Tim Verheyden: ‘Dat een grote massa steeds moeilijker het onderscheid maakt tussen betrouwbare info en fake news, jaagt me schrik aan’

Journalist Tim Verheyden gaat in de tweedelige documentaire Fake news & ik op zoek naar de oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen voor de niet-aflatende stroom valse nieuwsberichten. ‘De vijf tips om fake news te herkennen volstaan niet meer.’

Het coronavaccin bevat een microchip bedoeld om ons allemaal te tracen. De hele pandemie is trouwens een middel om een nieuw economisch systeem te installeren - bedacht en uitgetekend door een schimmige elite. En wie zich te nadrukkelijk tegen die nieuwe wereldorde verzet wordt koudweg geëlimineerd. Het zijn het soort complottheorieën die de laatste paar jaar steeds massaler de wereld in worden gestuurd. En hoewel ze op het eerste gezicht op een blauwdruk voor de betere sciencefictionthriller lijken, worden ze door steeds meer mensen opgepikt.

“Niet dat alle mensen die zulke verhalen zien passeren plots geloven in vaccins met microchips of een op til zijnde nieuwe wereldorde”, zegt Verheyden. “Enkel een kleine groep complotdenkers stapt daarin mee. Maar ook bij de grote massa blijft het idee hangen dat er iets aan de hand is.” Verheyden haalt cijfers uit Nederland aan. Daar blijkt uit een grootschalige bevraging dat maar liefst de helft van de Nederlanders gelooft dat corona meer is dan zomaar een virus, dat er meer schuil gaat achter de pandemie.”

Ruis op de achtergrond

Een diepgeworteld wantrouwen waar Verheyden als journalist ook steeds vaker tegenaan loopt. “Ik word elke dag geconfronteerd met mensen die me niet meer geloven”, vertelt hij. “Mensen die ervan overtuigd zijn dat de media dezer dagen enkel napraten wat de regering ons voorkauwt.”

En daar maakt hij zich zorgen over. “De vaststelling dat er een grote massa is die het steeds moeilijker vindt om het onderscheid te maken tussen betrouwbare informatie en fake news, jaagt me meer schrik aan dan het pure complotdenken.”

Hoe moeilijk dat onderscheid soms te maken is, ondervindt ook Verheyden zelf. “Ik heb me al een paar keer laten vangen”, geeft hij toe. “Bij een filmpje over een ruzie in een vliegtuig tussen een gevaccineerde passagier en de antivaxer naast zich bijvoorbeeld. Ik ging ervan uit dat het echt was. Het bleek een stunt te zijn van een bedrijf dat virals produceert.”

Klassieke media proberen dat soort dingen te counteren door nieuwsberichten massaal te gaan factchecken. Al zet dat volgens Anton, een van de voormalige complotdenkers die in de docu getuigt, bitter weinig zoden aan de dijk. Hij omschrijft die factchecks als “niets meer dan ruis op de achtergrond”.

Bubbel

Verheyden: “We moeten daar niet flauw over doen. Fake news is zo alomtegenwoordig dat je er als remedie niet meer komt met vijf tips om een vals nieuwsbericht te herkennen. En natuurlijk zijn ook die factchecks niet zaligmakend. Je zult er die complotdenkers niet mee uit hun bubbel halen. Maar ze kunnen die veel grotere groep twijfelaars wel aan het denken zetten.”

Verheyden geeft het voorbeeld van een recent filmpje waarin te zien is hoe leerlingen uit het Brusselse onderwijs hun leerkracht - letterlijk - de klas uit dragen. De video die moest aantonen dat er met sommige probleemjongeren geen land te bezeilen valt, haalde in geen tijd 700.000 views. “Maar toen we het nader gingen bestuderen ontdekten we dat het helemaal niet onlangs was opgenomen en ook al niet in Brussel. Het bleek een video te zijn uit 2019, gedraaid in Brazilië. Ik blijf het belangrijk vinden om zoveel mogelijk mensen op dat soort bedrog te wijzen.”

In zijn docu gaat Verheyden ook op zoek naar de reden achter de massale aanwezigheid van fake news. En daarbij wijst hij met een beschuldigende vinger richting socialmediabedrijven. “Die hebben ons altijd een soort ideale wereld voorgeschoteld waarin ze door de wereld met elkaar te verbinden de democratie sterker zouden maken. Maar we zien net het omgekeerde gebeuren. Door het verspreiden van fake news en haatspraak wordt de polarisering enkel groter.”

Excell

“Die bedrijven toeteren graag over de inspanningen die ze doen om dat te counteren. Maar wanneer je gaat spreken met onderzoekers blijkt het toch net iets anders in elkaar te zitten”, legt Verheyden uit. Platformen als Facebook of Twitter willen de aandacht van hun gebruikers zo lang mogelijk vasthouden om hen zoveel mogelijk advertenties voor te schotelen. En fake news blijkt nu eenmaal een heel efficiënte manier om het publiek te blijven boeien.

“Elke expert die ik sprak, was ervan overtuigd dat die platformen veel meer kunnen doen om desinformatie tegen te gaan. Maar ze doen dat niet omdat het deel uitmaakt van hun businessmodel. Ik vond dat wel schokkend. Al hoeft het ook niet te verbazen. Als Facebook er al niet in slaagt om fake advertenties tegen te houden waarin Goedele Wachters probeert om me bitcoins aan te smeren, is het logisch dat ook fake news door de filters raakt.”

Wat ons bij de oplossingen voor het probleem brengt. Natuurlijk moeten Facebook en co. meer doen om die stroom in te dammen. Maar Verheyden ziet ook een rol weggelegd voor het onderwijs. “Nu gaat dat ene uurtje ICT per week meestal op aan het leren werken met Excel. Handig, daar niet van, maar misschien is het interessanter om die leerlingen inzicht te geven in hoe ze via hun telefoon door allerhande fake news worden beïnvloed.”

Fake news & ik, donderdag 8 en 15 december om 21.20 uur op Canvas en VRT MAX