Zo veel moois in zo weinig bladzijden: ‘Pleegkind’ van Claire Keegan

In de 96 bladzijden van Pleegkind staat vooral veel tússen de regels: het is een even compacte als uitgesproken knap geschreven novelle, door de ogen van een naamloos meisje.

Hoewel de Ierse auteur Claire Keegan al in 1999 de veelgeprezen verhalenbundel Antarctica publiceerde, acht jaar later gevolgd door Walk the Blue Fields, staat ze in onze contreien pas echt op de radar sinds de publicatie van haar novelle Dit soort kleinigheden (Small Things Like These, 2021), waarmee ze eind vorig jaar de shortlist van de Booker Prize haalde.

Dat zal de reden zijn dat nu de Nederlandse vertaling van een novelle uit 2010 verschijnt: Pleegkind (Foster). Net als Dit soort kleinigheden speelt Pleegkind zich af in de jaren 1980, op het platteland van westelijk Ierland. En net als dat boek(je) is het zowel uitgesproken compact als uitgesproken knap geschreven. Weinig schrijvers blijken zo veel te kunnen vertellen in zo weinig bladzijden als Claire Keegan.

De novelle vertelt het verhaal van een naamloos en leeftijdloos meisje − misschien ergens tussen de 8 en de 10 − dat op een zondag na de mis onaangekondigd door haar vader naar een plaatsje aan de kust wordt gereden. Daar gaan ze op bezoek bij een echtpaar, kennelijk familie, dat haar volkomen onbekend is. En inderdaad: ‘De laatste keer dat ik jou gezien heb, lag je nog in de kinderwagen’, merkt de vrouw op bij de begroeting.

Het blijkt dat het meisje bij het kinderloze echtpaar gaat logeren. Hoelang precies wordt niet besproken. En waarom? Waarschijnlijk omdat er weer een nieuwe baby op komst is en moeder het al druk genoeg heeft. Ook wordt de suggestie gewekt dat de ouders de grootste moeite hebben om de monden van al hun kinderen te voeden. ‘Ze eet echt flink, hoor, maar zet haar maar aan het werk’, merkt de vader op.

Waarom liegt vader?

Als vader weer vertrekt, is er van een afscheid nauwelijks sprake. ‘En niet in zeven sloten tegelijk lopen, hè?’, zijn zijn laatste woorden. Het Engelse origineel (‘Try not to fall into the fire, you’) klinkt zelfs nog botter.

Pleegkind is geschreven vanuit het perspectief van de hoofdpersoon, die enerzijds een goed ontwikkeld waarnemingsvermogen heeft, maar als kind natuurlijk niet alles meteen kan duiden. Soms ziet de lezer door haar ogen zaken die ze zelf niet meteen ziet. Bijvoorbeeld als blijkt dat haar kamer behang heeft waarop treintjes en jongetjes staan afgebeeld en dat er in de kast jongenskleren liggen, die zij draagt, totdat zij en haar pleegouders − John en Edna Kinsella − op een dag echte meisjeskleren gaan kopen.

Door het perspectief van een jong kind te kiezen, kan Keegan uitblinken in wat ook in Dit soort kleinigheden haar grote kracht was: spanning opwekken door wat ze niet vertelt. De vader wordt al vroeg getypeerd als we horen dat hij bij het gokken een vaars heeft verloren en als hij tegen de Kinsella’s opschept dat hij een geweldig hooi-jaar heeft: ‘De hooizolder ligt tot de nok toe vol.’

Het meisje weet dat dat niet waar is: de man die moet komen hooien is nog niet geweest en de tijd begint te dringen. Waarom liegt vader? De lezer leest tussen de regels door dat er geen geld is om een werkman in te huren. Stap voor stap wordt het duidelijk dat de hoofdpersoon afkomstig is uit een kil, armoedig gezin. Dat heeft ze zich nooit gerealiseerd omdat ze geen vergelijkingsmateriaal heeft gehad.

Maar als blijkt dat de Kinsella’s uit een heel ander hout zijn gesneden, begint ze dat langzaam maar zeker te voelen, zonder het met zoveel woorden te kunnen benoemen. Thuis bestaat het leven uit werken, drukte, de wekker zetten en aan de slag. In het huis van de Kinsella’s ‘krijg je de ruimte en de tijd om te denken’.

Als het meisje op een ochtend wakker wordt in een kletsnat bed, is haar eerste impuls maar ­met­een schuld te bekennen en dan naar huis te worden gestuurd, ‘dan is het maar gelijk voorbij’. Maar de vernedering die ze verwacht, komt niet. ‘Die ouwe matrassen,’ zegt Edna, ‘die zweten enorm. Hoe kon ik je hierop laten slapen?’

Uit Dit soort kleinigheden weten we dat Keegan een scherp oog heeft voor de hypocrisie, roddel en na-ijver in kleine dorpsgemeenschappen. In Pleegkind worden die krachtig belichaamd door een vrouw die het meisje in afwezigheid van haar pleegouders begint uit te horen. ‘Heeft Kinsella je geld gegeven? Hoeveel? Drinkt zij ’s avonds? En hij? Kaarten ze daar veel? Wie waren er allemaal bij? Waar verkochten ze die loten voor? Bid je de rozenkrans? Doet ze boter of margarine in haar taartdeeg? De ijskast zit zeker propvol?’

Veelzeggend is het moment waarop John Kinsella tijdens een avondwandeling de hand pakt van het meisje. ‘Zodra hij die vastheeft, besef ik dat mijn vader me nooit bij de hand heeft genomen, en ergens wou ik dat Kinsella me losliet, zodat ik dit niet hoefde te voelen.’ Genegenheid die pijn doet omdat je er onbekend mee bent, omdat die je bewust maakt van het feit dat je thuis niet krijgt wat je hoort te krijgen. En tegelijkertijd een schuldgevoel wegens gebrek aan ­loyaliteit.

Het staat er niet, maar toch staat het er, net als in de hartverscheurende slotzin van het boek. Wat kan Keegan schrijven! Verderop in de novelle houdt Kinsella zijn pleegkind voor dat je niet alle vragen hoeft te beantwoorden, dat je soms maar het beste kunt zwijgen. Het is alsof de schrijver zelf aan het woord is. Weinigen brengen het zo briljant in praktijk als zij.