Thrillerauteur John Grisham: ‘Mijn DNA is racistisch gemerkt’

Ooit, in het begin van zijn loopbaan, deed John Grisham een poging de wereld te veranderen door namens de Democraten in het Huis van Afgevaardigden van de staat Mississippi te gaan zitten. Het was niet zijn roeping. Net zomin als het zijn roeping was om advocaat te zijn. Schrijver, dat was het. Nu al 31 jaar lang. En al is het geen hoge literatuur wat hij maakt, hij wordt wél in de hele wereld gelezen. Van iedere titel gaan er miljoenen over de toonbank.

De aanleiding voor ons gesprek is het verschijnen van zijn 42ste boek in een Nederlandse vertaling, Een tijd voor genade, een boek dat dezelfde hoofdpersoon heeft als zijn allereerste, de kleinsteedse kruimeladvocaat Jake Brigance.

John Grisham is lid van de Democraten, maar blijft doorgaans politiek op de achtergrond. Dit jaar veranderde dat. Het moest: waar hij zich vroeger gewillig liet inhuren als gastspreker op landelijke, gemeentelijke en regionale partijbijeenkomsten en fundraisers, gaf hij nu zijn mening op de voorgrond. “Ik steun financieel veel Democratische kandidaten. Ik geef ook veel speeches, maar dat kon dit jaar niet. Daarom ben ik open brieven gaan schrijven.”

Hij schreef over de dood van George Floyd: hoe begrijpelijk het was dat Floyd niet gearresteerd wilde worden. ‘De mindset van iedere agent of officier van justitie is om zo veel mogelijk mensen te arresteren, de gevangenis in te gooien, ze zo klem te zetten dat ze uiteindelijk wel iets bekennen’, schreef hij. Vooral zwarte mensen.

Is Black Lives Matter voor u een belangrijke beweging?

John Grisham: “Ik weet dat de dood van George Floyd geen uitzondering is. We weten dat de politie zich zo gedraagt. Sinds iedereen een camera op zijn telefoon heeft, kunnen we eindelijk bewegend beeld zien van wat er gebeurt met zwarte mensen, wat zwarte arrestanten zoveel jaren hebben moeten verduren.

“Ik weet dat het veel vaker gebeurt. Ik vind dat er wetten zouden moeten komen die dit voorkomen. Die zorgen dat er niet almaar meer mensen worden opgesloten en dat die mensen niet vooral de zwarte mensen zijn.”

Als het over Black Lives Matter gaat, speelt nóg iets mee. John Grisham komt uit het zuiden van de Verenigde Staten en heeft zijn jeugd doorgebracht in een samenleving die volstrekt gesegregeerd was. De witte mensen gingen om met witte mensen en ze waren de baas over de zwarte mensen.

Hoe bent u opgevoed ten aanzien van zwarte mensen?

“Ik groeide op in Mississippi en Arkansas, in een compleet witte samenleving. We vonden zwarte mensen niet aardig. Dat leerde ik op school, thuis en in de kerk. Mijn jeugd speelde zich af in een volstrekt witte samenleving. Toen de burgerrechtenbeweging opkwam, baarde ons dat grote zorgen. We waren er tot dat moment van overtuigd dat het altijd zo zou blijven. In de loop der jaren is het een hele strijd voor me geweest om daar overheen te groeien. Ik merk nog altijd dat het in me zit, mijn DNA is racistisch gemerkt. Ik ben als kind gehersenspoeld.

“Het was geen uitzonderlijke achtergrond, de mijne. Ik kom uit een gemeenschap van heel vrome christelijke mensen, rechts, die ervan overtuigd waren dat zwarten voor altijd arm zouden zijn, tweederangsburgers, dat zij aan de verkeerde kant van het spoor hóórden te wonen. Soms denk ik weleens aan dingen die ik destijds heb gezien, als kind, die ik heb gehoord, die echt erg waren. Ik kan het achteraf moeilijk begrijpen. Maar een groot deel van het land denkt nog altijd zoals wij toen deden.”

Hij heeft van ver moeten komen, zegt hij, maar nu heeft Grisham “ontzaglijke sympathie” voor de Black Lives Matter-beweging. Hij geeft ze grotendeels gelijk. “Ik ben het niet eens met die oproep om de politie niet meer te financieren. De politie is een belangrijk deel van de maatschappij. Bijna alle agenten zijn eerlijke, hardwerkende mensen die weinig verdienen en onder grote druk staan. Maar het beroep trekt niet de beste en de slimste mensen aan en wel een heleboel rotte appels.”

Wat zou naar uw idee moeten gebeuren tegen politiegeweld?

“Een minderheid van de agenten veroorzaakt de problemen die we nu hebben. Geen kleine minderheid, ze is groot genoeg om deze problemen te veroorzaken. Ik denk dat we veel kunnen bereiken door agenten anders te trainen. We kunnen ze leren niet naar hun pistool te grijpen als de verdachte ongewapend is, bijvoorbeeld.

“Vóór Trump in 2016 werd verkozen, was dit land bezig aan een beweging naar een ander strafrechtelijk systeem. Het zou een einde maken aan de oneindige groei van de gevangenissen en de praktijk waarbij mensen twintig jaar moeten zitten voor kleine misdrijven. Democraten en Republikeinen waren het er grotendeels over eens. De een vanwege de mensenrechten, de ander omdat het op deze manier veel te duur is. Maar met Trump was er geen discussie mogelijk. De teneur was: sluit ze op, iedereen achter tralies.”

Hij zegt het allemaal met dezelfde drive als waarmee hij aan het begin van zijn carrière de politiek in ging en advocaat werd. Net zo’n man als Jake Brigance, de hoofdpersoon van zijn laatste boek.

Lijkt Jake Brigance op u?

“Ik hoor dat u moeite hebt met de uitspraak. Het is Briekans. Ik heb geen idee hoe ik ooit op die naam gekomen ben, maar het is een ramp. Het wordt nu al veertig jaar verkeerd uitgesproken.

“Maar die man dus, Jake Brigance, lijkt heel erg op de vroegere mij: een idealistische jonge advocaat die droomt van een grote rechtszaak maar intussen zijn brood bij elkaar moet scharrelen in een net iets te klein stadje met net iets te veel concurrentie. Een man die thuis een vrouw moet onderhouden die kinderen krijgt. Een leven met heel veel twijfels en angst, want alles kon in één keer verloren zijn.

“Dit boek gaat over zo’n zaak die alles kapotmaakt. De zaak van een vermoorde politieagent, en Brigance is degene die de schutter moet verdedigen. De meeste advocaten nemen de telefoon niet meer op als ze van zo’n zaak horen. Die verdwijnen. Maar Brigance doet het toch, uit medelijden. Het komt hem duur te staan.”

Zelf zei Grisham dat leven gedag toen zijn tweede boek, The Firm, in 1991 een plotselinge megahit werd. “Ik ben blij dat ik dat niet meer hoef te doen. Maar ik ben nog wel veel bezig met de wet. In mijn boeken, die altijd in de rechtbank spelen, maar ook met het Innocence-project. Dat is een stichting die probeert om mensen die onschuldig zijn uit de gevangenis te krijgen.

“In de tien jaar dat ik zelf als advocaat werkte, heb ik nooit gedacht dat iemand ten onrechte veroordeeld was. Maar naarmate ik voor research met meer advocaten in gesprek kwam, ontdekte ik dat het niet overal zo is. Ik ontdekte dat er in dit land duizenden mensen onschuldig in de gevangenis zitten.”

Hoe dat kan? Grisham zegt dat het Amerikaanse systeem van plea bargains – schuldbekentenis in ruil voor strafvermindering – de hoofdoorzaak zijn waarom mensen dingen bekennen die ze niet hebben gedaan. “Mensen bekennen iets om van de ondervraging af te zijn. Sinds ik dat weet, zit in het bestuur van deze stichting in New York. Het slokt me helemaal op, ik schrijf met gevangenen, bel met ze. Gisteren nog had ik een Duitse man aan de telefoon die 35 jaar onterecht in een gevangenis in Virginia heeft gezeten. Vorige week was ik bezig met een man in Oklahoma, die al meer dan dertig jaar vastzit omdat hij iets heeft bekend wat hij niet deed. Ik weet niet zeker of we hem vrij kunnen krijgen. Ik kan daar ’s nachts niet van slapen.

“Ik ben daar niet bij betrokken als advocaat. Ik help op een andere manier: ik oefen druk uit. Omdat ik zoveel doneer aan mensen die bijvoorbeeld gouverneur willen worden, kan ik ook iets terugvragen. Zodra ze dan zijn verkozen, bel ik ze. Dan zeg ik: ik moet je een gunst vragen. En dan kom ik met mijn verhaal over iemand wiens zaak dringend moet worden herzien. Dat is mijn andere tijdsbesteding: proberen mensen vrij te krijgen en de wetten te veranderen.”

John Grisham, Een tijd voor genade, AW Bruna, 640 p., 22,99 euro