Waarom het grootste muziekarchief van Vlaanderen in een kelder aan de Financietoren ligt

Alle Belgische boeken staan in de Koninklijke Bibliotheek, maar is er een plek waar alle Belgische of zelfs Vlaamse platen die ooit gemaakt zijn bij elkaar liggen? Nee, want daarvoor is ons muziekerfgoed te versnipperd. Terwijl er in de achtergrond naar oplossingen wordt gezocht, is het onvermijdelijk dat sleutelplaten voorgoed verloren gaan.

Het voorbije jaar verloren we opnieuw een resem artiesten. Arno, Nicole Josy en Will Ferdy uiteraard, maar ook Gaston Bogaerts van The Chakachas, de oudste popmuzikant van ons land die zijn muziek gesampeld zag worden door Kendrick Lamar. We moeten het ook zonder Robert Vervloet alias Bob Rocky doen, een van onze eerste rock-’n-rollers.

Als u Rocky kent, is de kans groot dat u over hem las in een boek van Jan Delvaux of van hem hoorde op diens Belpop Bonanza-shows. Delvaux maakt de Vlaming warm voor zijn eigen muziekgeschiedenis, maar maakt zich ook zorgen over wat er vandaag nog van overblijft. Volgens hem gaat het niet goed met het muziekerfgoed in Vlaanderen en België. “Van iemand als Arno is het volledige oeuvre, met zijn vroege bands als Freckleface erbij, niet eens op één plaats te beluisteren”, zegt Delvaux. “Hetzelfde voor Raymond.”

Muziekjournalist Peter Van Dyck beaamt dat. Hij schreef een paar jaar geleden de encyclopedie van de Nederlandstalige muziek Watskeburt, Lage Landen? en werkte mee aan de biografie van Jean Blaute, twee boeken waarvoor hij veel tijd doorbracht in archieven. “Achteraan in dat boek staat een lijst met de producties van Jean. Zowel hij als ik weten bijna zeker dat daar platen in ontbreken, alleen kunnen we met alle beschikbare informatie uit de archieven niet zeggen wat.”

Ondergelopen kelder

Er zijn knappe muziekcollecties in Vlaanderen, daar niet van, maar er ontbreekt een duidelijke lijn. Neem nu het Muziekarchief van Kunstenpunt, waar 40.000 geluidsdragers in zitten. “Wij dragen daar zorg voor en houden het up-to-date, maar als kunstensteunpunt hebben we die opdracht niet en krijgen we er ook geen geld voor”, zeggen Tom Ruette en Ann Overbergh van Kunstenpunt.

Vandaag kun je de gegevens van die cd’s en platen opzoeken, maar ze niet ontlenen of op een andere manier beluisteren. “Nu liggen die platen in een kelder aan de Financietoren, waar we een wand mogen gebruiken van de ruimte die Bozar er huurt. Als je daar een alternatief voor vindt, kan het mogelijk worden om die platen ter plaatse te beluisteren. De volgende vraag is wat je doet met de muziek die alleen maar digitaal verschijnt, daar denken we nu over na. En dan is er nog de context: kleding, affiches, interviews...”

Naast het Muziekarchief van Kunstenpunt beschikt ook de VRT over een grote muziekcollectie, zijn er de archieven van de conservatoria en van cultuurinstellingen als De Munt en zijn er natuurlijk privéverzamelingen. Dan nog is het soms zoeken naar een speld in een hooiberg. Het heeft ermee te maken dat de depotplicht voor muziekdragers dode letter is gebleven in ons land: wie een plaat maakt, heeft niet de reflex om die te deponeren zoals auteurs dat wel met hun boeken moeten doen in de Koninklijke Bibliotheek van België.

Muzikanten hebben vaak niet de reflex om alles bij te houden. “Een niet nader genoemd, maar bekend muziekensemble kwam bij ons aankloppen omdat ze na twintig jaar carrière hun eigen cd’s niet meer bezaten”, zegt Ruette. “Van een platenfirma waar ooit veel grote belpopgroepen bij zaten, zijn alle masters voorgoed verloren gegaan in een ondergelopen kelder.”

Luistertips op maat

Popmuziek is vluchtig van nature en wordt nog niet zo lang gezien als het bewaren waard. Denk aan de compilatie Get Sprouts: oorspronkelijk een weggeefje voor jongeren die een rekening afsloten bij een bank, vandaag een hebbeding omdat er vroege songs van De Kreuners, T.C. Matic, Telex en Jo Lemaire op staan. Toch kan dat niet de enige verklaring zijn. De archivering van klassiek, folk en jazz laat in Vlaanderen namelijk ook te wensen over.

Bij Kunstenpunt dromen ze van iets als Muziekweb in Nederland, waar ze aan 700.000 cd’s en 300.000 lp’s zitten. Op hun site kun je van elke song in de collectie dertig seconden online horen, er zijn begeleidende journalistieke stukken en wie dat wil, krijgt er luistertips op maat. Maar Ruette en Overbergh zien vooral dat er nood is aan één punt dat de archieven verbindt, zodat je in een oogopslag ziet of die ene zeldzame plaat nu in Brussel, Antwerpen of Gent ligt opgeslagen. Christine Fettweis, jarenlang verantwoordelijk voor het muziekarchief op de VRT, geeft hen gelijk: “Al die aparte collecties hebben heel veel expertise, het is niet nodig om die allemaal nog eens in één nieuwe instelling te steken. Laat hen samenwerken, elk vanuit haar eigenheid.”

“Elk archief heeft een reden waarom het archiveert: voor onderzoek bijvoorbeeld, of om televisie en radio mee te maken. Maar we missen nu een archief met als hoofddoel de zorg voor ons muzikaal erfgoed”, klinkt het nog bij Kunstenpunt. Intussen lanceerde cultuurminister Jan Jambon (N-VA) wel een projectoproep rond het nalatenschap van Vlaamse kunstenaars. Of daar iets muzikaals tussen zit, is nog niet duidelijk. In afwachting van duurzame oplossingen – “daar wordt aan gewerkt” – blijven Ruette en Overbergh met veel liefde voor het archief van Kunstenpunt zorgen. “Omdat we zien hoe waardevol het is.”