Zelfdoding in films, een delicate kwestie

Een nieuwsberichtje uit het De Morgen-archief, van 24 september 2007: "Vrouw springt van Gravensteen." Onderkop: "De wanhoopsdaad toont dramatische gelijkenissen met het waargebeurde verhaal achter de film Ben X van Nic Balthazar."

Het toont dat filmmakers die zich aan het thema zelfdoding wagen, zich vaak op glad ijs begeven. De nieuwste regisseur die omgaat met een personage dat een einde aan zijn leven wil maken, is Christophe Van Rompaey. Vincent, een tragikomedie slash coming of age-verhaal over een idealistische en vooral pessimistische tiener (Spencer Bogaert) die hoopt dat zijn dood de wereld wakkerschudt. Vincent begint met een zelfmoordpoging - later blijkt het al zijn derde te zijn - maar die wordt meteen gerelativeerd door Vincents jongere zus Nadia (Kimke Desart): "Niet weer", zucht ze.

Verantwoordelijkheid

Om maar even duidelijk te maken: Vincent wil niet zwaar op de hand zijn. En dat geldt voor veel films waarin tieners met zelfmoordneigingen tot de personages behoren. "Voor Ben X hebben we lang gepraat met mensen die in de suïcidepreventie werken", herinnert Balthazar zich. De scène waarin Scarlite met Ben vrijuit over de verleiding van de dood praat, is bijna letterlijk gebaseerd op die gesprekken. Wanneer ze hem heel speels probeert duidelijk te maken dat voor een trein springen best veel pijn doet, dan blijkt dat op zichzelf een ontzettend ontradend effect te hebben."

Alleen is het een moeilijke evenwichtsoefening. Stephen Chbosky's film The Perks of Being a Wallflower - waarin de depressieve tiener Charlie (Logan Lerman) terug in de wereld wordt gedropt na een mislukte zelfmoordpoging en de daaropvolgende therapie - slaagt er behoorlijk goed in. Een prent als James Mangolds Girl, Interrupted - waarin de depressieve tiener Susanna (Winona Ryder) in een psychiatrische instelling wordt gedropt na een mislukte poging - wordt al snel drammerig.

Maar hoewel dramatiek doorgaans niet gemeden wordt, vermijden veel regisseurs een te donker einde. "Het boek, het toneelstuk en de uiteindelijke film waren helaas geïnspireerd op een waargebeurd verhaal over een jongen die zo gepest werd dat hij zich van het leven beroofde. Maar in Ben X loopt het anders af." Omdat je als regisseur of verhalenverteller een grote verantwoordelijkheid draagt, vindt Balthazar. "Ik vond het belangrijk om heel omzichtig om te springen met het thema, en ik had geen zin om zelfdoding als oplossing voor te stellen."

Werther-effect

De vrees voor imitatie is immers niet ongegrond. "Het copycateffect bestaat zowel bij nieuwsfeiten over zelfdoding als bij fictie", vertelt Kirsten Pauwels van het Centrum ter preventie van zelfdoding. "Als mensen zich herkennen in een bepaald verhaal, kunnen ze zelfdoding zien als een optie. Zeker mensen die al met die gedachte hebben gespeeld, zijn daar extra gevoelig voor."

Het gaat om het zogenaamde Werther-effect: zoals de populariteit van Goethes Het lijden van de jonge Werther destijds tot een piek in de suïcidecijfers leidde, zo kunnen ook populaire films imitaties en copycatgedrag in de hand werken. Het is onder andere daarom dat u ook bij elk krantenartikel en elk tv-programma over zelfdoding steeds een verwijzing naar de Zelfmoordlijn ziet staan. "Na een uitzending als Thuis, waarin Luc een zelfmoordpoging ondernam, zien we een piek in het aantal oproepen", verklaart Pauwels. "Dat mensen de stap zetten om hulp te zoeken, toont dat het helpt dat de Zelfmoordlijn wordt vermeld."

Films beschikken in mindere mate over die luxe, en in veel gevallen mijden ze om een zelfdoding te tonen of te vertellen. Peter Weirs Dead Poets Society, waarin een schoolgaande tiener zichzelf van het leven berooft omdat hij gebukt gaat onder het juk van alle regels die de school en de samenleving hem opleggen, is eerder uitzondering dan regel. "Veel internationale filmverdelers vertelden me dat ze de film nooit getoond zouden hebben als Ben uiteindelijk de stap zou hebben gezet", aldus Balthazar.

Maar er is ook een positieve kant aan films die het thema aansnijden. "Het copycateffect werkt langs twee kanten", legt Pauwels uit. "Als een zelfdoding wordt geromantiseerd, of wordt voorgesteld als oplossing, inspireert het copycats. Maar als je toont dat er ook andere oplossingen zijn en hoop durft geven, werkt dat evengoed inspirerend." Vandaar dat Balthazar, na de zelfdoding in het Gravensteen net voor de première van Ben X, zijn film nog meer aan het publiek wilde tonen. "Het is een cinematografisch pamflet om te tonen dat je ook uit die neerwaartse trechter kunt komen."

Een omerta over zelfdoding in fictie zou dan ook een slechte zaak zijn, vinden zowel Pauwels als Balthazar. "Dat is wat ik ook zo knap vind aan Vincent", vertelt Balthazar nog. "Want het is verdomd moedig om die problematiek aan te durven in je film."

Wie met vragen zit over zelfdoding, kan terecht bij de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 en op de site www.zelfmoord1813.be.