Vijf vragen bij de start van de nieuwe HBO-serie ‘Watchmen’

Meer dan dertig jaar nadat Alan Moore Watchmen op de wereld losliet, bewerkt Damon Lindelof (Lost) de legendarische comic tot een eigenzinnige en afwijkende serie op de Amerikaanse kabelzender HBO. Het kan geen kwaad om op voorhand over een beetje achtergrondkennis te beschikken.

Who watches the Watchmen? Een massa volk, als het van HBO afhangt. De duistere, rauwe superheldenstrip van scenarist Alan Moore en tekenaar Dave Gibbons die in 1986 het levenslicht zag, was bijzonder invloedrijk en leidde er mee toe dat het genre tot wasdom kwam en ernstig werd genomen. Voor de kabelzender biedt de nieuwe tv-adaptatie van de comic door Damon Lindelof, die zondag in première ging, een kans om aan te knopen bij het gigantische succes van HBO’s vorige verfilming van een groot nerdcultuuricoon: een klein reeksje genaamd Game of Thrones.

Tot dusver zijn de recensies redelijk lovend, wat niet gezegd kon worden van de film van 300-regisseur Zack Snyder, uit 2009. Maar anders dan de film is dit geen rechttoe-rechtaan-adaptatie. De reeks speelt zich decennia later af, op een moment dat veel van de centrale personages uit de originele reeks dood of verdwenen zijn. De serie gaat wel uit van een alternatieve geschiedenis waarin Vietnam de 21ste staat is, Robert Redford president is en Richard Nixon deel uitmaakt van Mount Rushmore.

De eerste afleveringen zijn nogal cryptisch, en dus is wat achtergrondkennis geen overbodige luxe. Daarom volgt hier een kort overzicht van Watchmen-weetjes.

Wie zijn de Watchmen?

Watchmen van Moore en Gibbons is een generatieoverspannend verhaal over een paar mannen en vrouwen die sinds eind jaren 30 kostuums aantrekken om de misdaad te bestrijden. Een van hen is het rijke genie Adrian Veidt, ook bekend als Ozymandias. Daarnaast zijn er de weifelende heldin van de tweede generatie Laurie Juspeczyk, alias Silk Spectre; de uitvinder Dan Dreiberg, de tweede misdaadbestrijder die zichzelf Nite Owl noemt; de gespierde specialist geheime operaties Edward Blake, ook bekend als Comedian; de fanatieke burgerwacht met een inktzwart masker Walter Kovacs, alias Rorschach; en de enige echte superheld van de bende, Dr. Jon Osterman, een wetenschapper met goddelijke krachten vanwege een fout gelopen experiment dat hem heeft omgevormd tot een kobaltblauw wezen genaamd Doctor Manhattan.

De strip volgt verscheidene personages nadat de Comedian vermoord wordt, waardoor ze weer aan de slag gaan hoewel de overheid hen met pensioen heeft gestuurd. Ze leggen een enorme samenzwering bloot, die een plan van Ozymandias blijkt om een einde te maken aan de Koude Oorlog. Eenvoudig uitgelegd: hij spendeert een fortuin om een gigantisch paranormaal inktvisachtig wezen te creëren dat hij op Manhattan loslaat bij wijze van georkestreerde buitenaardse invasie.

Drie miljoen mensen worden gedood, en de geopolitiek verenigt zich om toekomstige aanvallen van zogenaamd buitenaardse krachten af te weren. De helden houden de waarheid verborgen om zo de vrede te bewaren, behalve Rorschach. Zijn zwart-witmoraal leidt hem ertoe zichzelf op te offeren: hij wordt door Doctor Manhattan vermoord omdat hij weigert mee te gaan in het bedrog.

Wat is de alternatieve geschiedenis?

Een van de meest intrigerende premissen van het verhaal is de manier waarop de aanwezigheid van die ‘levensechte’ superhelden de loop van de Amerikaanse geschiedenis wijzigt. Door de interventie van Doctor Manhattan wint Amerika de Vietnamoorlog. Dr. Manhattan heeft ook een enorm effect op de technologische vooruitgang – hij bouwt bijvoorbeeld zuinige en toegankelijke luchtschepen.

Er wordt stevig gesuggereerd dat de Comedian kennis over de Watergate-activiteiten van president Nixon gewelddadig onderdrukte. Voeg daar een grondwettelijk amendement aan toe waardoor de limiet op presidentiële termijnen opgeheven wordt, en je krijgt een situatie waarin Nixon halverwege de jaren 80 nog president is, het tijdstip waarop het originele verhaal plaatsvindt.

Waar pikt de tv-serie de draad op?

De serie speelt zich ongeveer 30 jaar later af. Robert Redford is dan al een hele poos president. Burgerhelden zijn verboden, behalve als er een bijzondere toelating van de regering komt onder de Keene Act, een wet uit 1977 genoemd naar senator Joe Keene, wiens charismatische zoon Redford uitdaagt voor het presidentschap.

En Dr. Manhattan, die ondanks zijn bijna-alwetendheid niet in staat was het complot van Ozymandias tegen te houden, is gevlucht naar de planeet Mars, waar hij al decennialang verblijft.

Historisch en psychisch heeft de tv-serie haar wortels in de rellen van 1921 in Tulsa in Oklahoma, toen een blanke menigte de rijke zwarte stadsdelen binnentrok, waarbij 300 doden vielen en duizenden mensen hun huis moesten ontvluchten. In het fictionele heden neemt de politie van Tulsa, waarvan de leden maskers dragen om hun identiteit te verbergen, het op tegen een militie van blanke supremacisten genaamd The Seventh Kavalry, die teruggrijpen naar de dodelijke aanpak van Rorschach en ook een zwart-wit masker dragen.

Wat zijn de belangrijke thema’s en structuren?

De fijnzinnig uitgewerkte combinatie politieke thriller-moordmysterie van Moore en Gibbons wordt weerspiegeld in de originele structuur. Elke pagina vertrekt van een strikte, ritmische lay-out met negen plaatjes, met lichte aanpassingen op het vlak van timing en accenten. De kwestie die de origine van Rorschach aan het licht brengt, wordt symmetrisch aangebracht, zoals een Rorschach-vlek.

Het bijna mechanische vakmanschap van de strip wordt op zijn beurt weerspiegeld in het verhaal. In zijn onthechte toestand is Dr. Manhattan in staat de werking van het universum te zien als een raderwerk waarbij elke gebeurtenis vooraf vastligt. Kan in zo’n universum een vrije wil bestaan? En zo niet, maken de acties van helden en burgerhelden dan een verschil, of zijn ze niet meer dan opwindbaar speelgoed dat opmarcheert naar zijn metafysisch voorbestemde doel?

En wat met die burgerwachten? Ook al worden ze opgevoerd als de helden van het verhaal, en worden bestrijders van burgeractivisme geportretteerd als misdadig en corrupt, toch zijn de gekostumeerde misdaadbestrijders in het verhaal een gewelddadige, disfunctionele bende wier acties vaak amoreel en altijd ongrondwettelijk zijn. De serie neemt dat element van het verhaal over en gaat er zwaar op in.

Waarom is ‘Watchmen’ belangrijk?

Watchmen kwam er ongeveer op hetzelfde moment als Maus, Art Spiegelmans invloedrijke strip over de Holocaust, The Dark Knight Returns, Frank Millers dystopische Batman-verhaal, en Love and Rockets van Gilbert en Jaime Hernandez. In dat opzicht ging het mee voorop in een beweging die superheldenstrips wilde optillen tot een legitieme kunstvorm. In 1987 werd de reeks gebundeld tot een grafische roman, die altijd bijzonder populair is gebleven. Generaties van comicschrijvers en cartoonisten hebben geprobeerd de toon, en in mindere mate de formele durf en het vakmanschap, te evenaren.

In zekere zin was Watchmen het slachtoffer van zijn eigen succes. Moore en Gibbons ondertekenden een contract met DC Comics waarbij de rechten op het boek en de personages naar hen zouden terugkeren als het boek een jaar niet gedrukt werd. Maar door het immense succes van het boek is dat er nooit van gekomen. Het leidde tot een ruzie tussen Moore en de uitgever, waardoor Moore zijn naam niet wil verbinden aan de vele spin-offprojecten. Gibbons is meer tegemoetkomend; hij is consultant voor de serie.