Verantwoord naakt en topmodellen, maar je kon het zonder rode oortjes lezen: Snoecks, Vlaanderens populairste jaarboek

Even klokvast als een Zwitserse trein, zo rolde de nieuwe Snoecks bij het begin van de herfst in hoge stapels de tijdschrift-, boekenwinkels én supermarkten binnen. De glamoureuze, in felle kleuren uitgedoste kolos van ruim 500 pagina’s kon rekenen op diehardfans én verwoede verzamelaars. Maar ook op tegenstanders, die er met een wijde boog omheen liepen.

Een anachronisme én een bolwerk van de ‘male gaze’, volgens sommigen. Een laagdrempelig, veelzijdig koffietafelobject waar hoge en lage cultuur elkaar zonder gêne kruisten, volgens anderen. Zeker is dat het glossy Snoecks trouw bleef aan een gewaagde mix van hedendaagse (naakt)fotografie, spectaculaire documentaire, design, cultuur, literatuur en lifestyle. Met verantwoord naakt én topmodellen als lokmiddel, terwijl de brave Vlaamse huisvader de Snoecks toch zonder rode oortjes op de salontafel mocht laten slingeren.

“Spannend, binnen twee jaar verschijnt de honderdste editie van Snoecks”, klonk het optimistisch in het voorwoord van de nieuwe editie 2022. Maar de onverhoedse dood van hoofdredacteur Geert Stadeus (57) na een fietsongeval, een aantal weken geleden, maakt nu ook abrupt een eind aan dit ooit zo succesvolle unicum in de Nederlandstalige uitgeverswereld. “Geen Geert, geen Snoecks”, klinkt het bij de Gentse uitgeverij Snoeck. “Als hoofd- en eindredacteur begon en eindigde Snoecks bij hem. (…) Een rol die niet door iemand anders in te vullen valt.” Editie 2022 is een zwanenzang.

Stadeus kwam in 2003 aan het roer en stuurde het jaarboek voorzichtig en zonder tafelspringerij een andere richting uit, met meer oog voor niet-westerse fotografie, mondiale thema’s en vrouwelijk empowerment-fotografie. En ook voor literatuur hield hij een warme plek vrij.

Ooit, vlak voor de millenniumwissel, scheerde de Snoecks bij ons verkoopspieken tot 100.000 exemplaren, met daarboven ook nog eens 70.000 in Nederland. Maar de laatste jaren sputterde de oplage, terwijl ook de coronacrisis en afgelaste Boekenbeurzen naar verluidt meespelen in de opvallend snelle opdoekbeslissing. Ook de reclame-inkomsten waren fel teruggelopen. Maar de stopzetting stuit ook op onbegrip bij de fans, die een traditie voortijdig overboord zien gegooid. Zo schreef cultuurjournalist Ben van Alboom op Facebook: “Wat Geert ermee heeft gedaan, was zonder meer grandioos. Maar dat een 98-jarige uitgave nu plots geen toekomst meer heeft, gaat er bij mij niet in. Dit is juist hét moment om zijn erfenis te eren en voor #100 te gaan!”

Dat met Snoecks een buitenbeentje verdwijnt mét een merkwaardige voorgeschiedenis én talloze metamorfoses, staat buiten kijf. Ontstaan in de schoot van het familiebedrijf Snoeck-Ducaju en Zoon, dat ook een scheurkalender en “kleine blauwe” almanak uitgaf, was de Groote Snoeck’s Almanak aanvankelijk een nogal volkse bedoening. Berichten over heiligenkalenders, weervoorspellingen, boerenjaarmarkten, moppen én ‘leesverhalen’ wemelden door elkaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog nam de flamboyante hoofdredacteur Yvonne Batta-Snoeck zich voor om voortaan lectuur te brengen “van nog beter gehalte”, vooral “van goede hedendaagse Vlaamsche schrijvers”. Auteurs als Johan Daisne, Hubert Lampo en Hugo Claus doken erin op, terwijl auteur en publiciteitsagent Willem Elsschot een tijdlang de reclame wierf. Slogans als ‘Met een Snoecksken in een hoeksken’ bekten goed. Later zullen ook destijds bekende auteurs als Jos Vandeloo, Ward Ruyslinck en Karel Jonckheere bijdragen leveren. Die laatste zei: “Zowel de wetenschapsman als de beste romancier klommen in hun pen om van de doorsneelezer te pogen een honnête homme te maken”.

Pas eind jaren zestig, toen onder impuls van Serge Snoeck (1923-1997) de naam Snoecks werd gekozen én er ferm naar Nederland werd gelonkt, kreeg de ‘almanak’ langzaam zijn huidige vorm. Vanaf dat moment sierden vrouwelijke modellen de voorpagina en maakten tepelhoven en schaamhaar hun voorzichtige intrede. ‘”In de jaren voor we in België en Nederland wisten wat mannenbladen waren, zetten we al schaars geklede vrouwen op de cover”, vertelde Stadeus daarover in 2004 in De Tijd. Een gat in de markt, zo bleek. “In die tijd was dat een erg gedurfde zet waarmee we indruk maakten. Tot op vandaag worden we er nog mee vereenzelvigd. (…) Snoecks toonde naakt, maar nooit vulgair”, beweerde Stadeus. Droeg Snoecks bij tot de traag veranderende seksuele zeden in Vlaanderen? Het zo zomaar eens kunnen. Dat er “mooie naakte vrouwen” in voorkwamen, vond Stadeus trouwens normaal, als je met fotografie uitpakt. “Het zou gek zijn om (…) dat over te slaan. Als je elk jaar een boek over de mooiste bloemen maakt, ga je er ook de orchideeën niet uit laten”, zei hij in 2008 in Het Laatste Nieuws.

Supermodellen

In de jaren ‘80 trok het frivole Snoecks onbeschaamd de kaart van de supermodellen met trekpleisters als Cindy Crawford, Claudia Schiffer en Heidi Klum op de frontpagina. Maar in 2009 schreeuwden de fans moord en brand over een ‘zedige editie’, zonder borsten, billen of benen op de cover. Vliegensvlug werd in 2010 weer de oude formule van stal gehaald. Toch ontstond er gevoeligheid voor de veranderende tijdgeest: sinds 2012 kon je kiezen tussen een glamourcover én een ‘bravere’ cover, ook om een jonger publiek te lokken. Snoecks lag wél af en toe in de clinch met Apple dat een ‘ongepaste’ app van Snoecks voor de iPad censureerde wegens te veel naakt: “’Ik vind die preutsheid van Apple te verregaand, flauw zelfs. Afgaand op hun criteria was het enige bloot dat mocht te zien zijn, handen en voeten”, aldus Stadeus toen in Het Nieuwsblad. Af en toe waren er kapers op de kust met vergelijkbare jaarboeken zoals het snel ter ziele gegane Dif. Toch bleef Snoecks lange tijd onverwoestbaar.

Dat Stadeus voorzichtig het imago van Snoecks bijspijkerde, kon de attente kijker-lezer niet ontgaan. Snoecks toonde werk van befaamde fotografen als Mary Ellen Mark, Sebastião Salgado, James Nachtwey, Andres Serrano of Nan Goldin. Hij had oog voor Bettina Rheims, architectuurfoto’s of de familiefotografie van Elinor Carucci. “Het etiket van de bloot-Snoecks klopte allang niet meer”, zegt fotografe Carmen de Vos, die regelmatig beeld en tekst bijdroeg. “Je vond er tegenwoordig een uitgekiende staalkaart van hedendaagse fotografie, en ook Vlaamse fotografen als Memymom, Elise Maenhout, Guido Sterkendries en Bart Ramaekers kregen een eerlijke kans.” Maar De Vos zag wel hoe bijvoorbeeld de populariteit van Instagram het jaarboek in het nauw dreef. “Hoe kon je met de Snoecks nog een jong publiek bereiken, dat minder hecht aan tastbare dingen als een boek? Dat leek me een zware uitdaging. Had Snoecks nog toekomst? Daar twijfel ik toch aan.”