Wat is dat toch met al dat Kempens op tv?

Het Kempens is de voertaal in De Kemping, Nick Krafts accent was een attractie in Big Brother en Kate Ryan heeft een podcast in ’t plàt Loois. Is er een revival van het Kempens aan de gang, daar waar Natalia in 2014 nog uitgekafferd werd omdat ze de MIA’s in tussentaal presenteerde?

“Ik heb geprobeerd om mijn verhalen te vertellen in het AN, maar dat werkte niet. En laat ons eerlijk zijn: zoe hèd valt mennen Kempischen toengval nei ok wee ni oep.”

Op Donkerdag, de podcastreeks waarin Kate Ryan haar verzuchtingen, ergernissen en herinneringen deelt, blijft de zangvogel van Tessenderlo gewoon zichzelf. Een Kempense tongval weerklinkt ook bij wie ontwaakt met Studio Brussel, waar Hoogstratenaar Thibault Christiaensen de sidekick is van Michèle Cuvelier. Lennart Driesen vertegenwoordigt de 1.600 inwoners van Schoonbroek in De mol, waar ook Alina Churikova vorig jaar een ambassadeur was van het accent.

In De Kemping op Eén baat Tijs Vanneste een camping uit in Geel, waar de voertaal onder de personeelsleden vér van de standaardtaal staat. Natalia is een decorstuk in The Voice. Nadat Nick Kraft, de spraakmakendste figuur van Big Brother, het Herentals introduceerde tot ver in Nederland, lijken Kempenaren een coup te plegen op de entertainmentindustrie. Of is de opkomst van Vlaanderens sappigste/platste/mooiste (schrappen wat niet past) accent louter toeval?

Wim Vandenbussche, hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de VUB, denkt van wel. “Ik begrijp dat het iets is dat in het oog kan springen, waardoor je automatisch gaat denken dat er iets meer achter zit, maar dat lijkt mij niet het geval.” Er is geen revival van het Kempens, zegt hij, en ondanks de vele fictie in het West-Vlaams, waaronder Eigen kweek en Bevergem, is ook dat dialect niet aan een opmars toe.

“Dialecten zijn op de weg naar de uitgang in Vlaanderen. Er gebeuren regelmatig enquêtes naar dialectkennis en het gebruik van dat dialect gaat zeer fel achteruit. Ook in de Kempen zie je sinds de jaren tachtig dat die achteruitgang onmiskenbaar is. Binnen één à twee generaties zullen er nog nauwelijks jonge dialectsprekers opgroeien, omdat het dialect niet meer van generatie op generatie wordt doorgegeven.”

De taal die we op televisie horen, is geen dialect maar een regiolect, duidt Vandenbussche. “Er bestaan bredere variëteiten van het Nederlands, typerend voor een regio of een provincie, en die streektaal gaat niet verdwijnen. Die geven een identiteit aan, zoals nu met het Kempens het geval is.” VRT-taaladviseur Ruud Hendrickx vult aan: “Jonge mensen stoppen hun accent niet weg. Ze denken: ‘Wat is er mis met te horen dat ik van de Kempen ben?’ De tolerantie voor een regionale tongval is veel groter dan vroeger.”

Heisa rond Natalia

Er zit dezer dagen niets speciaals in het Kempense kraantjeswater. Dat het accent regelmatig opduikt, is het gevolg van de opmars van de hedendaagse televisie, stelt Wim Vandenbussche: “Vroeger ging men behoedzamer, bijna afwijzend om met een regionale tongval, behalve in fictie. Het was vrij lang het beleid dat op tv standaardtaal gebruikt moést worden, terwijl regiolecten nu opduiken in contexten waar ze dat vroeger veel minder deden, zoals in talkshows of bij juryleden in spelprogramma’s als De slimste mens ter wereld.”

Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen nieuwslezers en journalisten en tv-persoonlijkheden, zegt Ruud Hendrickx. “Als je het nieuws wilt lezen, leggen we de lat hoog. Daar verwacht iedereen dat de standaardtaal gebruikt wordt. Maar in het geval van De Kemping of Tom fietst met Tom Boonen, waarin je een tv-persoonlijkheid volgt, is het accent eigen aan de persoon en daaraan mag je niet peuteren.”

Toen Tom Boonen voor Eén de humaninterestshow Tom fietst maakte, benadrukte de VRT dat hij gewoon zichzelf moest blijven. Mét Balense tongval dus. Toen Natalia in 2014 de MIA’s presenteerde in tussentaal, zorgde dat voor heel wat heisa. Ruud Hendrickx: “Die affaire met Natalia is de aanleiding geweest om het taalcharter van de VRT te herzien. Van een presentator verwacht de kijker standaardtaal. Dat bleek duidelijk uit de klachten, en dat waren er echt héél veel. Voor de oudere kijker is Luc Appermont het toonbeeld van de presentator.”

“Sommigen vinden tussentaal in de media ongepast, anderen vinden dat het moet kunnen”, stelt Wim Vandenbussche. “Zij die ertegen zijn, zijn vaak ook de mensen die bezorgd zijn om de zogenaamde versoepeling van de grammaticaregels. Natalia laat haar tongval duidelijk doorkomen, Tourist LeMC ook. Dat kan blijkbaar voor VTM, afhankelijk van de context. Tussentaal is niet per se des duivels.”

Ruud Hendrickx had met Tijs Vanneste een gesprek over zijn Kempens accent. “Hij was bang dat hij commentaar zou krijgen op zijn taalgebruik. Ik heb toen gezegd: ‘Ik durf ervoor wedden dat er niet één klacht binnenkomt.’ En dat is bij mijn weten ook niet gebeurd. Juist omdat hij geen presentator is, dan wordt dat getolereerd. Toen Lieve Blancquaert Made in Belgium presenteerde, werd ze beschouwd als journaliste en kregen we klachten over haar Gents accent. Zodra ze op tv komt met haar fototoestel, maalt er niemand om haar streektaal. Zo dun kan de grens zijn.”

“Ik mag alleen hopen dat in acteurs- en journalistieke opleidingen genoeg aandacht besteed wordt aan de beheersing van standaardtaal”, besluit Wim Vandenbussche. “De standaardtaal is van ons allemaal en mag nooit elitair worden. Dan zijn we nog verder van huis.”

De Kemping, iedere donderdag om 20.35 uur op Eén