Wat als Philomena Cunk ‘Het verhaal van Vlaanderen’ presenteerde?

Wie Het verhaal van Vlaanderen wat te beperkt of te zwaarwichtig vindt, kan op Netflix terecht voor een andere portie geschiedenis. In Cunk on Earth loopt de fictieve presentatrice Philomena Cunk door de hele wereldgeschiedenis, onderwijl de domst mogelijke vragen stellend aan de slimst mogelijke mensen.

“Wat was cultureel het belangrijkst: de renaissance of ‘Single Ladies’ van Beyoncé?” Het is met dat soort vragen in de aanslag dat Philomena Cunk aanschuift bij Martin Kemp, voormalig professor kunstgeschiedenis aan de universiteit van Oxford en een van de meest gewaardeerde Leonardo da Vinci-experts op deze aardkloot. En wanneer die antwoordt dat hij Beyoncé wel weet te waarderen maar de renaissance toch íéts meer impact had, antwoordt Cunk droogweg: “Wat, Beyoncé valt in het niets bij het werk van een paar heteroseksuele witte mannen? Gaat u dat echt op camera zeggen?”

Ze vraagt ook aan egyptologen of de piramides ‘van boven naar beneden’ dan wel ‘van beneden naar boven’ werden gebouwd, aan musicologen wat de tekst van Beethovens Vijfde Symfonie betekent en aan experts van de klassieke oudheid of de toeschouwers van de Olympische Spelen in “het kontgaatje” van naakte worstelaars konden kijken. Ondertussen vergelijkt ze de belangrijkste historische figuren met haar “mate, Paul”.

Philomena Cunk (u herkent actrice Diane Morgan uit Ricky Gervais’ After Life) is het gezicht van de nieuwe Netflix-reeks Cunk on Earth, waarin ze in nauwelijks vijf afleveringen door de wereldgeschiedenis marcheert, met de elegantie van een olifant in een porseleinwinkel. Het is satire zoals blijkbaar alleen de Britten dat kunnen: met een uitgestreken gezicht en een stiff upper lip de absurditeit zoeken in wat alledaags lijkt.

Het mooie is dat de rist aan gerenommeerde experts die Cunk interviewt – van classicist Nigel Spivey (Cambridge) over godsdienstfilosoof Douglas Hedley (Cambridge) en middeleeuwen-expert Laura Ashe (Oxford) – hun uiterste best doen om in alle ernst op Cunks vragen te antwoorden.

Er worden véél wenkbrauwen gefronst, en nu en dan vult een ongemakkelijke glimlach het scherm, maar dan kijken ze in de grote ogen van Philomena Cunk en proberen ze haar toch van dienst te zijn, op een manier die verraadt dat het vermoedelijk niet de eerste keer is dat ze met stupiditeit van epische proporties worden geconfronteerd.

Die experts zijn minstens ten dele op de hoogte van de grap: onder meer Ashe en professor in de militaire geschiedenis Ashley Jackson (King’s College London) werden ook al geïnterviewd in de BBC-reeks Cunk on Britain, waarin Cunk de Britse geschiedenis onderzocht, “from the white cliffs of Dover to the Scottish high lands of the Scottisch Highlands”. Maar, tenzij ze allemaal Oscar-waardige acteurs blijken te zijn, durven we redelijk stellig te beweren dat de interviews niet gescript zijn. Daarvoor is hun blik van verbazing te groot wanneer ze vraagt wat het verschil is tussen rotsen en stenen.

Cancelcultuur

Wat Cunk on Earth het best doet, is de draak steken met onze neiging om alles te verklaren aan de hand van moderne referenties en denkkaders. Julius Caesar wordt omschreven als “the most notorious Roman until Polanski”, een expert wordt gedwongen om in de camera te zeggen dat Jezus “het eerste slachtoffer van cancelcultuur was”, en Cunk vraagt onomwonden of The Rolling Stones “The Beatles van hun generatie waren” (want waren The Beatles al niet de Elvis van hun generatie?)

Het is een onmisbaar element van elke geschiedenisles, en bijgevolg elk geschiedenisprogramma: maak stoffige materie fris en herkenbaar, door te verwijzen naar figuren en fenomenen die we kennen uit onze eigen omgeving. Door dat, op die typisch Britse manier, in het absurde te trekken, toont Cunk on Earth ook hoe groot onze nood is aan hapklare en herkenbare informatie. We willen wel iets bijleren, maar we willen er ook niet ál te veel voor uit onze comfortzone treden. En dus wordt het uitgestrekte Russische rijk uit de vroege 20ste eeuw vergeleken met het Marvel Cinematic Universe.

Want ook al staat komisch entertainment voorop, de exploten van Philomena Cunk zijn nooit geheel volledig vrijblijvend geweest. Cunk is een hersenspinsel van Charlie Brooker, de Britse satirist die internationaal naam maakte met Black Mirror en Death to 2020, en in eigen land al langer de actualiteit fileerde in Newswipe en Weekly Wipe. In dat laatste programma trad Philomena Cunk voor het eerst voor het voetlicht, en in 2018 kreeg ze met Cunk on Britain haar eigen reeks.

Cunk on Britain stak voortdurend de draak met de brexit: het werd aangehaald in de introtekst en gebeurtenissen als de Slag bij Hastings (of de ‘Brentrance’, want Groot-Brittannië werd plots Europees) werden in het licht van die brexit gezien. Het hele programma leek een parodie op de Britse obsessie met de eigen geschiedenis. Het doet vermoeden dat Het verhaal van Vlaanderen er héél anders zou uitzien als niet Tom Waes, maar Philomena Cunk de boel aan elkaar zou praten.

Toch steekt Charlie Brooker nooit een belerend vingertje op in Cunk on Earth. Daarvoor vindt het programma entertainment te belangrijk, en het publiek te intelligent. Philomena Cunk en haar historische exploten zijn een product van een kwaliteit waarop de Britten al sinds Monty Python’s Flying Circus uiterst trots mogen zijn: het talent om op een uiterst intelligente manier uiterst domme programma’s te maken. Of was het omgekeerd? Na Cunk on Earth zijn we van niets nog zeker.

Cunk on Earth, nu op Netflix.