Verborgen parels uit eigen land

Een geluk bij een ongeluk voor de bezoeker van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMSKB). De lang verborgen collectie moderne kunst moet er met de tentoonstelling Be Modern: van Klee tot Tuymans een crisisjaar en het uitstel van Ai Weiwei doen vergeten.

“Kunnen we in de toekomst nog kunstwerken aankopen? Hierop hebben we geen antwoord. Met spijt in het hart.” Een trieste boodschap verwelkomt ons in de KMSKB. We treffen een museum aan in zak en as. Corona sloeg hard toe. De geplande najaarsexpo van Ai Weiwei bleek logistiek niet haalbaar en is verschoven naar 2022. Directeur Michel Draguet maakte al bekend dat de reserves, ongeveer 5 miljoen euro, tegen juli 2021 opgebruikt zullen zijn. Wat dan zal gebeuren, valt niet te voorspellen.

Het gros van de getoonde werken kocht het museum met de opbrengst uit de ticketverkoop en de boekenwinkel. Het bezoekersaantal is intussen met maar liefst 90 procent teruggelopen. Op normale dagen komen er twee tot drieduizend mensen langs, vandaag zijn dat er slechts twee à driehonderd. En dat zal nog even nazinderen in Brussel.

Stapstenen

“Net zoals de toeristische sector gedaan heeft, zijn wij ook op zoek gegaan naar de verborgen parels in eigen land”, begint conservator Francisca Vandepitte. Samen met twee collega’s stelt ze een selectie uit de veelbesproken collectie moderne kunst tentoon.

Het verborgene mag je letterlijk nemen. Zowat 12.000 werken zitten al tien jaar, sinds de sluiting van het Museum voor Moderne Kunst in Brussel, opgeborgen in een ondergronds depot. Ooit was er het plan om de collectie moderne kunst onder te brengen in het Vanderborght-gebouw aan het Muntplein, maar dat viel in het water. Vandepitte vreesde aanvankelijk dat de vele kunstwerken nooit meer vanonder het stof zouden komen. Maar toen kwam Covid-19.

De conservator is best opgetogen. “Onverwachts krijgen we de kans om te tonen wat we in huis hebben. Na tien jaar riskeerden we om vergeten te worden bij het grote publiek en dat mochten we niet laten gebeuren. Het doel van Be Modern is om de rijkdom van de collectie te onderstrepen. We bezitten grote stapstenen van de Belgische en internationale kunstgeschiedenis van de laatste eeuwen en die kwaliteit trachten we in de tentoonstelling zoveel mogelijk te herontdekken.”

Ze verwijst naar de titel, Van Klee tot Tuymans: “We willen aan het publiek duidelijk maken dat we een boog maken over de 20ste eeuw. Dat doen we met zowat 140 werken. We combineren hedendaags, modern en klassiek, we plaatsen Belgische topstuks in een internationaal kader. We trachten het publiek uit te nodigen om actief te gaan kijken.”

Chronologisch overzicht

Als we de zalen doorwandelen begrijpen we wat ze bedoelt. Als bezoeker heb je, hoewel de coronarichtingaanwijzers dat wellicht wat zullen bemoeilijken, steeds de neiging om verbanden te gaan zoeken tussen de werken. Volledig vrijblijvend is het niet. De opstelling biedt een chronologisch overzicht aan de hand van drie wisselende thema’s: lijnvoering, materiaalgebruik en mensbeeld.

De tentoonstelling legt bloot hoe boegbeelden van de Belgische kunst zich verhouden tot toonaangevende internationale richtingen. Zo speelt De naaister van Prosper De Troyer uit 1920 een ritmisch spelletje met Baron Francis Delbeke uit 1917 van futurist Jules Schmalzigaug, zij hangen tegenover kleine werkjes van Matisse en Picasso en worden zo meteen in het internationale kader geplaatst. Liefhebbers zullen hun hart ophalen als ze door de lijst met internationale artiesten gaan: Matisse, Picasso, Appel, Calder, Bacon, Hockney, Twombly, Christo, er komt geen einde aan.

Een erg mooie opstelling vind je rond het werk van Francis Bacon De paus met de uilen. Die interageert met Kokoschka’s Trancespieler. De gure portrettering van de kinderen van Otto Dix komt er tegenover het pijnlijke expressieve werk Kinderen zonder ziel van Wifredo Lam te staan. Het nerveuze van het mensbeeld dat opdoemt aan het begin van de 20ste eeuw komt hier mooi naar boven.

Het is een rode draad waar de expo aan vasthoudt. De vele wijzigende gedaanten weerspiegelen de veranderende verhouding tussen mens en wereld in de loop van de twintigste eeuw. De tentoonstelling slingert langs een heel pak -ismes die hier verder op inspelen. Het ontwrichte mensbeeld uit het interbellum staat zo in schril contrast met de vrolijke, onbezorgde figuren uit de popcultuur.

Hedendaagse viervuldigheid

Een straffe zaal is die van de papieren werken. De ton sur ton van pakweg Twombly’s Untitled. What? op de witte muren oogt niet alleen erg mooi, het brengt ook rust na een erg grillig parcours. Het werken op papier bracht een bepaalde vrijheid mee voor de kunstenaar en dat zie je ook in deze zaal. Nieuwe technieken worden er toegepast: afdrukken, indrukken, weggommen, calqueren, collageren. Hoewel het niet zo is, lijkt Christo’s mooie Packed coast. Little Bay, Australia uit 1969 het allemaal wel te bevatten.

Aan het einde van de expo komen we aan een Belgische, hedendaagse viervuldigheid: Luc Tuymans, Dirk Braeckman, Lili Dujourie en David Claerbout. Die laatste toont Shadowpiece, een projectie van een man die voor een gesloten deur staat. Hij vertaalt het gevoel dat we hebben als we de zalen uit lopen. Waarom kunnen we deze werken niet permanent bezichtigen?

Be Modern. Van Klee tot Tuymans loopt nog tot 24/1/21 in de KMSKB.