Franse elite moet het zelf maar leren, nu president van prestigieuze school af wil

De ENA, de École Nationale d’Administration, is in Frankrijk dé weg naar de top van de ambtenarij en het openbaar bestuur. Als het aan president Emmanuel Macron ligt, gaat er een streep door dit prestigieuze instituut.

Het staatshoofd, zelf een oud-leerling van de ENA, maakte zijn besluit bekend tijdens een zoomsessie met hoge ambtenaren. De maatregel is een rechtstreeks gevolg van de protesten van de gele hesjes van enkele jaren geleden. Toen deze felle anti-elitaire beweging was uitgewoed, beloofde Macron dat de ENA plaats moest maken voor ‘iets beters’.

Dat de school in Straatsburg goed onderwijs geeft en dat de studenten een hoog niveau hebben, staat volgens alle betrokkenen buiten kijf. Het probleem is dat de ENA niet langer voldoet aan het doel dat werd gesteld bij de opening in 1945. De ENA zou via een strenge selectie de besten klaarstomen voor de belangrijkste functies in het staatsapparaat. Op die manier, hoopte men, zouden sociale afkomst en ‘de juiste contacten’ er niet meer toe doen.

Maar al leverde de ENA vier presidenten, 22 premiers en een indrukwekkende hoeveelheid ministers en captains of industry af, het werd toch meer en meer het symbool van een elite die zichzelf reproduceert.

Anders dan bij bijvoorbeeld het Amerikaanse Harvard en het Britse Oxford zijn het niet de hoge kosten die het ideaal van de meritocratie in de weg staan. Leerlingen van de ENA, die twee jaar duurt, krijgen direct een salaris en hebben dus geen geldzorgen. Toch zijn ze bijna altijd afkomstig uit de middenklasse of hogere klassen. Want in deze kringen weet men hoe je je kroost voorbereidt op het beruchte concours, het toelatingsexamen. Kinderen van praktisch opgeleiden of ongeschoolden blijken vaak niet eens op de hoogte van het bestaan van de ENA of een van de andere zogenoemde grandes écoles.

Pogingen om de sociale diversiteit van de ENA en andere ultraselectieve scholen, zoals de École Polytechnique, te bevorderen, leverden weinig op. Begin dit jaar concludeerde een onderzoek van het Institut des politiques publiques zelfs dat het aantal kinderen van arbeiders of werklozen tussen 2006 en 2016 op de grandes écoles niet is toegenomen. Het aandeel van deze ‘laagste’ categorie blijft steken op 10 procent, terwijl deze jongeren 36 procent van het totaal uitmaken.

Topbaangarantie

De nieuwe versie van de ENA krijgt een speciaal concours voor deelnemers uit een niet-intellectueel milieu. Niet alleen de toelating gaat op de schop, ook het lesprogramma. En het moet ook gedaan zijn met de privileges van de énarques, zoals de afgestudeerden worden genoemd. Het diploma is geen levenslange garantie meer op een topbaan. Lang op één stoel blijven zitten is niet meer de bedoeling, ook om de ons-kent-onslogica van overheidsdiensten te doorbreken.

Tot nu toe vertrekken de vijftien beste studenten van elke lichting – een promotion – van ongeveer honderd personen automatisch naar de overheidsdiensten met het meeste aanzien. Dat zijn de Rekenkamer, het ministerie van Financiën en de Raad van State. Macron, bijvoorbeeld, eindigde als vijfde van zijn promotion en begon bij de inspectie van het ministerie van Financiën. Ook aan die gewoonte moet een einde komen; iedereen zal zich eerst ‘in het veld’ moeten bewijzen.