Vlaams Cultuurhuis bestaat veertig jaar: ‘De Brakke Grond was onze toegangspoort tot Nederland’

Het Vlaams Cultuurhuis bestaat veertig jaar. Eigenlijk 41 jaar, maar corona stak een stokje voor de festiviteiten. En er valt wel degelijk wat te vieren: ondanks een turbulente start vond de Brakke Grond zijn plek in Amsterdam en vonden Vlaamse kunstenaars hun plek in Nederland.

“Wij kwamen aan in Amsterdam en zagen een gigantische affiche, waar wij op stonden. Als beginnend gezelschap was dat heel fijn. Het streelde onze ego’s”, herinnert Maarten Van Cauwenberghe zich van zijn eerste keer in de Brakke Grond. Het Vlaamse Cultuurhuis in Amsterdam had Forever Overhead, de eerste voorstelling van Voetvolk – het gezelschap van Van Cauwenberghe en Lisbeth Gruwez – geprogrammeerd op het festival Something Raw, in 2008. “Dat festival kreeg veel aandacht. En het voordeel voor ons was: er zaten ook veel professionals uit de sector in de zaal. Daarna hebben we een tournee langs een vijftiental Nederlandse steden kunnen doen.”

Voetvolk is een van een lange lijst aan Vlaamse gezelschappen, kunstenaars en muzikanten die in Amsterdam voet aan de grond kregen dankzij de Brakke Grond. Het Vlaamse Cultuurhuis mocht op 23 mei 2021 veertig kaarsjes uitblazen. “Vorig jaar wilden we dat vieren”, zegt directeur Bart Govaert, “als corona geen roet in het eten zou gooien. Dat bleek ijdele hoop.” Dus werd het feestje uitgesteld. Komend weekend, wanneer de Brakke Grond 41 wordt, wordt de 40ste verjaardag gevierd.

Dat de Brakke Grond het zo lang zou volhouden, had niemand durven te voorspellen toen in 1981 de deuren van de zaal aan de Amsterdamse Nes openden. Het ‘Vlaams Cultureel Centrum De Brakke Grond’ was een politiek project om de Vlaamse culturele identiteit te promoten bij onze noorderburen. “De grootste Belgenmop ooit”, vonden demonstranten uit de Vlaamse cultuursector, die de grote investeringen in de Brakke Grond liever elders zagen.

“Er was heel lang wantrouwen vanuit de kunstensector, omdat de overheid zelf het heft in handen nam en de sector geen beslissingsmacht had”, zegt Leen Laconte. Zij werd in 2004 directeur van de Brakke Grond, twee jaar nadat toenmalig cultuurminister Bert Anciaux (sp.a) besloot om het huis meer autonomie toe te kennen. “Vanaf dan werd het huis niet langer aangestuurd door de Vlaamse administratie. Een competent team in Amsterdam mocht de lijnen uitzetten, terwijl de beslissingsmacht voordien eigenlijk volledig in Brussel lag.”

Vlaamse Golf

Al is het niet zo dat de Brakke Grond tot dan niets had betekend. Onder meer de theatermakers en kunstenaars van de Vlaamse Golf in de jaren tachtig – denk aan Guy Cassiers, Jan Decorte, Jan Fabre, Luk Perceval en Ivo van Hove, die inmiddels Internationaal Theater Amsterdam leidt – vonden via de Brakke Grond hun weg naar Nederland.

Na de eeuwwisseling begon het Vlaamse Cultuurhuis, zoals het inmiddels heette, ook zelf te produceren en in te zetten op Nederlands-Vlaamse coproducties. Govaert: “In de loop der jaren is de Brakke Grond geëvolueerd van een vitrine voor Vlaamse kunst naar een netwerkorganisatie, die in Nederland is geworteld en het Nederlandse veld heel goed kent.”

Onder Laconte ondersteunde de Brakke Grond het werk van beeldend kunstenaars als Nicolas Provost en Nick Ervinck. “De Brakke Grond heeft een unieke zaal. We hebben daarvan dankbaar gebruikgemaakt om beeldend kunstenaars te coproduceren en te begeleiden bij hun presentatie. Dat gebeurde in Vlaanderen haast niet. Amsterdam is een internationaal knooppunt voor beeldend kunstenaars, die er met de hele wereld kunnen aanknopen.”

Dat Amsterdam de culturele hoofdstad van het Nederlandstalig taalgebied is, maakt het ook moeilijk om er je eigen plek op te eisen. Zeker op het vlak van podiumkunsten is de concurrentie met instellingen als Internationaal Theater Amsterdam niet min. “Amsterdam heeft een oververhitte culturele markt”, erkent Govaert. “Daarom zetten we in op complementariteit. Wat wordt in Vlaanderen gemaakt dat geen Nederlandse evenknie heeft? We willen hier een nieuw geluid, een nieuwe stem laten horen.” Laconte: “We hebben er toen bijvoorbeeld voor gekozen om het bijzondere Abattoir Fermé te laten netwerken in Nederland.”

Zijden draadje

Ook gezelschappen als de KOE, Ontroerend Goed en Voetvolk behoorden tot de Vlaamse vernieuwers die bij de Brakke Grond een Nederlandse podiumplek en bij uitbreiding een Nederlands bestaan vonden. “Zij zijn de eersten die ons in Nederland hebben geprogrammeerd, dat was heel belangrijk”, stelt Van Cauwenberghe. “De Brakke Grond was onze toegangspoort tot Nederland.”

In 2013 hing de toekomst aan een zijden draadje, toen een visitatiecommissie de piste verkende om het dure pand te verkopen. “Maar dat plan is nooit concreet geworden”, zegt Govaert. “Onze rol is nog niet uitgespeeld. In een ideale wereld zou je jezelf overbodig moeten maken, maar er zit nog een grote relevantie in wat wij doen. De grootste namen vinden vanzelf hun weg in Nederland, maar kleppers als bijvoorbeeld De Roovers, tg STAN of Benjamin Verdonck zijn nog steeds gebaat bij ondersteuning van de Brakke Grond.”

Ook Laconte vindt dat het Vlaamse Cultuurhuis nog een toekomst heeft: “Dat de Brakke Grond vol in de Nederlandse realiteit staat, is een onwaarschijnlijke troef voor onze kunstensector. Als je dit wegneemt, snijd je een belangrijke levensader voor de toekomst van veel kunstenaars af. En veel van wat de Brakke Grond doet, is dan wel niet zichtbaar in Vlaanderen, maar dit huis is ongelooflijk geliefd in Amsterdam.”