Tientallen miljoenen voor een werk dat je niet aan de muur kunt hangen: is digitale kunst waanzin?

De kunstwereld probeert het ongrijpbare te begrijpen: hoe kan een virtueel werk – dat je niet eens aan de muur kan hangen – voor 57 miljoen euro onder de hamer gaan bij veilinghuis Christie’s? ‘Eerlijk: ik snap het gewoon niet.’

Een jpeg-bestand van 319 megabyte en een lange streep code, daarvoor legde een onbekende koper donderdag liefst 69 miljoen dollar (57,8 miljoen euro) op tafel bij Christie’s. Een filmpje van het veilinghuis toont hoe maker Mike Winkelmann en zijn ganse familie vanuit de living verbouwereerd toekijken hoe er in de slotminuten van de veiling met miljoenen wordt gegoocheld. Met de verkoop schaart Winkelmann zich bij de meest waardevolle nog levende kunstenaars, naast supersterren zoals David Hockney. Zijn doodgewone reactie in de video: “Ik ga naar Disney World.”

Winkelmann, een 40-jarige grafische vormgever uit South Carolina, publiceert onder de artiestennaam Beeple elke dag een digitale afbeelding sinds 1 mei 2007. Het kunstwerk dat door Christie’s geveild werd, Everydays: The First 5,000 Days, is in feite een collage van die werken en meet 21.069 op 21.069 pixels. Je zou het kunnen afdrukken, en dan meet het 5,5 op 5,5 meter, maar dan heb je enkel een weergave van het échte kunstwerk. Dat bestaat uitsluitend virtueel.

Op voorhand kondigde Christie’s het werk van Beeple aan als “kunst zonder object”, zo vertelt hedendaagse kunstexpert Noah Davis bij Bloomberg. “Ons publiek kent kunst die je aan de muur kan hangen, maar voor het eerst reiken we nu iets aan dat compleet ongrijpbaar is.” Mensen boden eigenlijk op “een lange sequentie van cijfers en letters die in een digitale portefeuille belandt”. Het klinkt een tikkeltje absurd.

Non-Fungible Token

Is het een gimmick of een revolutie in de kunstwereld? Feit is alleszins dat een traditiehuis als Christie’s zijn schouders zet onder een technologie die furore maakt: NFT’s of Non-Fungible Tokens. Simpel gesteld: in de streep code zit het bewijs vervat dat je eigenaar bent van iets unieks in een digitale wereld waar copy-paste en screenshots de norm zijn. De schaarste wordt daarbij bewaakt via blockchaintechnologie – in dit geval Ethereum. Die linkt eigenaar aan werk.

Zo’n NFT kan in feite van alles zijn. Zo wordt de allereerste tweet van Twitter-CEO Jack Dorsey op 21 maart geveild als NFT. Het huidige bod is 2,5 miljoen dollar. Kings of Leon plant dan weer om 50 exemplaren van bepaalde songs van hun nieuwste album als NFT te verkopen.

De eerste echt bekende NFT’s zijn wellicht de CryptoKitties, een reeks digitale katten die je kan uitwisselen en verzamelen. Elke kat is uniek en 100 procent eigendom van de bezitter, daar waakt de blockchaintechnologie over. “De bezitter heeft zo als enige de geheime sleutel in handen die toelaat om iets te veranderen aan dat digitale object”, zegt de Nederlandse crypto-expert Krijn Soeteman. “Of om het te verkopen of zelfs te vernietigen, als de eigenaar dat zou willen.” In 2018 kocht iemand ‘Founder Cat #18' voor 253 ether (een cryptomunt), op dat moment gelijk aan een waarde van ruim 90.000 euro.

Te midden van een cryptohausse blijken de NFT’s opnieuw gegeerd wild. Zo werden twee Cryptopunks, uit een reeks van 10.000 ruw gepixelde portretjes, verkocht voor telkens 8 miljoen euro, niet toevallig op de dag van Christie’s veiling. Wat je daarmee koopt? Net zoals bij een kunstwerk dat in een museum hangt, kunnen ook anderen zo’n Cryptopunk bezichtigen op het internet. “Je koopt de bragging rights”, zegt Soeteman. Het recht om te stoefen dat iets in je bezit is.

Werken kunnen trouwens verkocht worden via gespecialiseerde veilingsites zoals Nifty Gateway, waar Beeple eerder digitale kunstwerken al NFT’s verkocht voor een smak geld. Helemaal binnen de geest van het verhaal verlopen die transacties meestal via cryptovaluta. Ook Christie’s maakte vooraf duidelijk dat die optie er was.

Geen sluipmoord

Niet iedereen in de kunstwereld wordt wild van dat succes. “Eerlijk: ik snap het gewoon niet”, zegt Peter Bernaerts van het gelijknamige veilinghuis. Dat virtuele kunst doorbreekt, is op zich logisch. “Over videokunst in de jaren 70 werd ook meewarig gedaan, het digitale is ook een expressievorm. Maar zo’n bedrag voor een ontastbaar kunstwerk is de waanzin voorbij. En het is dan nog eens lelijk ook.”

Soeteman ziet het bedrag van 57 miljoen euro als het gevolg van “les nouveaux riches” in de cryptogemeenschap “die momenteel met geld smijten”. Dat blijkt ook uit de analyse van Christie’s van de 33 actieve bieders donderdag: 91 procent was nieuw bij het veilinghuis en twee derde jonger dan 40 jaar.

Tegelijkertijd legitimeren ze hiermee het bestaan van hun eigen cryptovaluta. “Maar ik betwijfel of dit de norm wordt voor de kunstsector”, zegt Soeteman, die een duidelijke tijdsstempel ziet, een soort watermerk van de nieuwe revolutie. “Binnen de kunsthistorie heeft iets ook waarde als er een verhaal achter zit.” Net zoals de ‘pispot met handtekening’ van Marcel Duchamp daagt het digitale kunstwerk van Beeple de huidige orde uit.

Werkt het ook ontwrichtend voor onze kijk op kunst? Christie’s benadrukt alvast dat het geen ‘sluipmoord’ is: Da Vinci verliest er zijn bestaansrecht niet mee. Al vreest Bernaerts wel dat er een paard van Troje is binnengehaald. Blockchaintechnologie impliceert namelijk dat een tussenpersoon niet nodig is, een artiest kan ook rechtstreeks aan een klant verkopen. “Wat is de plaats van een veilinghuis dan nog?”