‘We staan met Vlaanderen al 30 jaar aan de top: dat gaan we toch niet laten schieten?’: kunstensector bang én hoopvol over subsidies

Eerstdaags beslist de Vlaamse regering van Jan Jambon (N-VA) over de werkingssubsidies in de cultuursector. Kunstenorganisaties die een negatief preadvies kregen of ‘positief buiten budget’ werden beoordeeld, wachten bang én hoopvol af.

Jan Lauwers van Needcompany: ‘We zijn militanter dan ooit’

Samen met Grace Ellen Barkey en Maarten Seghers vormt hij het creatieve hart van het Brusselse gezelschap Needcompany, dat een negatief preadvies kreeg.

“We zijn niet bang aan het afwachten. We blijven niet bij de pakken zitten. We zijn goed bezig en dat geeft ons vertrouwen. In de laatste twee jaar hebben we met meer dan 250 kunstenaars samengewerkt. Zo groot zijn we geworden.

“Nu zijn we bezig met het Weense orkest Klangforum aan een groot project dat Amopera heet, een trilogie die vertrekt van opera’s geschreven tussen 1920 en 2020. Wij pakken nu het eerste deel aan, in november gaat dat in première. Daarna volgt Billy’s Joy, het vervolg op Billy’s Violence, en maken we samen met Ictus Duck on Water, van Maarten Seghers. Eind 2023 is er een groot project met de Wiener Philharmoniker.

“Als er geen Vlaamse subsidies komen, kan dat niet doorgaan. Dan zijn we failliet, staan er dertig mensen – in dienst en freelancers – op straat. Dat is de realiteit. Het gezelschap kan dan niet meer overleven.

“Tegelijk zijn we nu volop aan al die projecten aan het werken. Dat is een moeilijke contradictie, maar het geeft ook een mooie energie aan Needcompany. We zijn militanter dan ooit en dat geldt ook voor de raad van bestuur. Zij willen de legacy van Needcompany blijven verdedigen. Maar als we 0 euro krijgen blijft er niets over.”

“We hebben een nauwkeurige repliek ingediend. De kans is echter reëel dat we negatief gebleven zijn. Toch blijven we positief omdat het advies vol formele fouten staat. Er is door de commissie bijvoorbeeld bijna geen rekening ­gehouden met de strategische visienota van de minister. De minister en zijn medewerkers beseffen dat de adviezen onnauwkeurig zijn: ik heb er ­vertrouwen in dat hij zijn visienota gaat verdedigen. En wij passen daarin.

“Wij hebben een totaalbedrag van 1,2 miljoen euro gevraagd. Dat is een indexering van het vorige bedrag – toen hebben we uiteindelijk net geen miljoen gekregen. Ik heb niets gehoord over een vergroting van het algemene budget: daarrond hangt een ijzige stilte. Als dat niet zo is, is dat rampzalig. Dan bestaat cultureel Vlaanderen niet meer. Het is een politieke keuze of je cultuur belangrijk vindt of niet.

“Als er niet wordt ingegrepen, dan wordt er een woestenij gecreëerd. Maar ik heb het gevoel dat de politici dat goed beseffen en dat men begrijpt dat de commissies niet zorgvuldig genoeg met de dossiers zijn omgegaan.

“We staan met Vlaanderen al meer dan dertig jaar aan de culturele top: dat gaan we toch niet laten schieten? Als veel theaters sluiten, waar moet de nieuwe generatie dan spelen? Want wij stellen ons huis ook open voor jonge kunstenaars. Ik kan me niet voorstellen dat dat verdwijnt.”

Koen van Kaam en Jorgen Cassier van Zuidpool: ‘Het is een loterij geworden’

Koen van Kaam en Jorgen Cassier vormen de artistieke leiding van het Antwerpse Zuidpool. Zij kregen het oordeel ‘positief buiten budget.’

Koen van Kaam: “We hebben een subsidie van zo’n 800.000 euro aangevraagd.”

Jorgen Cassier: “Dat is iets meer dan in de vorige periode, maar dat komt vooral door de indexering.”

Van Kaam: “Hoopvol zijn we eigenlijk op geen enkele manier. Ik heb geen idee waarom een categorie als ‘positief buiten budget’ in het leven is geroepen. Wat vooral erg vervelend is, en slecht voor de gezondheid van het huis en de mensen die hier werken, is dat je werking op slot gaat zodra je dat oordeel te horen krijgt. Overal moet je de pauzeknop indrukken, je kunt geen engagementen meer aangaan en ondertussen houd je je ­bezig met lobbywerk, wat eigenlijk onze job niet is.”

Cassier: “Ik begrijp met de beste wil van de wereld niet waarom de commissies op voorhand een te besteden bedrag kregen toegekend. Dat kleurt de gesprekken in de commissie vanaf de eerste ­minuut: hun oordeel draait niet langer louter om de artistieke kwaliteiten.

“Als iets goed beoordeeld wordt, verwacht je dat ze met iets over de brug komen. Nu dreigen we afgerekend te worden, terwijl we niets fout hebben gedaan. Het lijkt gewoon een loterij.”

Van Kaam: “De repliek die we hebben ingediend is eerder voor de vorm dan een echt inhoudelijke dialoog met de beoordelingscommissie. Van de landschapscommissie horen we ook helemaal niets: de geheimhouding daar werkt erg goed.

“Ik vrees dat de kans reëel is dat we daar niet worden opgevist. De landschapscommissie heeft weinig geld en het is niet hun taak om organisaties op te vissen: ze moeten toezien op een goede spreiding over de verschillende domeinen.

“Als we geen Vlaamse subsidies krijgen, houdt het op voor Zuidpool. Er is geen enkel ­ander scenario mogelijk. Dan gaan we in vereffening: ­boeken toe en de inboedel ­verkopen. Het theater zelf kunnen we nu goedkoop ­huren, maar aan een marktconforme prijs is dat onbetaalbaar voor kunstenorganisaties die na ons zouden komen. Dus dat zullen dan waarschijnlijk appartementen worden.”

Cassier: “We hebben hier zeven mensen in dienst, zij ­komen dan op straat te staan. En dan zijn er nog heel veel freelancers die we werk geven: acteurs, decorbouwers, licht­ontwerpers…”

Van Kaam: “We werken nu volop aan Mensenlandschappen, de voorstelling die we op de Zomer van Antwerpen zullen spelen. In het najaar zetten we ons huis open voor schrijf- en maakresidenties: de af­gelopen jaren hebben we hier zestig residenten gehad.

“In ­januari zouden we aan onze nieuwe voorstelling A Long Day’s Journey Into Night moeten beginnen. In het najaar hebben we geen nieuwe voorstelling gepland. We zullen dan sowieso tijd nodig hebben om de plannen te herzien, wetende dat het totale budget voor cultuur sowieso ontoereikend is.”

Bertrand Flamang van Gent Jazz en Jazz Middelheim: ‘De commissies begrijpen ons niet’

De vzw Jazz en Muziek organiseert jaarlijks de festivals Gent Jazz en Jazz Middelheim en ziet er “de headliners van morgen”, zegt Bertrand Flamang. Jazz en Muziek kreeg een negatief preadvies.

“Nu zijn we bezig met de ­opbouw van Gent Jazz en ­later volgt Jazz Middelheim. Daarop ligt nu onze focus.

“Wij zijn een organisatie waar de expertencommissies geen jota van begrijpen. Dat is niet nieuw. Wij krijgen eigenlijk altijd een negatief advies omdat we niet tot de traditionele subsidiecultuur behoren, zal ik maar zeggen.

“Onze zakelijke werking heeft een commerciële onderbouw: slechts 15 procent van onze begroting bestaat uit subsidies. Voor de commissies zijn we daarom ‘te commercieel’, denk ik.

“Maar die 15 procent maakt wel het verschil tussen een jazz- en een popfestival. Die 15 procent wordt geïnvesteerd in de headliners van morgen. Michael Kiwanuka, Stuff of Dishwasher: dat zijn artiesten waarin wij hebben geïnvesteerd. Die artiesten vormen ons trackrecord.

“Je kunt het vierletterwoord jazz ook op verschillende ­manieren interpreteren. ­Vroeger mocht het vooral niet geïmproviseerd of poppy zijn, nu ligt dat weer anders. Zowel inhoudelijk als vormelijk ­begrijpt de commissie ons dossier niet, denk ik. In de commissie zat ook iemand van de Bijloke die geen fan is van onze aanwezigheid op hun terrein.

“Door de beleidsnota van minister Jambon hadden we er nu goede hoop in. We excelleren, we hebben internationale uitstraling, we vullen een unieke positie in het landschap in. Maar blijkbaar trekken de commissies zich van die beleidsnota niets aan.

“Bij elke nieuwe minister komt er een bijsturing van het subsidiesysteem en in de commissies zitten dan mensen ‘om te zien hoe dat werkt’. Expertise en knowhow worden genegeerd. In ons preadvies staat dat we ‘de kans hebben ­gemist om onszelf heruit te vinden.’ Maar de muzieksector vindt zichzelf voortdurend opnieuw uit: wij moeten flexibel genoeg zijn om die tendensen te volgen en dat doen we goed, vind ik.

“We hebben 580.000 euro aangevraagd, ongeveer hetzelfde als wat we in de vorige periode hebben gevraagd. Toen hebben we slechts 250.000 gekregen: minder dan nodig is om ons met de nodige zuurstof verder te ontwikkelen.

Ictus: ‘Ik ga ervan uit dat dit niet kan’

Het klassieke muziekensemble Ictus uit Brussel heeft internationale allure, maar dreigt na een negatief preadvies na 27 jaar plots op 0 euro te worden gezet.

“Ik ga ervan uit dat zoiets niet kan: een succesvol ensemble met internationale allure ­zomaar op 0 euro zetten, op basis van een obscuur advies. Als we na bijna dertig jaar niet meer artistiek relevant zouden zijn, moet er aan uitstroom gedacht worden, maar daar zijn nu geen scenario’s voor. Er zijn geen waarschuwingen, dat is ongezien in Europa.

“Na zo’n negatief preadvies begin je aan jezelf te twijfelen. Maar misschien ligt het probleem aan de andere kant en zijn er fouten gemaakt bij sommige procedures. Er is een gebrek aan expertise in de commissies. Ook zijn er dingen gebeurd die niet zouden mogen gebeuren in een Kunstendecreet. De verschillende commissies hebben verschillend geadviseerd: niet iedereen heeft strategisch beoordeeld. Ik begrijp dat de politiek nu ook die ongerustheid deelt.

“Bij een negatief advies heb je eigenlijk geen enkele procedure meer. Je kunt een repliek indienen, maar je mag geen nieuwe elementen aandragen om een tendentieus preadvies recht te zetten. Dat is bij voorbaat een verloren zaak. Als je in de rechtbank in beroep gaat, wordt je dossier door een andere rechter behandeld. Hier kom je terecht bij dezelfde mensen die ons een negatief advies hebben gegeven.

“In de commissie die ons dossier behandelde, was geld over, maar men heeft zelfs vertikt om ons ‘positief buiten budget’ te zetten of andere spelers te honoreren – men wilde de overschot oversluizen naar de commissie Klassieke Muziek. Terwijl wij de grootste speler in Vlaanderen zijn en een van de grotere in Europa. Het klinkt misschien arrogant, maar ik vind het vreemd dat daaraan getwijfeld wordt. ­Ictus is een referentie, qua uitvoeringskwaliteit met niets in België te vergelijken.

“In de vorige ronde hebben we 500.000 euro gekregen, nu hebben we 600.000 euro aangevraagd. 50 procent van onze omzet komt van eigen inkomsten, die we vooral in het buitenland genereren. Maar de subsidies zijn daarvoor een hefboom. Je kunt van 1 euro 2 euro maken, maar 0 euro blijft 0 euro. Als je ons nu op droog zaad zet, gooi je 27 jaar aan investeringen weg.

“Het seizoen 2022-23 zullen we nog kunnen volmaken. We werken nu al aan engagementen voor 2024. In een goed beleid kun je die engagementen nakomen. Als Vlaamse gemeenschap die internationale uitstraling belangrijk vindt, wil je toch niet dat wij zoiets annuleren? Dan verlies je alle geloofwaardigheid, als organisatie en als overheid.”

Bart Vanvoorden: ‘Vertrouwen in regering om extra fondsen te vinden’

Het Mechelse kunstencentrum Nona diende samen met Abattoir Fermé en JazzLab een dossier in voor een tienjarige subsidie. Hun dossier werd positief onthaald, maar er zou geen budget zijn.

“Samen met Abattoir Fermé en JazzLab hebben we een nieuw verhaal geschreven. Ons doel is een nieuwe organisatie te ­worden waarin kunstenaars mede-eigenaars zijn. We willen een instelling als een kunstencentrum echt herdenken. We hebben daar van de commissie ook heel positieve feedback over gekregen.

“Het is nu hinken op twee gedachten. We zijn al heel lang bezig met deze plannen, maar op dit moment hebben we geen zekerheid over het voortbestaan van deze drie organisaties. Zonder subsidies is het voor ons alle drie gedaan.

“Het is onmogelijk om onze werking verder te zetten zonder subsidies van de Vlaamse Gemeenschap: dat kan gewoon niet. Bij onze drie organisaties staan net geen twintig mensen op de payroll en dan heb ik het nog niet over de freelance ­cultuurwerkers, ­acteurs en muzikanten die hier werken.

“Tegelijk geloven we in de plannen en intenties van de meerderheidspartijen in de Vlaamse regering om extra fondsen te vinden. Voor deze ronde hebben we zo’n 2,2 miljoen euro aan subsidies aangevraagd. Ons volledige budget is zo’n 3,5 miljoen euro: 30 procent kunnen we uit eigen ­inkomsten halen. Dat is een relatief hoog percentage, maar we hebben genoeg troeven in handen om dat waar te kunnen maken.

“2,2 miljoen euro is meer dan wat we in de vorige ronde hebben aangevraagd. Maar in de afgelopen periode hebben we bij Nona een tweede zaal geopend, waarvoor we nu nog niet de middelen hebben om die volledig uit te baten.

“Daarnaast zetten we nu ook in op participatie: Maja Westerveld toont nu Normalizers, een voorstelling die ze heeft gemaakt met mensen met een beperking. Maja zal het gezicht van onze participatieve werking worden.

“We werken nu verder, maar onder voorbehoud: we hebben geen zekerheid. In het najaar toont Abattoir Fermé een nieuwe productie in onze tweede zaal en in november en december organiseren we ons Brand!- jazzfestival.

“Maar het voorjaar ligt nog open: we kunnen geen sluitende engagementen aangaan na januari 2023 omdat we geen zekerheid hebben. Terwijl we normaal minstens één seizoen op voorhand plannen. Ik heb vertrouwen in het engagement van de Vlaamse regering om extra geld te vinden, maar ­zolang dat er niet is, leven we in onzekerheid.”