen. Dit schept op termijn risico’s voor Poetin.”

Aan het woord is Catherine Belton tijdens een videogesprek, een week voor haar ophefmakende boek Putin’s People op de Nederlandstalige markt komt als De mannen van Poetin. Op basis van tientallen interviews met oligarchen en Kremlin-insiders, gewezen KGB-agenten en Zwitserse en Russische bankiers, legt de onderzoeksjournaliste daarin het internationaal vertakte machtsnetwerk rond de Russische leider bloot.

De sancties bijten maar in uw boek schrijft u ook hoe Poetin en zijn oligarchen hun geld veiligstellen via familieleden en stromannen. Kunnen ze dat nu nog?

“Ja, oligarchen maken nog steeds gebruik van achterpoortjes die wij laten openstaan. We zien wel dat het Westen sneller probeert te reageren dan vroeger. Een voorbeeld is gewezen Chelsea-eigenaar Roman Abramovitsj. Hij probeerde enkele van zijn vennootschappen na de invasie over te dragen aan zijn zakenpartner David Davidovitsj. De Britse regering heeft ook hem nu gesanctioneerd. Dit is lang niet het enige voorbeeld. Oligarchen zijn erg creatief in verduisteren. Een deel van hun succes is net gebaseerd op het vinden van mazen in het net, om strenge regels te ontwijken. Ze vonden en vinden veel manieren om hun rijkdom te verbergen.”

Gaan we hard genoeg op zoek naar dat geld dat ze verbergen in belastingparadijzen? Ik denk nu maar aan Poetins eigen geld dat hij via een vriend, de cellist Sergej Roldoegin, ‘offshore’ versluisde?

“Het klopt dat de huidige sancties te fragmentarisch zijn. Het VK en de EU gingen achter Poetins vrienden aan die voor hem het laatste redmiddel zijn, zoals Roldoegin, maar de VS moeten nog actief worden op dit front. Hierdoor is er nog een enorme strook aan rechtsgebieden beschikbaar voor deze mensen, waar ze nog altijd vrij geld kunnen verplaatsen! Er is geen verenigd sanctiefront. Ik begrijp eerlijk gezegd niet waarom de VS zo achterophinken in het doorvoeren van deze maatregelen. Het betekent dat de stappen die het VK en de EU zetten vrij zinloos blijven.”

Net voor de oorlog verkocht staatsonderneming Alrosa nog heel wat diamanten via Antwerpen. Gebruiken ze nu diamant als beleggingsmiddel?

“Deze specifieke transactie kende ik niet maar ja, inderdaad, diamanten zijn een ultieme weg om sancties te omzeilen omdat ze zo makkelijk getransporteerd kunnen worden en verder verhandeld kunnen worden in ongeregelde sferen.”

De EU debatteert nu over olie-sancties. Hoe efficiënt kan dat zijn?

“Als de EU-lidstaten alle neuzen in dezelfde richting zouden krijgen, zou dankzij olie-sancties de Russische economie onvoldoende inkomsten genereren om de oorlog in Oekraïne te ondersteunen. Nu verdienen ze er helaas nog 800 miljoen euro per dag mee.”

Oligarch en Poetin-vertrouweling Gennadi Timtsjenko doet ondanks persoonlijke sancties tegen hem ook nog altijd zaken met het Franse Total. Heeft zo iemand ook nog invloed in Parijs?

“Het is een goede vraag hoe ver Timtsjenko’s invloed nog reikt. We zien het publieke protest uit Hongarije, Slovakije en Tsjechië tegen mogelijke oliesancties door hun afhankelijkheid van Russische olie via de Droezjba-pijplijn maar hoe grote energiebedrijven als Total op de sanctiepakketten proberen te wegen is veel minder duidelijk. Feit is dat ze aandeelhouder blijven in Novatek, het gasbedrijf waarin Timtsjenko participeert.”

Moeten we Poetins westerse tussenpersonen dan niet meer viseren, zoals Duitsland nu eindelijk stappen zet tegen ex-bondskanselier Schröder?

“Het is al een goed begin dat Gerhard Schröder, die zich nog steeds onbeschaamd opstelt over zijn vriendschap met Poetin en zijn positie in diens raden van bestuur, in de voorbije week zijn vergoeding als gewezen Duits bondskanselier werd ontnomen. Er zijn wel nog diepgaande onderzoeken nodig naar andere tussenpersonen van Poetin in westerse samenlevingen, om te weten tot op welke hoogte ze nog aan beïnvloeding doen.”

Moet er nog meer onderzoek komen naar de vastgoed- en vennootschapsconstructies van oligarchen in het Verenigd Koninkrijk?

“Ja, dit moet ook op internationale schaal gebeuren want de oligarchen versluizen er hun geld via overzeese rechtsvormen en jurisdicties. Er zou een begin kunnen worden gemaakt in enkele van de Britse overzeese gebieden (zoals de Maagdeneilanden, MR) en Kroonbezit (eilanden zoals Guernsey, Jersey en Man, MR) waar men informatie zou moeten vrijgeven over de werkelijke begunstigden van schermvennootschappen zodat het veel moeilijker wordt om rijkdom offshore te verbergen.”

“De diepere oorzaak dat het VK zo’n kruispunt is geworden voor Russische witwasoperaties wortelt uiteindelijk in de lege vennootschapsstructuren die er worden aangeboden. In alle grote schandalen van de voorbije jaren - van Danske Bank tot de Moldavische Laundromat - bleek telkens dat de zogeheten Britse LLP’s, (partnerschappen met beperkte aansprakelijkheid, MR) tientallen miljarden dollars zwarte Russische cash werden versluisd. Dit zijn ontraceerbare vennootschappen die geen belastingen betalen en zelfs geen zakenactiviteiten hebben in het VK.

“We zien ook hedge- en private-equityfondsen die niet moeten onthullen waar hun geld vandaan komt, maar die tegelijk grote giften deden aan politieke partijen en campagnes zoals brexit. We hebben nog een lange weg te gaan. De Britse regering krijgt mooie krantenkoppen door achter oligarchen zoals Abramovitsj te gaan, maar het onderliggende probleem is nog gigantisch.”

Londen wordt niet voor niets ‘Londongrad’ genoemd, schrijft u. Jevgeni Lebedev, huidig eigenaar van de Evening Standard en The Independent maar ook zoon van een oligarch en ex-KGB’er, werd Lord in het Hogerhuis dankzij premier Boris Johnson. Hanteert deze Britse regering dubbele standaarden?

“Er zijn nog altijd grote vraagtekens over de Hogerhuiszetel voor Jevgeni Lebedev. Veel parlementsleden zijn erg bezorgd over de wijze waarop dit werd toegekend ondanks een negatief advies van de veiligheidsdiensten. Er zijn nog altijd dubbele standaarden voor wat de nauwe vrienden van Boris Johnson betreft. Desondanks wijzigden de attitudes wel door de oorlog. We zagen hoe de Britse regering zich hard opstelde tegen Abramovitsj, die voorheen nauwe relaties met Poetin ontkende.”

Abramovitsj bemiddelde al tussen Moskou en Kiev. Kunnen oligarchen als hij voor een oplossing zorgen?

“Hij doet blijkbaar zijn best, tot op zekere hoogte. Er wordt gezegd dat Abramovitsj werd aangezocht door de Oekraïense regering, want hij was het enige rechtstreekse kanaal met Poetin dat ze kenden buiten de zwaar bureaucratische diplomatieke route. Maar ik denk dat het zelfs voor hem onmogelijk is om Poetin te overtuigen.”

Orthodoxe oligarchen zoals Vladimir Jakoenin en Konstantin Malofejev gebruikten volgens uw boek hun stichtingen voor beïnvloedingsoperaties in Oekraïne, Europa en de VS. Nog altijd?

“Ja, dit duurt nog altijd verder maar ze zoeken nieuwe wegen om niet ontdekt te worden. Volgens een van mijn bronnen werd er ook gefinancierd via ambassades en consulaten. De cash komt binnen via diplomatieke valiezen en wordt dan zo verdeeld, waardoor het natuurlijk veel moeilijker te traceren is. Malofejev werd al dikwijls gesanctioneerd, maar ik ben zeker dat hij nog altijd zeer, zeer actief is in Oekraïne. Jakoenin werd al gesanctioneerd door het VK, de VS en de EU. Zijn Stichting Civiele Dialoog werd gesloten in Berlijn. Maar dit is slechts het topje van de ijsberg.

“Een voorbeeld is hoe de Republikeinse senator Rand Paul in de VS nog altijd nauwe banden heeft met Malofejev. Onlangs probeerde hij nog in het Congres het hulppakket van 40 miljard dollar aan Oekraïne te blokkeren Ik sprak met Malofejev voor mijn boek. Hij zette die vriendschap met Paul zelfs in de verf. Ze leerden elkaar kennen op een evenement rond conservatieve familiewaarden. De conservatieve christelijke waarden is het soort ideologie dat hen bindt. Voor de Russen is het een soft power waamee ze hun invloed in de VS en Europa proberen te vergroten.”

Onrechtstreeks liepen er zo ook ideologische en financiële lijnen tussen het Kremlin en de Trump-campagne. Gebeurt dit nog steeds ?

“Dit is dé vraag voor een noodzakelijk onderzoek. Als Trumps partij tijdens de midterms opnieuw een meerderheid krijgt in de VS kan dat grote gevolgen hebben voor de uitkomst van de oorlog in Oekraïne. Trump gaf al aan dat Poetin toegestaan moet worden te doen wat hij in Oekraïne doet. Een VS onder een tweede presidentschap van Trump zou niet de steun verlenen die we vandaag zien, met mogelijk catastrofale gevolgen voor de eenheid in de NAVO ook.”

In veel Russische zwartgeldcircuits duiken ook Russische maffiosi op die in één adem genoemd worden met Poetin en zijn entourage. Doet het Kremlin vandaag nog een beroep op dit soort figuren?

“Het Poetin-regime heeft altijd zeer nauwe banden gehad met de georganiseerde misdaad. Het is een van de redenen dat ze zo meedogenloos proberen de westerse, op regels gebaseerde, orde te verscheuren. We zagen dit bij Poetin al erg vroeg in zijn carrière, toen hij begin jaren negentig nog viceburgemeester van Sint-Petersburg was. Hij bouwde er toen een olieterminal uit met zijn vriend Timtsjenko. De georganiseerde misdaad wou een aandeel en bedreigde hem eerst, waarna hij zijn twee dochters zelfs tijdelijk onderbracht in Duitsland. Op het moment dat hij besefte de strijd niet te kunnen winnen ging hij samenwerken met de machtigste clan, de Tambovskaja. Poetin en zijn vrienden danken hun macht dus aan een pact met de Sint-Petersburgse maffia. Hun banden met de misdaad maakte hen nog meedogenlozer. We zien deze attitude tot vandaag nog in het Kremlin.”

In de voorbije maanden stierven al zéven Russische oligarchen door vermeende zelfmoord, soms gepaard met moord op familieleden. Toeval volgens de autoriteiten, opgezet spel volgens critici. Wat denkt u?

“Er leven veel vragen, vooral omdat er ook familieleden werden vermoord. Het ging ook om oligarchen die een rol hadden in Gazprom-bank en Novatek, ondernemingen die voorzien in de financiering van het Kremlin. De omstandigheden van hun dood moet daarom nauwkeuriger onderzocht worden.”

Wie is nu naast Poetin nu de machtigste man in Rusland en waarom?

“We zien de macht groeien van Nikolaj Patroesjev, het hoofd van de Veiligheidsraad. Hij was diegene die op de beruchte veiligheidsraad vlak voor de invasie aan Poetin vertelde dat de Amerikanen Oekraïne gebruikten om de Russische soevereiniteit te ondermijnen. Hij ontpopte zich als een echte havik. Zijn invloed reikt nu over het hele Kremlin. Patroesjev is een van de weinige mensen die nu toegang heeft tot Poetin, die zijn denkwijze heeft overgenomen.”

Vier Russische oligarchen en het staatsbedrijf Rosneft probeerden u te vervolgen vanwege uw onthullend boek. Sindsdien bepleitte u met succes betere bescherming voor journalisten?

“Ja, en toeval of niet, hun klacht volgde gelijktijdig twee maanden nadat (de nu gevangen opposant, MR) Aleksej Navalny in een video uit mijn boek citeerde. Het leek een gecoördineerde actie van het Kremlin. Een lichtpuntje achter deze donkere wolk is dat het justitieministerie in Londen en de Europese Commissie nu kijken hoe journalisten beter beschermd kunnen worden tegen intimiderende aanklachten .”

Catherine Belton, De mannen van Poetin. Hoe de KGB Rusland veroverde en vervolgens de strijd aanging met het Westen, verschijnt op 27 mei bij Uitgeverij Prometheus, 608 p., ca. 30 euro.