Zeg niet goth, zeg Dark Academia: plots zijn Dostojevski en Dr. Martens weer hip, mede dankzij Netflix-hit ‘Wednesday’

Het monstersucces van de Netflix-serie Wednesday bewijst: somber is stijlvol, illuster is in en het duistere wordt begeerd, net op tijd voor de donkerste periode van het jaar. Katrin Swartenbroux laat haar licht schijnen op de zogenaamde Dark Academia-trend.

Kon ik maar zo’n twintig jaar terug in de tijd reizen om mijn puberzelf te vertellen dat weemoedig en belezen zijn ooit hip zou worden. Ik zou haar gezicht willen zien wanneer ik haar zou zeggen dat het meest trendy accessoire van het moment een stukgelezen exemplaar van De verborgen geschiedenis van Donna Tartt is. Dat de populaire kids nu donkere kleding, Dr. Martens en het dunne dasje van Patti Smith dragen, Albert Camus-citaten als achtergrondfoto op hun telefoon instellen en Howl van Allen Ginsberg als Instagram-caption gebruiken. Dat ze zichzelf vandaag wellicht niet als enige met een boek in de toiletten zou opsluiten tijdens de speeltijd, wat, uiteraard, ook wel een beetje het hele punt van je opsluiten tijdens de speeltijd ondermijnt.

In 2002 heette dat nog “zijt ge goth of zo?”, gen Z doopte het ‘Dark Acade­mia’, wat uiteraard veel beter bekt. De benaming gaat al mee sinds een boekenclub op Tumblr zich in 2015 begon te specialiseren in literatuur die zich afspeelt tegen de achtergrond van prestigieuze scholen. Met statige inkomhallen, gotische gevels, donkere glasramen, bustes van grote ­denkers en marmeren trappen waarop de zolen van je loafers extra goed weergalmen. Boeken als De verborgen geschiedenis dus, maar evengoed Zwart krijt van Christopher Yates of Als wij schurken waren van M. L. Rio. Gaandeweg werden ook boeken die niets met het onderwerp te maken hadden opgenomen, zoals werk van Oscar Wilde, Albert Camus en Fjodor Dostojevski. Zolang het er maar intellectueel uitzag, weet je wel, want ondanks de naam is Dark Academia in de eerste plaats vooral een ‘aesthetic’, zoals dat heet; een vorm van visuele zelfexpressie die zich perfect leent voor socialemediakanalen als Instagram en Tiktok.

Earl Grey

De literatuurlijst groeide al snel uit tot een lifestyle die vorm kreeg aan de hand van moodboards, samengesteld met behulp van films als Dead Poets Society, Brideshead Revisited en The Dreamers. Mahoniehouten bureaus met koffievlekken, handgeschreven brieven, indrukwekkende bibliotheken, druipende kaarsen voor een raam waarachter donkere wolken samenpakken, corduroy broeken, tartan plooirokjes, verweerde lederen boekentassen, gebreide debardeurs, jasjes van tweed en witte hemds­kragen maken deel uit van de verbeelding van Dark Academia-aanhangers, wiens foto’s altijd zodanig gefilterd zijn dat het lijkt alsof ze eerst in een kopje Earl Grey hebben liggen weken.

De afgelopen jaren evolueerde de esthetiek van niche microtrend naar hoofdonderwerp in het trendrapport van Meta. Dat was niet uit de lucht gegrepen. Bijna twee miljoen berichten werden er het afgelopen jaar op Instagram geplaatst met de hashtag DarkAcademia. Op TikTok circuleren er meer dan 3,4 miljard filmpjes over de trend. Volgens The New York Times heeft de toegenomen populariteit voornamelijk te maken met het feit dat de scholen noodgedwongen moesten sluiten en jongeren die plots thuis moesten studeren aan het fantaseren gingen over een hevig geromantiseerd schools leven. Een leven waarin ze aan een antiek bureau met een koffie en een sigaret weemoedige gedichten in hun Moleskine zitten schrijven. Waarin ze, in kamers omgeven door boekenrekken met in leder gebonden filosofische klassiekers, met hun mede­studenten dansen met een kristallen whiskyglas in de hand. Waarin ze op de trappen van een museum hartstochtelijk met een geliefde over het existentialisme discussiëren. In het Frans.

Hoewel het Dark Academia-leven in niets lijkt op het echte studentenleven, tenzij je zestig jaar geleden aan Oxford of Cambridge schoolliep, hielp het romantiseren van het studeren scholieren wel om bij de les te blijven. Letterlijk. Het is een psychologische techniek die body doubling heet, waarbij je als het ware uitzoomt en jezelf ziet studeren, essays schrijven of een samenvatting maken, net als in een film – waardoor je je ook als filmpersonage gaat gedragen en flink studeert. Bovendien kan je moeilijk online pochen met je stukgelezen J.D. Salinger-kopij als je offline geen gesprek over The Catcher in the Rye kan aanknopen.

Minder golf, meer goth

Toch zijn goede punten niet de voornaamste voortbestaansreden van Dark Academia. Want ondertussen is de esthetiek ook opgepikt door hen die de schoolbanken al lang verlaten hebben, maar die in de trend een vergoelijking zien om, pakweg, hun eetkamer zwart te schilderen, om zich niet meer te moeten schamen voor hun donkere gedachten of eenzame avonden met een boek op de bank, om genoegen te scheppen in het vieren van kennis en helemaal losgaan in diepgaande video-essays of nieuwsbrieven over obscure onderwerpen en academische onderzoekstopics. Bovendien is de trend ook duisterder, en daarmee dwingender geworden.

Want waar Dark Academia in het verleden vaak kritiek oogstte omdat de esthetiek te snobistisch, te eurocentrisch en te veel gefocust op de witte elitescholen kon zijn, omarmt de subcultuur de laatste tijd vooral de ‘dark’ in zijn benaming. Minder golfclub, meer goth. Dat is te danken aan de populariteit van Wednesday, de Netflix-serie die regisseur Tim Burton baseerde op het beroemde personage Wednesday Addams. Wednesday is de oudste telg van The Addams Family, het duistere gezin dat in de jaren 30 geboren werd op de strippagina’s van The New Yorker en later een eigen sitcom en film kreeg. In Burtons adaptatie wordt Wednesday naar een illustere kostschool voor buitenbeentjes gestuurd, de Nevermore Academy – een beetje het Hogwarts voor gen Z en bijgevolg een recept voor succes.

Toch hadden Burton en co. wellicht niet verwacht dat kijkers Wednesday zélf zo zouden omarmen. Op TikTok doen zelfs de vrolijk ogende blonde tieners met zomersproetjes de donkere look van het hoofdpersonage na. Ze dansen stijfjes in zwarte kanten baljurken en donkerpaarse lipstick op Lady Gaga’s ‘Bloody Mary’ en kijken stuurs, zonder knipperen, in de camera. Dat is frappant, aangezien het personage altijd al was geschreven als zonderling, als eenzaat, als exact het soort meisje dat nooit populair was. Het soort meisje dat ik was. “We wilden van Wednesday een hedendaagse goth maken”, zegt kostuumontwerper Colleen Atwood. “Eentje die in dit tijdperk en voor deze generatie resoneert.”

Rebellie en acceptatie

Dat goth aan een comeback toe was, bewijzen ook de recentste collecties van modehuizen als Rick Owens, Dior, Simone Rocha en Gucci, die overwegend zwarte en donkere silhouetten voorzien van kant en tule omvatten, getoond op modellen met kohlomrande ogen, maar die frappant genoeg ook elementen als tweed, stropdassen en witte hemdskragen incorporeerden. Ook op TikTok kent de zoekterm ‘goth’ een wederopleving en een Reddit-­forum gewijd aan goths ging tussen 2019 en vandaag van twintig- naar honderdduizend volgers.

Goth gaat echter verder dan het visuele. De subcultuur die ontstaan is in het Groot-Brittannië van de jaren 70, het Groot-Brittannië onder Margaret Thatcher, was een echte tegenbeweging die zich afzette tegen het conservatisme. “Als rebellen uitten gothics uit die tijd hun onenigheid niet alleen door wat ze droegen – van harnassen tot visnetten tot victoriaans geïnspireerde kragen en capes – maar ook door waar ze voor stonden”, schrijft cultuurwetenschapper Sadaf Ahsan in een essay over de comeback van goth voor The Walrus. “Ze verzetten zich tegen de status quo door onverschilligheid en onwetendheid te verwerpen en door de hardere realiteit te omarmen – ook als die realiteit somber bleek.” Goths deden aan gender-bending, verwierpen de zogenaamde neoliberale droom en kaartten aan wat er mis is in de wereld – een houding die in de huidige tijdgeest relevanter dan ooit lijkt.

De nieuwste afspiegeling van de goth-subcultuur geeft nog steeds uiting aan rebellie, maar vandaag gaat ze net zo goed om acceptatie. Wednesday is populair bij de huidige generatie jongeren net omdát ze afwijkt, omdat ze haar eigen zin durft te doen, omdat ze haar mond niet houdt en weigert zich aan te passen aan de heersende sociale normen. Het buitenbeentje als bendeleider, dus. Er zijn slechtere rolmodellen op het kleine scherm om vandaag een voorbeeld aan te nemen. Nu letterlijk en figuurlijk de donkerste maanden van het jaar zich aandienen, voelt het dan ook gepast om onverschrokken je duistere kant te omarmen. Niet triest, wel trots. En een tikje teleurgesteld in de wereld.