Theater
Theater Malpertuis: al een halve eeuw avant-garde uit het diepe West-Vlaanderen
Bij Tielt denkt u waarschijnlijk niet spontaan aan een broeinest van avant-gardetheater. Wel, tifosi van de grootstad: zing gerust een toontje lager. Daar in die West-Vlaamse provinciestad staat een theater dat onder impuls van een reeks eigenzinnige directeurs al een halve eeuw de burgerlijke gezapigheid uitdaagt.
Een ‘berucht keldertheater’ met een ‘anarchistische voortrekkersrol’, zo staat Theater Malpertuis in sommige annalen te boek. Oud-directeur Bob De Moor en huidig artistiek leider Piet Arfeuille moeten er om glimlachen, het zijn grote woorden uit een verleden dat met de tijd de nodige heroïsche panache heeft gekregen.
Ofwel zijn zij te bescheiden, want de feiten liegen er niet om. Niet in Brussel of Antwerpen maar in Tielt debuteert in de jaren 1980 coming star Dirk Tanghe met zijn getemde feeks. De Noorse toneelauteur Lars Norén krijgt er zijn Vlaamse vuurdoop. De recalcitrante kunstenaar Sam Bogaerts zal er directeur zijn en nog lang vóór Johan Simons furore maakt met zijn locatietheater wordt er door Malpertuis al buiten de zaal gespeeld. Een mens vraagt zich af wat er in het Tieltse water zat. Of zit.
Bob De Moor: “Zoals vaak begint het met de passie van één man, dramastudent Herman Verschelden, die in een keldertje in zijn thuisstad een gezelschap opricht. Op dat moment was er niets in Tielt. Herman was belezen, had de vinger aan de pols van wat nieuw en opwindend was. Dus als je met een goed voorstel kwam, dan kon het bij hem.” Piet Arfeuille stemt in: “Hij stond open voor alles. Er was een voorstelling waarbij er een koers van acteurs door Tielt werd georganiseerd en het publiek aan de meet zat. Zoiets was toen echt gedurfd.”
Wilde talenten
Verschelden zal de volgende veertig jaar ‘wilde’ talenten als Tanghe en Bogaerts naar Tielt lokken, waardoor Malpertuis bij momenten beruchter wordt dan het lokale publiek lief is. De Moor: “Er kwam veel publiek uit de omringende steden, vooral uit Gent. Zeker toen het experimentele theater de bovenhand haalde gaven de Tieltenaars nogal eens verstek.”
De jonge Bob De Moor (68) is er in 1978 voor het eerst te gast als acteur en blijft komen – met auteur Eriek Verpale maakt hij er de legendarische monoloog Olivetti 82, in 2002 neemt hij het leiding over het huis – misschien niet zijn allergelukkigste keuze, bekent De Moor. “Ik ben een charlatan, een speelvogel. Ik wil doen wat ik graag doe. Maar als directeur moet je zorgen dat je theaterhuis de regels volgt, aan overheidscriteria beantwoordt. Ik had daar geen zin in. Eigenlijk wilde ik de hele tijd roepen ‘Kust mijn kloten’, maar dat kon natuurlijk niet. (grijnst) Toen ik de job kon doorgeven aan jou, Piet, voelde ik me echt bevrijd.”
Ook Arfeuille, die in 2009 neerstrijkt in Tielt, levert zo zijn veldslagen, al schikt hij zich makkelijker in het spel met de overheid. Zijn artistieke handtekening is poëtisch en weinig hapklaar – geen evidente theatertaal voor het thuispubliek. Bovendien wordt van de kunsten vandaag nadrukkelijk verwacht dat ze ‘relevant’ zijn, zich bezighouden met de lokale context. Arfeuille verzet zich: “Ik heb ooit als boutade gezegd dat het niet uitmaakt of je theater in Tielt of in Brussel staat – hoewel ik uiteraard besef hoe verschillend die steden zijn. Het punt is dat ik me eerst wil bezighouden met goede kunst, pas daarna met de stad.”
Obsessie
Het neemt niet weg dat Arfeuilles nieuwe productie, Europa in de herfst, behoorlijk ‘actueel’ oogt: een diverse cast speelt en verbeeldt het deficit van het Europese project. “Die obsessie rond relevantie van de kunsten neemt niet weg dat ik evengoed word geraakt door de vluchtelingencrisis met zijn onrechtvaardigheid of door het falen van de politiek. Ik maak daar theater over omdat ik daarvan wakker lig, niet omdat het bon ton is.” Europa in de herfst zet in met de vraag "to be scared or not to be scared" – en ook Arfeuille weifelt daarover. “Ik maak me zorgen, ja. De wereld is de laatste jaren erg onrustig geworden. Of misschien word ik gewoon ouder?”
Bob De Moor, speelvogel, pareert. De Moor: “Piet, dat het een gruwelijke wereld is, hoor ik al mijn hele leven, en het is altijd al waar geweest. Maar als je moet bezig zijn met wat er vandaag op het nieuws was, kom je morgen niet repeteren. Het gaat erom dat je je niet laat verlammen. Ik zat in de jaren 70 midden in het politieke theater dat de wereld zou veranderen, en ook die grootse ambities gingen voorbij. Vandaag ben ik blij als ik als ik vijftig mensen een half uur kan gelukkig maken. Ook vanuit het kleine kun je iets vertellen over het grotere geheel. Met een verhaal over een facteur uit een dorpsstraat kun je werelden openen.”
Daarmee echoot De Moor de woorden waarmee filosoof Lieven De Cauter de in september overleden Malpertuis-stichter Herman Verschelden eerde: “Werelden heeft hij voor ons geopend.” De Cauter legt zo de vinger op de vitaliteit van het kleine Malpertuis, dat al vijf decennia theater- en publieksmodes doorstaat: elke roerganger heeft er, ieder op zijn eigen manier, werelden geopend, telkens andere deuren opengezet, zodat door het kleine West-Vlaamse stadje een frisse wind kon waaien. Arfeuille knikt: “Het is ongelooflijk hoe anders elke directeur is geweest, maar ze waren wel allemaal even bevlogen. Niemand van ons heeft ooit op gemakzucht gevaren.” De Moor: “Dat is waar. We hebben het onszelf niet gemakkelijk gemaakt.” (lacht)
Feestweekend Malpertuis 8 & 9/12 in Tielt. Europa in de herfst: première 19/01 in Tielt, daarna op reis door Vlaanderen en Nederland, malpertuis.be
