Tijdloze glamour met een melancholieke fond de teint: expo modefotograaf Peter Lindbergh doet Brussel aan

Er straalt soms een sombere afstandelijkheid af van de beelden van Peter Lindbergh, de Duitser die mee de modefotografie hertekende. De uitgebreide retrospectieve Untold Stories in Brussel etaleert vooral zijn technische perfectie.

Je kunt er niet naast kijken in het Brusselse straatbeeld. Banieren met de ravissante modellen van Peter Lindbergh (1944-2019) in de Koningsgalerij of talloze wervende affiches aan bushaltes. De stad Brussel en de Lindbergh Foundation sloegen de handen in elkaar om de reizende expo Untold Stories naar het Vanderborghtgebouw te halen. Daar mag ze royaal vier verdiepingen inpalmen, met ongeveer 150 foto’s, meestal op groot formaat. Burgemeester Philippe Close is er als de kippen bij om in een video in de inkomhal zijn staaltje citymarketing te prijzen. Het is al de achtste internationale halte van deze publiekslokker.

Untold Stories cureerde Lindbergh nog eigenhandig, in de laatste drie jaar voor zijn onverhoedse dood in september 2019, op vraag van Felix Kremer, directeur van het Kunstpalast Düsseldorf. Maar wie zich verwacht aan een overzichtsexpo is eraan voor de moeite. “When fashion photography becomes art” is het leidmotief. Lindbergh maakt hinkstapsprongen door veertig jaar carrière, met vaak spectaculair ogende modebeelden, af en toe gekruist met onbekender werk. Niet voor niets katapulteerde Lindbergh in de jaren tachtig en negentig supermodellen als Naomi Campbell, Tatjana Patitz, Kate Moss, Karen Elson, Helena Christensen of Linda Evangelista tot wereldroem – behalve Moss zijn ze hier één voor één te bewonderen. Lindbergh was al snel kind aan huis bij Stern (waar zijn carrière begon), Vogue, Harper’s Bazaar, Rolling Stone en Vanity Fair. Liefst driemaal zou hij de beroemde Pirelli-blootkalender voor zijn rekening nemen.

“Er schuilt een tijdloosheid in de foto’s van mijn vader, omdat hij nooit de trends volgde”, vindt zijn zoon Benjamin Lindbergh, directeur van de Lindbergh Foundation. “Mode was zijn manier van uitdrukken maar niet zijn hoofdonderwerp. Bij hem stond het model centraal.” Vandaar dat hij liever spreekt van “een introspectieve” dan een retrospectieve.

Dictatuur van de schoonheid

Lindbergh ging er prat op dat hij via zijn intens contrastrijke zwart-witfoto’s, beïnvloed door de Duitse expressionistische interbellumfilm, altijd iemands persoonlijkheid wist te openbaren. Of de fragiele sensibiliteit van zijn actrices of modellen toonde. “Ik haat retoucheren, ik haat make-up. Ik zeg altijd: ‘Haal de make-up eraf!’” vertelde hij ooit aan de Britse Vogue. “Weigeren toe te geven aan glanzende perfectie is het handelsmerk van Peter Lindbergh. De essentie van zijn beelden bestaat erin om in de onverbloemde ziel van elke persoon te kijken, hoe beroemd deze ook is”, aldus de Britse modejournaliste Suzy Menkes. Zou het? Dat zie je misschien eerder in de portretten van actrices als Jeanne Moreau, Charlotte Rampling of Uma Thurman, die uit zijn latere periode dateren. Zwart-wit liet hem toe te ontsnappen aan “de dictatuur van de schoonheid”, aldus Lindbergh. “Hoe paradoxaal het ook mag klinken, ik vind zwart-wit vaak authentieker dan kleur. Portretten zijn veel sterker door die reductie.”

Lindbergh, geboren als Peter Brodbeck uit Duitse ouders, in het toen bezette Poolse Leszno, bracht zijn jeugd door in Duisburg. Verbaast het dat de grauwe industriële decors van het Roergebied weleens in zijn werk resoneren? Hij verwerkte ze in zijn eighties-stijl: modellen op brandtrappen, vervallen fabrieken, verlaten perrons of aftandse ateliers – nét dat doet nu een tikje gedateerd aan. Als jongeman werkte hij als etaleur voor een warenhuisketen en een poos was Lindbergh ferm gegrepen door abstracte kunst. Maar vanaf de jaren zeventig legde de minzame Lindbergh zich toe op fotografie, om vooral vanaf de jaren tachtig hoge toppen te scheren, zeker toen hij naar Parijs verhuisde.

In de Vanderborght-ruimtes confronteert Lindbergh modefoto’s met andere soorten beelden: vrij klassieke (studio)portretten of buitenopnames, filmische stills, of zelfs landschapselementen. Technisch zijn ze vaak genadeloos perfect. Je merkt amper wanneer Lindbergh vanaf 2006 van analoog naar digitaal overschakelt (al bewerkte hij ze ter wille van de ‘authenticiteit’). Lindbergh had een zesde zintuig voor elegantie. Maar zijn foto’s stralen ook iets desolaat, somber en afstandelijk uit, alsof zijn modellen een kern van leeg, diep verdriet meetorsen. Zijn oeuvre is minder tegendraads of frivool dan dat van mode-iconen als Helmut Newton of Guy Bourdin.

Kindermoordenaar

“Schoonheid is tegenwoordig ontvoerd door de commercie”, zei Lindbergh in 2016 aan Time. “We beginnen te geloven dat al die tijdschriftfoto’s van vrouwen en kleren mooi zijn. Dat vind ik niet. Die overgeretoucheerde monsters, ze willen allemaal perfect zijn.” Een contradictie? Want wees maar zeker, de meeste van zijn modellen waren buitenaards knap en gepolijst, oké, we zien wel de sproetjes van Claudia Schiffer of een litteken bij Karen Elson. Maar de ruwe kantjes van zijn mannequins hield hij achter slot en grendel, wat hij er zelf ook over mocht beweren. Opvallend trouwens hoe alle afdrukken niet achter ontspiegeld glas zitten, waardoor je constant met de reflectie van de tl-lampen zit opgescheept of met die van de bezoekers. Een gemiste kans? Neen, een wens van Lindbergh om elke toeschouwer in zijn foto’s “te betrekken”.

Een verrassing wacht op de vierde verdieping. Dáár gaat Lindbergh wél voluit voor kleur, met een serie beklemmende portretten uit 2013 van de Amerikaanse ter dood veroordeelde Elmer Caroll, die een tienjarig meisje verkrachtte en vermoordde. Twee maanden na deze fotosessie is Caroll geëxecuteerd. In twaalf akelige close-ups staart dit harde gezicht terug. Stel dat je niet weet dat dit een moordenaar is, wat zouden je bijgedachten zijn, lijkt Lindbergh te suggereren?

‘Untold Stories, Peter Lindbergh’, tot 14 mei, Vanderborghtgebouw, Brussel.