Wat mogen we verwachten van een gratis boek?

“Ik blink er nog van”, zei een trotse Griet Op de Beeck afgelopen woensdag in Van Gils en gasten. Ze was er om haar boekenweekgeschenk voor te stellen, de korte novelle Gezien de feiten – Op de Beeck is de eerste Vlaamse vrouw die dat op haar cv kan schrijven, sinds het initiatief in 1931 in het leven werd geroepen. Een eer die haar zichtbaar deed blozen.

Het literair journaille was minder onder de indruk. In Nederland kraakten zowel de Volkskrant, NRC Handelsblad als De Groene Amsterdammer het boek af, met kritieken die varieerden van “een reeks clichés” (NRC) tot “Op de Beeck had beter niets gedaan” (de Volkskrant). De Morgen en De Standaard zijn milder, maar nog steeds negatief. “Een voorspelbaar afleggertje”, besloot onze recensent.

De Gentse boekhandel Limerick weigert het boek zelfs cadeau te geven, en schenkt in de plaats daarvan de klassieker De wandeling, van de Zwitser Robert Walser. "Wilt u eens wat anders dan therapeutisch proza, relatiegezeik of scenario’s voor de zoveelste overbodige weekendfilm? Lees dan De wandeling", schrijft de winkel op Facebook.

Maar sommigen namen het ook op voor Op de Beeck. De Nederlandse auteur Jan van Mersbergen hekelde op zijn website de kritiek van de Volkskrant, en riep tussen de lijnen op tot een beetje relativering: tot slot is de novelle een “geschenk (een geschenk!) dat wordt gemaakt om mensen enthousiast voor lezen te maken, een extraatje bij een aangekocht boek”. Bart Van Aken, van de Gentse boekhandel Paard van Troje, sluit zich bij Van Mersbergen aan. “Het gaat om een initiatief om de klanten te bedanken – het is niet de bedoeling dat zo’n verhaaltje een groot literair meesterwerk is.”

Daar valt iets voor te zeggen: een boekenweekgeschenk is steevast een novelle van 96 pagina’s, die (aanvankelijk) niet los te koop is en wordt geschonken aan klanten die voor 12,50 euro of meer boeken kopen. Als je bedenkt dat een boek in 2014 gemiddeld 20,04 euro kostte, is dat geen bijster hoge drempel, en het lijkt logisch dat auteurs hun beste werk niet meteen gratis willen weggeven – ook al waren recensenten heel enthousiast over de recentste geschenken van Tom Lanoye, Tommy Wieringa en Herman Koch.

Anoniem cadeau

Maar tegelijk is het boekenweekgeschenk ook een fantastische manier om een heel breed publiek te bereiken – Gezien de feiten wordt verdeeld op zo’n 661.000 exemplaren, wat zelfs voor een bestsellerauteur als Op de Beeck een astronomisch cijfer is. In Vlaanderen, dat nog maar sinds 2012 deelneemt aan de boekenweek, is de impact niet zo groot, zegt Van Aken, maar in Nederland is de boekenweek een belangrijke traditie.

De Groene Amsterdammer meent te weten waarom Grote Namen als Op de Beeck worden gevraagd: “Bekende gezichten moeten ons weer aan het lezen krijgen.” Ooit was dat anders: in de jaren 40 en 50 werden auteurs niet gevraagd door de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), maar konden ze zelf een manuscript inzenden. Een jury koos het beste verhaal, en dat werd anoniem gepubliceerd. Lezers konden achteraf deelnemen aan een wedstrijd om de auteur van het boek te raden. Onder andere Hella S. Haasses Oeroeg (1947), dat achteraf een klassieker werd, begon zo als anoniem cadeau.

“Met zo’n anonieme novelle zou het boekenweekgeschenk ineens op kwaliteit geselecteerd worden”, vermoedt De Groene Amsterdammer. “Ook door het raadspelletje – herken de stijl – zou de aandacht ineens meer naar de werken uitgaan dan naar de personen.” Maar volgend jaar is het zeker niet van dat. Toen we aan de CPNB vroegen hoe veel tijd een auteur krijgt voor zijn of haar novelle, was het antwoord “dat daarover niet wordt gecommuniceerd. Maar we weten wel al wie het boekenweekgeschenk van 2019 schrijft.”