Pech op een slecht moment: dit is de Waalse fabriek van AstraZeneca die voor vertraging zorgt

‘De hele wereld kijkt naar ons’, zo zei koning Filip in zijn toespraak tot de Gestelde Lichamen. Inderdaad. En zeker naar die fabriek aan de Rue de la Marlette in Seneffe. De fabriek die mee aan de basis ligt van de vertraging bij de productie van het vaccin van AstraZeneca. Nochtans een Waals succesverhaal. Maar nu even pech op een heel slecht moment.

Het was nochtans geen vrijdag de dertiende, maar een elfde in de maand februari van het jaar 2000. Waals minister van Onderzoek Serge Kubla, Europees commissaris van Onderzoek Philippe Busquin en Jean-Claude Van Cauwenberghe, Waals minister en sterke man van Charleroi, verdringen zich die dag voor de lenzen van de camera’s. In een gebouw op de “Aeropole de Gosselies” wordt een lintje geknipt. Bij Henogen, angelsaksisch aandoende samentrekking van “Hainaut” en “genetique”, een spinoff van de ULB. Het bedrijfje wil vaccins en immunologische medicijnen ontwikkelen en ook zelf de klinische studies organiseren, samen met universitaire ziekenhuizen.

Een langetermijnlening van de ULB heeft de aankoop van de eerste uitrusting gefinancierd. De universiteit neemt ook 80% van het bescheiden kapitaal van 1,5 miljoen euro voor haar rekening, farmabedrijf SmithKline Beecham Biologicals de overige 20%. De tien personeelsleden mogen gelukkig ook gebruik maken van de infrastructuur van het “Institut de biologie et de médecine moléculaires” (IBMM). Vandaar de keuze voor Gosselies. Een jaar eerder heeft de ULB de wetenschappers van het IBMM uit Brussel “verbannen” — zo voelen ze het toch aan — naar dit industrieterrein in de schaduw van de zich snel ontwikkelende luchthaven Brussels South.

Twee heren liggen aan de basis van het project: Alex Bollen en Jean Stéphenne. De eerste is een gerenomeerd professor Toegepaste Genetica aan de ULB, de tweede vice-president en directeur-generaal van SmithKline Beecham Biologicals. Als voorzitter van de Union Wallonne des Entreprises (UWE) — patroon van de Waalse patroons dus — is Stéphenne er al langer van overtuigd dat Wallonië het oud ijzer best zo snel mogelijk achter zich laat en de sectoren van de toekomst omarmt. Biotech is er daar één van. Stéphenne wil dat de aanwezige wetenschappelijke en universitaire kennis rendeert en geld opbrengt.

Clusters

Het bedrijf waarvoor Stéphenne werkt, is tezelfdertijd partner en de eerste klant van Henogen. Het gaat de spin-off snel voor de wind. Ook het Institut Pasteur en enkele Amerikaanse klanten vinden de weg naar Gosselies. Henogen wordt in zowat alle artikels en toespraken over “le renouveau wallon” als voorbeeld geciteerd. Sinds het Marshallplan van 2005 zet de regio volop in op “clusters” en “competiviteitspolen” in plaats van in het wilde weg subsidies uit te delen. BioWin — “the Health Cluster of Wallonia” — is één van de, zo niet de belangrijkste cluster.

In 2003 maakt Henogen 1 miljoen winst op een zakencijfer van 7 miljoen. Dat jaar koopt het bedrijf 4C Biotech, een spin-off van de Universiteit van Bergen die nooit echt van de grond gekomen is. Maar wel een interessante overname. 4C Biotech beschikt op zijn site aan de rand van een industriezone in Seneffe over 300 vierkante meter installaties die aan de strengste normen voldoen en uitermate geschikt zijn voor de cultuur van zoogdiercellen. Het laat Henogen toe verder te groeien. In 2006 bedraagt het zakencijfer van Henogen 13 miljoen euro, de winst 3 miljoen. Naast GSK en ULB hebben ondertussen ook de Société Régionale dʼInvestissement de Wallonie (SRIW) en Sambrinvest geïnvesteerd.

Om de toekomst echt te verzekeren, is er echter extra kapitaal nodig. Henogen-baas Alex Bollen denkt aan een beursgang in 2009 of 2010, met de bedoeling enkele tientallen miljoenen op te halen. Zo kan het bedrijf dan rustig verschillende producten ontwikkelen, zonder in financiële ademnood te komen. De financiële crisis strooit roet in het eten. Dus wordt een andere oplossing gezocht. Het bedrijf Novasep uit het Franse Lyon koopt in de zomer van 2009 Henogen op. Bij het bedrijf werken dan in totaal 105 personeelsleden op de twee sites, Gosselies en Seneffe.

Knowhow

De vrees dat de Fransen enkel de knowhow gekocht hebben en snel zullen delokaliseren naar hun thuisland, is ongegrond. Begin 2017 kondigt Novasep een investering van zo’n 27 miljoen aan in de industriezone van Seneffe. Even tussendoor, stel u bij dit alles geen al te grauw Henegouws landschap voor. Seneffe is een kleine, redelijk landelijke gemeente langs het Canal du Centre, halverwege Nijvel en La Louvière. Vijf deelgemeenten. Alles samen amper 11.500 inwoners. Paar mooie kastelen. Militärverwaltungschef Alexander von Falkenhausen koos het mooiste uit als verblijf, tussen 1940 en 1944.

Helemaal aan de rand van het grondgebied, afgelegen tussen E42 en het Canal, ligt wat de Walen een “zoning” noemen. Achter het oorspronkelijke gebouwtje is daar nog een braakliggend stuk grond beschikbaar. Daar verrijst het gloednieuwe productiecentrum. Novasep doet die investering omdat er steeds meer vraag is naar zogenaamde “virale vectoren”. Het is deze techniek die de wetenschappers in Oxford gebruiken voor hun vaccin tegen Sars-Covid-19. Het vaccin dat door AstraZeneca geproduceerd en verdeeld wordt. Vandaar dat dit farma-bedrijf afgelopen zomer bij Novasep uitkomt, als één van de fabrieken voor het aanmaken van dit cruciale bestanddeel.

Terug naar de lente van 2019. Het belangrijkste deel van de nieuwe fabriek is dan klaar. Tweeduizend vierkante meter spitstechnologie. Twee productielijnen. Eentje voor celculturen voor kleine hoeveelheden virale vectoren. Een andere met een reeks bioreactoren met capaciteiten tussen de 50 en de 2.000 liter voor grotere bestellingen. De Waalse regering heeft 4 miljoen investeringspremie toegekend, op voorwaarde dat er minstens 65 jobs gecreëerd worden. Het zullen er zelfs meer zijn. Eind 2019 opent ook de afdeling Senefill (steriel op flesjes trekken). Samen met de eenheid Senrise-IV (producten op basis van virale vectoren) telt de site Seneffe eind 2020 in totaal 250 werknemers. De aanwerving van 100 man extra personeel om het contract van AstraZeneca met Novasep — getekend in juni 2020 — uit te kunnen voeren, is dan al een tijd aan de gang. In Gosselies werken ook nog eens 150 werknemers. Het zakencijfer van de twee vestigingen wordt geschat op 80 miljoen euro. Ze zijn veertien dagen geleden door het Franse moederhuis verkocht aan het Amerikaanse Thermo Fisher Scientific.

En toen kwam het nieuws van de vertraging. Sindsdien “kijkt de hele wereld naar ons”. Of toch naar Seneffe.