‘Begin zelf met iets kleins en práát erover’: deze wetenschapper heeft een plan voor klimaatactie

De tijd van praten is voorbij, het is tijd voor actie! Deze oproep klinkt zo lekker daadkrachtig in het klimaatdebat, maar volgens klimaatwetenschapper Katharine Hayhoe werkt het niet zo. ‘Begin zelf met iets kleins en práát er met anderen over.’

“Mijn naam is Katharine. Ik ben Canadees. Ik woon in Texas. Ik ben moeder, wetenschapper, christen. Ik hou van breien, strandbezoek en wintersport.” Katharine Hayhoe (50) somt puntsgewijs op wie ze is, alsof ze zich voorstelt bij aanvang van een praatgroepje in een afkickkliniek.

Hayhoe introduceert zich op die manier, ergens middenin het uur durende interview, om te illustreren dat iemand volgens haar alleen met zijn gehele hebben en houden werkelijk kan deelnemen aan het klimaatdebat. Dus inclusief hobby’s, eetgewoontes, vakantievoorkeuren en huisdieren. “We moeten eerlijk en compleet zijn over onszelf, om te ontdekken hoe de opwarming van het klimaat ons persoonlijk raakt. En waar de oplossingen liggen.”

Daarbij is die afkickkliniek zo’n gekke vergelijking nog niet. Fossiele brandstoffen – olie, kolen, gas – en andere milieubelastende zaken die de aarde opwarmen zullen afgezworen worden, om schade en ellende te beperken. Zit iemand op honkbal? Dan is de onaangename hitte een reden om het belang van klimaatmaatregelen in te zien. “Wie een hond heeft kan met andere baasjes in gesprek raken over het tegengaan van gortdroge uitlaatveldjes.”

Niet met een opgeheven vingertje

Het klinkt een beetje soft, uit de mond van Hayhoe. Ze is een klimaatwetenschapper van naam en faam. Als geen ander kent ze de ernst van de klimaatcrisis, de manier waarop de opwarming van de aarde de veiligheid en het welzijn van de wereldbevolking op het spel zet. Moet zij niet oproepen tot acuut ingrijpen en een radicale systeemverandering?

Dat is wel haar doel, maar volgens Hayhoe begint dat klein. “Ik laat je even iets zien op Instagram”, zegt ze opgewekt. Een plaatje van een vrouw in bloemenrok verschijnt in beeld. “Leuk he? Een vriendin van mij hield een kledingruil in haar kerk.” In het onlinebericht schrijft ze hoe leuk dat is. “En pas onderin zegt ze dat de kledingindustrie 10 procent van alle CO₂-uitstoot veroorzaakt.”

Die aanpak is haar uit het hart gegrepen. Positief zijn, laten zien dat duurzame handelingen prettig kunnen zijn. Niet met het opgeheven vingertje zeggen wat er allemaal niet deugt. “Wat bereik je als je een kennis die graag vliegt wegzet als een milieucrimineel? Die persoon laat jou nooit meer vakantiefoto’s zien. Maar stoppen met vliegen, dat bereik je niet.”

In dat geval zou rasoptimist Hayhoe de kennis in kwestie vertellen dat zij begrip heeft voor diens reislust, omdat nieuwe oorden bezoeken het leven verrijkt. Daarna, zegt Hayhoe, zou ze een alternatief aanprijzen. “Weet je hoe comfortabel het reizen met de trein is?”

De massa wil best wel

Hayhoe klinkt bijna meer als psycholoog dan als klimaatwetenschapper. Over CO₂-concentraties in de atmosfeer of kantelpunten die de crisis onomkeerbaar maken hoor je haar niet. Ze denkt strategisch na over de beste manier waarop ze mensen kan motiveren om duurzaam te handelen. “De massa wil dat best. Maar mensen haken af, als ze niet weten hoe.”

Wat zeker niet helpt is mensen alleen maar met onheil confronteren dat op ze afkomt door de klimaatcrisis, stelt Hayhoe. Dat verwijt maakt zij aan media. “Meestal gaat het nieuws over klimaatrampen. We zien smeltende ijsschotsen, zwemmende ijsberen en droogte in Afrika.” Allemaal uiterst relevant, maar wat volgens Hayhoe ontbreekt is het klimaatnieuws dat om die hoek te vinden is. “Wanneer je ziet dat de rivier om de hoek uit zijn oevers treedt, dan raken mensen persoonlijk gemotiveerd om te veranderen.”

“De belangrijke maatschappelijke veranderingen beginnen niet bij een directeur of een president die iets wil. Het zijn de burgers, de werknemers die druk uitoefenen om tot verandering te komen.”

Denk maar aan de manier waarop rechten voor vrouwen en zwarte mensen ‘van onderop’ succesvol opgeëist werden. De klimaatactivisten van Extinction Rebellion scharen zich niet voor niets in datzelfde rijtje, denkt Hayhoe.

Woede op Twitter

Hoe constructief en monter Hayhoe ook is, ze krijgt op internet veel kritiek en woede over zich heen. Op Twitter schelden mensen haar de huid vol, alleen al omdat zij aandacht vraagt voor het klimaat. Diepgewortelde angst voor verandering kan een verklaring zijn, denkt ze. “In de ogen van sommigen ben ik een bedreiging.”

Ze analyseert de online haat nuchter, maar moeilijk vindt ze het wel. “Je wordt geen wetenschapper met het idee: fijn, dan krijg ik straks elke dag haatmail.” Hayhoe heeft overwogen om van Twitter af te gaan. Zeker toen ze doorkreeg dat een gewiekste tegenlobby rond de fossiele industrie haar digitaal de mond wil snoeren. “Ik voelde mij een strijder van de Poolse cavalerie die het in de Tweede Wereldoorlog, zo wil het verhaal, opnam tegen een Duitse tank. Naïef en kansloos.”

Maar ze twitterde stug door. “Op Facebook staan gebruikers open voor klimaatadvies. TikTok is ludiek van toon. Zelfs het plaatjesplatform Pinterest gebruikt de topwetenschapper als klimaatkanaal. “En op Insta krijg je veel hartjes.”

In acht jaar een paar nieuwe T-shirts

Op alleen maar hartjes en lof zit ze overigens echt niet te wachten. “Een beetje met elkaar bakkeleien hoort er soms ook bij, dat brengt ons verder. We moeten het gesprek aangaan over de problemen én de oplossingen van de klimaatcrisis.” Communiceren over het klimaat kan ook zonder woorden, zegt Hayhoe. “Door zonnepanelen op je dak te leggen of een elektrische auto in te pluggen communiceer je ook.” Dat lokt discussies uit. Het kan aanstekelijk werken. Zelf probeert Hayhoe ook duurzame keuzes te maken en haar directe omgeving, in de buurt en online, zo te motiveren.

Is haar rotsvaste vertrouwen in de juiste menselijke keuzes als oplossing in de klimaatcrisis niet een tikje naïef, gezien de monstrueuze omvang van de klimaatproblematiek? Hayhoe kreeg die vraag duidelijk eerder. Ze heeft haar antwoord direct paraat. “Wie dat zegt, vergeet iets. Menselijke acties zijn als een steen die je in een vijver gooit”, zo citeert ze naar eigen zeggen moeder Teresa. “Het resultaat daarvan zijn de rimpelingen die door de hele vijver gaan. Het gaat niet om de steen zelf.”

Wie zich uitspreekt voor het klimaat of zelf begint met een moestuin, deelauto of speelgoedruil, kan een trend zetten. “Mijn zoon draagt een uniform op school. Ooit zijn ze daar begonnen met een jaarlijkse kledingruil. Elk jaar ruil ik zijn uniform voor een grotere maat. In acht jaar tijd kochten we slechts een paar nieuwe T-shirts en twee broeken voor hem.”

Aandacht voor de consument

Talloze andere acties die breed navolging kunnen krijgen, van vleesvrij koken tot acties voor fossielvrije beleggingen, kunnen de motor achter de klimaattransitie worden, voorziet Hayhoe. Daarom is ze ook zo te spreken over de aandacht die het VN-klimaatpanel IPCC in het laatste klimaatrapport schonk aan het belang van duurzaam consumentengedrag. Zo’n boodschap draagt in haar optiek meer bij dan de zoveelste waarschuwing dat de opwarming tot overstromingen, bosbranden en soortenverlies leidt. Daar is Hayhoe geen fan van, zolang niet de vertaalslag naar mensenlevens en oplossingen dichtbij wordt gemaakt.

Net zo min raakt de klimaatwetenschapper enthousiast van ronkende speeches over ‘actie, actie...’ die wereldleiders uitspreken op een VN-klimaattop. Hecht daar niet al te veel waarde aan, is haar advies. Het is een illusie om te verwachten dat een VN-klimaattop, eind dit jaar gepland in Egypte, de klimaatcrisis oplost. “Er komt geen wondermiddel uit de hoge hoed. De verwachtingen zijn steeds te hoog, dat kan alleen maar tot teleurstelling leiden.”

Toch liep Hayhoe enthousiast rond op de laatste VN-top in Glasgow. Het waren de jongeren, de bedrijfsbobo’s, de religieus leiders, de afgevaardigden van steden en universiteiten die haar hoop op oplossingen vanuit de maatschappij kracht bijzetten.

O ja: voor filmmaker (en acteur) en klimaatambassadeur Leonardo DiCaprio heeft Hayhoe nog een tip. In zijn veelbesproken film Don’t Look Up wordt de wereld onleefbaar, omdat politici en bedrijven verzuimen om een naderende komeetinslag, die de klimaatcrisis symboliseert, te stoppen. “Mijn advies: laat die film na aftiteling opnieuw beginnen, halverwege. Laat dan de goede afloop zien, als mensen collectief andere keuzes maken.”