Zweeds auteur Alex Schulman: ‘Ik dacht dat ik geen liefde waardig was’

In Zweden behaalde Alex Schulman (45) groot succes met een autobiografische reeks over zijn falende ouders en grootouders. Onlangs verscheen De overlevenden in vertaling. Fictie dit keer, maar wel rond diezelfde familie.

Het interview vindt plaats in Brillo, een onder de Zweedse elite populaire bistro in Stockholm, voor openingstijd. Alex Schulman kreeg de achterdeursleutels van de eigenaar. Hij is er kind aan huis, zit er altijd te schrijven. De Zweedse bestsellerauteur lijkt de kalmte zelve. Hij spreekt beheerst en zelfverzekerd. Bijna onderkoeld. Maar zijn schijfvormige bakje snus – de in Zweden zo populaire zuigtabak – verraadt zijn onrust: hij blijft er het hele gesprek mee prutsen, laat het van hand tot hand gaan, tikt er zachtjes mee op tafel.

Voordat ik mijn eerste vraag kan stellen, informeert hij naar mijn leeftijd, wat ik doe, waar ik woon. Als ik vertel dat ik correspondent ben voor een Nederlandse krant zegt hij dat hij me benijdt. “Zoiets had ik ook moeten doen.” Hij heeft veel te veel jaren verspild met roddelgeschrijf over beroemdheden, vindt hij. “Mijn podcast is daar nog het staartje van. Volgend jaar is het echt mooi geweest.”

Alex Schulman begon zijn loopbaan bij een sensatieblad, kreeg in de jaren nul bekendheid bij het grotere publiek met zijn blogposts en schrijft sindsdien columns. Vroeger bij de populaire avondkrant Aftonbladet, vanaf dit voorjaar bij het degelijke Dagens Nyheter. In zijn hoedanigheid als columnist heeft hij “veel grote ego’s belachelijk gemaakt” – waardoor hij niet in élk gezelschap een graag geziene gast is.

In 2012 begonnen Schulman en vriend Sigge Eklund de klets-cast ‘Alex & Sigges podcast’. Het is in Zweden de meest beluisterde podcast, een onuitputtelijke geldbron voor de heren. Elke wekelijkse aflevering zou zo’n 20.000 euro in het laatje brengen. Maar de lol is er wel van af; Schulman wil meer tijd aan het schrijverschap besteden. En, wat tussen zijn zinnen doorschemert: hij wil serieus genomen worden. Erkenning krijgen als auteur, niet langer te boek staan als die provocerende babbelaar.

De afgelopen jaren publiceerde Schulman een aantal autobiografieën die zich allemaal in de (disfunctionele) familiesfeer afspelen; hij schreef over zijn vader, de journalist en tv-producent Allan Schulman, die overleed toen Alex 27 was. Over het alcoholprobleem van zijn moeder Lisette Schulman, die zes jaar geleden stierf. Over zijn licht ontvlambare opa, de schrijver Sven Stolpe, en de langdurig verzwegen affaire van diens vrouw. Het zijn pijnlijk persoonlijke relazen, geprezen door recensenten. Van het boek over zijn grootouders zijn al honderdduizend exemplaren en de filmrechten verkocht.

Zijn romandebuut, De overlevenden, dat zojuist in vertaling verscheen, schreef hij tijdens de pandemie. Het boek gaat over drie broers die allemaal op hun eigen manier hun jeugd achter zich proberen te laten – een jeugd getekend door eenzaamheid en de strijd om hun ouders’ liefde.

De overlevenden begint bij een zomerhuisje op een landtong ergens in het ongerepte nergens van Zweden. Het is een rood houten bouwsel met wit, afbladderend lijstwerk gelegen aan berkenbos en meer. Dit is het zomerhuis waar veel van Schulmans schrijverij begint en eindigt.

Alleen is De overlevenden fictie, al is het onderscheid met zijn eerdere non-fictiewerk troebel: het zijn dezelfde drie broers en dezelfde complexe ouders in de hoofdrol, diezelfde enscenering van dat afgelegen, rode huisje. Pappa och mamma zitten aan diezelfde oever van datzelfde meer, drinken er dezelfde koude wodka, snaaien van dezelfde radijsjes met zout en mortadella. Blijken even onvoorspelbaar in hun genegenheid.

“Dat zomerhuisje hebben we nog steeds”, zegt Schulman. “Maar ik kan er nooit meer heen.”

Het lijkt alsof u bestaande karakters op bestaande locaties in fictieve situaties hebt opgevoerd.

“Daar komt het ongeveer op neer. En het was zo bevrijdend. Ik wilde nu eens een waarachtig verhaal vertellen zonder al te veel mensen te kwetsen. Sinds het boek over mijn grootouders (‘Bränn alla mina brev’, ‘Verbrand al mijn brieven’, red.) weigeren sommige familieleden nog met me te praten. Ik heb, zogezegd, een prijs betaald. Met De overlevenden kon ik vrijer schrijven en dramaturgisch een verhaal opbouwen zoals ik dat wilde.

“Toen ik mijn podcast-partner Sigge het manuscript van Glöm mig (‘Vergeet me’, het boek over het alcoholmisbruik van zijn moeder) liet lezen, zei hij: ‘Twee weken na haar afkicken moet ze weer beginnen met drinken’. ‘Maar dat is nooit gebeurd!’, kaatste ik terug. ‘Nou en’, antwoordde hij. Het zou volgens hem het plot ten goede komen.”

Toch kiest u ervoor om over uw eigen familie en jeugd te blijven schrijven.

“Mijn kindertijd zal ik nooit achter me kunnen laten. Dit thema zal altijd in een of andere vorm in mijn werk terugkeren. Ik moet naar een plek van diepe pijn om iets goeds op papier te kunnen zetten. Als het gevoel niet authentiek is, schrijf ik troep. Is die emotie ook niet waar alle grootse kunst op leunt? Niet dat ik zeg dat ik grootse kunst produceer.”

In De overlevenden zijn twee verhaallijnen vervlochten. De ene volgt de broers als volwassenen na het overlijden van hun moeder. De andere schetst het jonge gezin op hun vakanties aan het meer. Chronologisch eindigt het boek waar het verhaal – het leed, het letsel – begint.

Schulman: “Ik schrijf in scènes. Dat is geen keuze; met die scènes probeer ik simpelweg mijn jeugd te repliceren. Het verhaal zelf heeft een rustige tred, dus het mysterie, de spanning, zit ’m in de vertelstructuur. Het verhaal verloopt achterstevoren, zoals ook trauma achteraf pas wordt beleefd. Ik liet het manuscript aan een bevriende politieagent lezen en zijn eerste reactie was: ‘Zo verhoren we verdachten. We beginnen in het nu en wandelen terug de tijd in. Dat maakt het ingewikkelder om te liegen.’

“Toen ik jonger was, dacht ik dat het verleden vaststond en de toekomst openlag. Nu zie ik dat het omgekeerde het geval is: de toekomst lijkt min of meer vast te liggen terwijl ik het verleden nog kan vormen. Het is maar welk verhaal je jezelf vertelt. Ook Benjamin (de middelste van de drie broers in ‘De overlevenden’, red.) wisselt gedurende zijn leven tussen verschillende waarheden.”

In een interview met het Zweedse tijdschrift Café noemt Schulman zijn kindertijd een plaats delict, zichzelf de detective. “Het is moeilijk de zaak op te lossen als twee ooggetuigen weg zijn. Hoe verkrijg je dan bewijs? Je zou dolgraag iedereen aan een kruisverhoor onderwerpen. Misschien is dat een verklaring voor waarom ik dit doe. Ik ben bang dat het allemaal verdwijnt.”

Het onder ogen komen van trauma’s zou ze ­behapbaarder maken. Is dat waar uw schrijven toe dient?

“Wat, ben je soms hobby-psycholoog?” (lacht) “Het overlijden van mijn vader veroorzaakte een intens verdriet. Jarenlang ben ik het uit de weg gegaan. Maar als je erover schrijft is het onmogelijk je te verschuilen. Je moet midden in die rouw gaan zitten. En ja: op den duur is het dan beter te hanteren.

“Hetzelfde geldt voor de pijnlijke episodes uit mijn kindertijd. Ondanks een decennium aan therapie bleef ik sommige herinneringen vermijden. Een paar jaar geleden ben ik naar een EMDR-therapeut (eye movement desensitization and reprocessing, red.) gestapt. (ietwat gegeneerd) Dat is echt iets hoor! “Het is wetenschappelijk onderbouwd, heel anders dan de glazenbolkijker waar mijn vrouw heen gaat. Voorts is ze geweldig, mijn vrouw, maar dat is wel een klein foutje. In ieder geval: die therapeut begeleidde me naar mijn eerste trauma’s.

“Ik moet een jaar of vier, vijf geweest zijn en mijn broers en ik zaten te ruziën op de achterbank van de auto. ‘Als je niet ophoudt gooi ik je de auto uit’, brieste mijn vader. Toen we bleven klieren stopte mijn vader langs de kant van de weg. Als een zak aardappels legde hij me over zijn schouder en liep hij het maaiveld in. Daar gooide hij me neer. Hij beende terug naar de auto, ik rende hem achterna. Bij de auto aangekomen greep ik met mijn kleine handjes de hoofdsteun van de passagiersstoel vast.”

(pauzeert even) “Dat is het beeld dat blijft hangen. Die kinderhandjes die zich vastgrijpen aan die stoel. Mijn vader was natuurlijk sterker en trok me los, liet me op de grond vallen, deed de deur dicht en reed weg. Hij liet me daar alleen achter in dat veld.

(stilte) “Ik dacht dat ik geen liefde waardig was. Met mijn therapeut ben ik keer op keer naar dat veld teruggegaan. ‘Kun je kleine Alex hier naar de kamer brengen?’, vroeg hij dan. Het klinkt merkwaardig, maar het voelde heel echt. ‘Ja, hij is hier’, antwoordde ik. ‘Waar zit-ie?’ ‘Daar, in de hoek.’ ‘Is het niet eenzaam in de hoek? Laat hem toch op je schoot zitten.’ En dan zocht mijn therapeut met zijn blik naar de ooghoogte van die imaginaire jongen, en zei hij: ‘Je bént niet waardeloos’.

“‘Koop vanmiddag een ijsje voor die jongen’, droeg hij me eens na zo’n sessie op. Dat heb ik gedaan. Toen ik mijn dochter van school had gehaald heb ik voor hem en haar een ijsje gekocht. Ze hebben het naast elkaar op een stoepje opgegeten. Even waren we leeftijdgenoten. Na een jaar over dat veld te hebben gelopen, deed het nog amper pijn.”

En dat gevoel van waardeloosheid, komt een mens daar ooit van af?

“Dat is veel beter dan het was. De jongen die vroeger de blogposts schreef was iemand die naar liefde zocht. Ik deed dat alles vanwege de leegte in mijn borst, snap je? Als ze niet van me houden, dan zullen ze me op z’n minst zien, is wat ik dacht. Een decennium geleden deed ik er alles voor om in het blikveld van anderen te komen. Inmiddels wil ik dat niet meer. Dat lijkt me een goed teken.”

Helpt het dat u nu zelf een gezin hebt?

“Het is een medaille met twee kanten. Het helpt dat de focus niet meer op mezelf ligt. Tegelijkertijd word ik constant naar mijn jeugd teruggeworpen. Toen ik mijn dochter voor het eerst moest achterlaten bij de kinderopvang weigerde ze me los te laten. Haar armpjes had ze om mijn benen gestrengeld. En dan toch weg moeten lopen. Op zo’n moment echoot het verleden.

“Dat is mijn grootste angst – die erfenis doorgeven, de gemaakte fouten herhalen. Soms, als ik er niet in slaag een goede vader te zijn, moet ik denken aan de scène in Twin Peaks waar die reus op het podium staat en lijzig oreert: ‘It is happening again’.”

Alex Schulman, De overlevenden, De Bezige Bij, 272 p., 21,99 euro.