2019 was het jaar waarin Game of Thrones, de grootste televisiereeks aller tijden, na acht seizoenen aan zijn einde kwam. Dat leverde niet alleen de langst verwachte maar ook de meest verguisde slotaflevering uit de televisiegeschiedenis op. Waarom is het zo moeilijk om waardig afscheid te nemen?
David Benioff en D.B. Weiss, de twee heren achter de verhaallijnen van Game of Thrones, voelden de bui al hangen. Ze hadden zichzelf twee – verkorte – seizoenen gegeven om alle losse eindjes in Westeros aan elkaar te knopen. Een strakke timing die duidelijk te ambitieus bevonden werd door de miljoenen fans van de reeks. Die zagen hun favoriete personages niet alleen razendsnel door tijd en ruimte flitsen. De hoofdrolspelers in het GoT-universum bleken plots ook qua ideeëngoed wispelturiger dan Wouter Beke na het bekendmaken van een zoveelste besparingsplan.
Wie seizoenenlang the good guy of girl was geweest, bekeerde zich plots tot kamp der slechteriken. Figuren die zich notoir onbetrouwbaar hadden getoond, bleken dan weer plots een stuk nobeler dan gedacht. En hoewel dat vreemd klinkt voor een reeks met vuurspuwende draken en zombielegers in de hoofdrol vonden de fans een aantal plot-twists ronduit ongeloofwaardig.
De fans schreeuwden moord en brand op allerhande onlinefora en eisten luidkeels een remake. Deze keer bij elkaar gepend door scenaristen die hun vak wel kenden. Een petitie die daarop aandrong haalde in een mum van tijd meer dan één miljoen handtekeningen. En toen moest de slotaflevering nog komen.
Sanne Nuyens, die samen met partner in crime Bert Van Dael de scenario’s voor Beau Séjour en De twaalf schreef, kan zich perfect inbeelden wat Benioff en Weiss doormaakten. “Het einde is met voorsprong het moeilijkste onderdeel van een scenario”, vertelt ze. “Het is iets waar elke scenarist mee worstelt.” Dat kan Jonas Geirnaert, die samen met zijn vriendin Julie Mahieu het scenario voor De dag bij elkaar pende, alleen maar bevestigen. “We hebben bij De dag het schrijven van dat einde heel lang voor ons uitgeschoven.”
De grote moeilijkheid, volgens zowel Nuyens als Geirnaert, is het vinden van een evenwicht tussen verrassing en geloofwaardigheid. “Natuurlijk wil je de kijker op het eind verrassen”, zegt Geirnaert. “De beste eindes zijn die waarbij je na de aftiteling nog even in je zetel blijft zitten om na te denken over wat je nu net hebt gezien.” Maar het streven naar zo’n moment mag niet ten koste gaan van de logische opbouw. “Kijkers pikken het niet wanneer je in de laatste aflevering uitpakt met een aantal kunstgrepen in een poging toch nog een verrassend einde uit je hoge hoed te toveren", vindt Nuyens. “Dan voelen ze zich – terecht – bedrogen.”
Om dat laatste te vermijden namen Nuyens en Van Dael bij het schrijven van Beau Séjour behoorlijk verregaande maatregelen. “We hebben op gegeven moment een profiler ingehuurd die gespecialiseerd is in daderprofielen”, vertelt Nuyens. “Om te laten controleren of de dader die wij in gedachten hadden wel geloofwaardig was. Dat bleek helaas niet zo te zijn. (lacht) Dus hebben we een meer geloofwaardige dader gezocht vooraleer we het verhaal begonnen uit te werken.”
Met die bekentenis maakt Nuyens duidelijk dat zij tot de ‘plotters’ behoort. Scenaristen die eerst de volledige verhaallijn uittekenen om pas daarna meer in detail de scenario’s uit te werken. Naast die ‘plotters’ heb je in het scenaristengild ook ‘pantsers’. Een benaming afgeleid van de Engelse uitdrukking ‘to fly by the seat of your pants’ wat zoveel betekent als ‘afgaan op je buikgevoel’. Scenaristen die tot dat kamp behoren, beginnen te schrijven en zien daarna wel waar hen dat brengt. Volgens de aanhangers van die methode levert dat een vrijer schrijfproces op, met meer ruimte voor fantasie. Je hoeft bij dat schrijfwerk immers geen rekening te houden met het eindpunt waar je naartoe werkt.
In verschillende analyses die verschenen na de desastreus ontvangen slotaflevering van Game of Trones werd naar dat verschil in aanpak verwezen als grote oorzaak van het fiasco. De eerste vijf seizoenen van GoT zijn immers gebaseerd op Song of Fire and Ice-boeken van George R. R. Martin. Een gepatenteerd ‘pantser’ die personages en bijhorende verhaallijnen bedenkt zonder rekening te houden met waar die op lange termijn naar toe moeten evolueren. Dat die manier van werken niet zonder gevaar is, blijkt uit de publicatie-pauze die Martin nu al meer dan acht jaar neemt. Blijkbaar vindt hij na vijf boeken steeds moeilijker de weg in zijn uitdijende universum.
Benioff en Weiss konden zich met Game of Thrones geen zo’n pauze permitteren. En dus moesten zij – notoire ‘plotters’ – in de hen resterende drie seizoenen aan de slag met alle losse eindjes die George R.R. Martin had laten liggen. De enige manier om die allemaal aan elkaar te knopen? Inderdaad: bruuske sprongen doorheen tijd en ruimte, wispelturige personages en ongeloofwaardige plot-twists.
Dat is althans de theorie. Want in de praktijk is de scheiding tussen ‘plotters’ en ‘pantsers’ niet zo strikt geven Geirnaert en Nuyens aan. “Ik denk dan misschien wel op voorhand over een einde na maar dat heeft me nog nooit belemmerd in mijn schrijfwerk”, vertelt Nuyens. “Je gaat heus geen vondst schrappen omdat die het moeilijker maakt om op het eindpunt te arriveren. Ik vind het juist leuk om bij het schrijven van pakweg aflevering zes plots te merken dat we wel heel ver zijn afgedreven van de plek waar we in aflevering tien naar toe willen. Ik hou wel van wat puzzelwerk.” Ook aan het scenario van De dag werd nog behoorlijk wat gesleuteld. Geirnaert: “We wisten op voorhand wel dat we in die laatste aflevering een tweede gijzel-scène wilden. Maar welke personages daarbij betrokken waren en waar die zich af zou spelen werd pas tijdens het schrijven duidelijk.”
Als het niet aan de tegenstelling tussen de werkwijze van Benioff/Weiss en die van Martin ligt, waar liep het dan wel fout bij Game of Thrones? “Kijkers zijn zo verschillend”, zegt Nuyens. “Je kan met zo’n einde onmogelijk voor iedereen goed doen.” De voorbeelden zijn legio. Het slotbeeld van The Sopranos – Tony Soprano gebogen boven een bord uienringen – had evenveel fans al tegenstanders. Na zes seizoenen Lost bleek het hele verhaal zich in een soort hiernamaals af te spelen. En ook bij de laatste aflevering van House of Cards zaten heel wat fans naar hun TV-toestel te roepen.
Al zijn er wel een aantal vuistregels die de frustraties kunnen verminderen. Een open einde valt doorgaans minder in de smaak dan een mooi afgerond geheel. Wie een hele reeks heeft uitgezeten – in het geval van Game of Thrones goed voor 72 uur en 34 minuten sofatijd – wil op het einde van de rit antwoorden krijgen. Ook Nuyens weet na de aftiteling graag hoe de vork precies in de steel zit. “Bij een open einde krijg ik toch altijd het gevoel dat de scenaristen niet precies wisten wat ze nu wilden vertellen.”
Maar ook wanneer die antwoorden wel komen, is dat geen garantie op succes. Want die antwoorden liggen niet noodzakelijk in de lijn van wat je als kijker had verwacht. Wanneer het personage waarmee je tien afleveringen lang sympathiseert plots aan de verkeerde kant van de geschiedenis blijkt te staan blijf je als kijker gefrustreerd achter. Dat hebben Benioff en Weiss, die Daenerys in sneltempo lieten transformeren van vrijheidsstrijder naar oorlogsmisdadiger, in hun mailbox gemerkt. “Bij De dag hebben we net om die reden gekozen voor een einde waarmee iedereen vrede kon nemen. Zowel wie sympathiseerde met de politie als wie eerder fan was van de gijzelnemers.” Had Geirnaert het dan anders aangepakt, mocht hij bij Game of Thrones aan de knoppen hebben gezeten? “Ik zou ook niet weten hoe je daaraan begint.Het is gewoon heel moeilijk om een bevredigend einde zo’n epische reeks te breien. Misschien hadden de scenaristen toch de ‘het was allemaal maar een droom’-kaart moeten trekken?”
