‘The Plot Against America’ schetst de opkomst van een onverdraagzame dictator

Een paar maanden voor zijn dood in 2018 vertelde Roth me in een interview dat hij zijn boek nooit had opgevat als een politieke allegorie. Al besefte hij ook wel dat, met de regering-Trump goed in het zadel, de parallellen tussen de wereld die hij gefingeerd had en wat zich afspeelde in hedendaags Amerika moeilijk te negeren waren: een demagogische president die openlijk zijn bewondering voor een dictator uitsprak, een opstoot van rechts nationalisme en isolationisme, polarisatie, leugens, xenofobie en de demonisering van anderen. Maar, voerde Roth aan, er was wel degelijk een verschil: anders dan Trump was Lindbergh wel een echte held geweest.

Tijdens hetzelfde gesprek vermeldde Roth bijna terloops dat hij had toegestaan dat David Simon een miniserie op basis van de roman zou maken. Hij kende het werk van Simon niet echt, maar had er alle vertrouwen in dat het wel goed zou komen.

Nu kan de kijker voor zichzelf beslissen of dat inderdaad het geval is. De zesdelige reeks The Plot Against America, die Simon samen met Ed Burns schreef en die onder anderen Winona Ryder, Zoe Kazan, John Turturro en Morgan Spector opvoert, gaat op 16 maart van start bij HBO. De reeks volgt een Joodse familie in Newark – de Levins, in het boek zijn dat de Roths – die proberen te begrijpen hoe het land ineens zo gevaarlijk voor hen en mensen zoals zij kon worden.

Simon was vooral geïnteresseerd in de parallellen, echo’s en verbanden – de manier waarop hij zo griezelig de huidige situatie leek voor te voelen. Hij is een meesterlijk verteller, die zijn verhalen in zijn bekendste werk, zoals The Wire, Treme en The Deuce, altijd al een polemisch trekje gaf en zo de aandacht vestigde op maatschappelijk of institutioneel onrecht. Ook in The Plot Against America is dat het geval.

“Wat mensen volgens mij vooral moeten oppikken uit het boek, is dat we allemaal beoordeeld moeten worden op wat we aanvaarden en wat we niet aanvaarden”, zei Simon onlangs. “Het boek heeft die impact omdat het niet gaat over Lindbergh of Roosevelt – dat is slechts het uitgangspunt. Het boek gaat over zes mensen van een familie die geconfronteerd worden met dat akelige politieke momentum en over wat elk van hen doet. Wat is de prijs die je daarvoor betaalt, en wat is het effect? Ieder van ons zou zich op dit moment die vraag moeten stellen.”

Roth had uitgesproken opvatting en deinsde er niet voor terug die te uiten. Hetzelfde geldt voor Simon, die er meer uitziet als een buitenwipper dan als een tv-scenarist en producer met Emmy’s op de schoorsteen. Hij is gepassioneerd, intens, soms rancuneus, en hij is een verwoed en ingenieus twitteraar, die zich vaak keert tegen de Amerikaanse president Donald Trump en zijn verdedigers.

Geen einde

Simon adapteerde in het verleden wel al heel consciëntieus non-fictieboeken voor televisie (Show Me a Hero, Generation Kill), maar had nog nooit een roman aangepakt. Een van de redenen waarom hij wat koudwatervrees had, was dat hij zich niet kon vinden in het einde van Roths boek. In de roman verdwijnen Lindbergh en zijn vliegtuig plotseling. Na een korte periode van chaos wordt de orde hersteld en valt Amerika weer in zijn normale plooi.

Simon vreesde dat dat niet zou werken voor een tv-publiek. Er moest op zijn minst gealludeerd worden op een reden voor de verdwijning. Hij vroeg Roth of hij daar ideeën omtrent had. “Het boek lag bij hem op schoot, en hij begon erin te bladeren”, weet Simon nog. “Toen keek hij op, en zei: ‘Dat is nu jouw probleem.’ Met andere woorden: ‘Zoek het zelf maar uit, kerel.’ Ik vatte dat op als de toelating om het minstens te proberen.”

Er zijn in de loop van de jaren wel meer pogingen gedaan om Roth naar het scherm te brengen. Soms waren die, zoals Indignation van James Schamus, ernstig en goedbedoeld, en soms waren die, zoals American Pastoral van Ewan McGregor, behoorlijk afschuwelijk. Echt succesvol werd het nooit.

Er waren verkeerde acteurskeuzes en regieblunders, maar het voornaamste obstakel had toch te maken met de schrijfstijl van Roth – hoe vertaal je die naar het scherm? – en zijn manier om de verhalen te vertellen via personages die slechts een deel van het verhaal kennen.

John Turturro, die in de miniserie Bengelsdorf speelt – een rabbijn die uiteindelijk de verdediging van Lindbergh op zich neemt – was bevriend met Roth en werkte zelfs met hem samen voor een geplande maar nooit gerealiseerde monoloog van Portnoy’s Complaint. Hij vertelde onlangs dat hij sceptisch was toen Simon hem benaderde voor het project. “Ik zei hem dat er nooit goede bewerkingen waren geweest, om ze allemaal ingeknot waren en de proza verloren ging. Dat is de reden waarom ik altijd iets op scène wilde doen.”

Simon overtuigde hem met het argument dat HBO zes uur voor het project veil had en dat The Plot Against America van alle romans van Roth de meest verhalende was en daardoor erg geschikt voor het scherm.

De serie werd grotendeels gefilmd in een studio in Long Island City in New York. De set rook naar vers gezaagd hout, maar was verder een getrouwe reproductie van het ouderlijke huis van Roth in Newark: donker hout, vervaagd behangpapier, een boekenkast met een vaak gebruikte encyclopedie, geëmailleerd kookfornuis, rudimentaire koelkast met de motor bovenop.

De enige details die niet klopten, waren de vele familiefoto’s van huwelijken en bar mitswa’s. Vaak ging het om familie van Simon zelf. “Dit verhaal gaat grotendeels over mijn vader en zijn generatie”, legt Simon uit.

Cultureel momentum

Hoe nauwer hij The Plot Against America bestudeerde, hoe meer hij het gevoel kreeg dat er hedendaagse problemen werden aangestipt. “Het boek van Roth gaat niet over Joods zijn, maar over overgeleverd worden aan Amerika en het omarmen. Het gaat over de generatie die per se Amerikaan wilde worden, en over hoe dat altijd gebeurt als je dat gewoon ondergaat. Als je ermee stopt mensen in elkaar te slaan en de verschillen, de angsten en de afkeer te benadrukken, als je even adem haalt en wacht, dan worden we allemaal geamerikaniseerd.”

Een nadeel, geeft Simon toe, is dat The Plot Against America een van die gefragmenteerde verhalen van Roth is, verteld vanuit het perspectief van de heel jonge Philip, of beter, een jonge Philip zoals de volwassen Philip die zich herinnert. “Wat kun je daaraan doen? Voice-over? Je kunt het aantal goede voice-overfilms op twee handen tellen.”

Zijn oplossing bestond erin het verhaal vanuit verschillende standpunten te vertellen, ook die van Herman en Bess, zijn vader en moeder; zijn broer Sandy; Bengelsdorf; Evelyn, de zus van Bess; en Philips neef Alvin, die zo hard gekant is tegen Lindbergh en Hitler dat hij bij het Canadese leger gaat en een been verliest op het slagveld in Europa.

Dat gooit het boek open, waardoor het meer expliciet politiek kan worden, zegt Simon. “Het biedt je de gelegenheid, de tijd, de risico’s en het conflict te ervaren, en er ook gedeeltelijk getuige van te zijn, in plaats van dat je het alleen van horen zeggen hebt.”

Door de aanpak van Simon worden sommige personages ook ruimer en complexer. Dat geldt vooral voor Alvin, voor wie hij duidelijk meer voelt dan Roth (of de verteller Roth in elk geval), en voor Bengelsdorf, die eruit komt als een ietwat tragische figuur en niet alleen als een gluiperige jaknikker. Het was die kant van het personage die Turturro zo aantrok. En hij voegde er een paar inzichten aan toe die hij opdeed tijdens een gesprek met Roth over het boek The Drowned and the Saved van Primo Levi.

“Er is een mooi hoofdstuk in het boek over Chaim Rumkowski”, zegt Turturro. Hij heeft het over het getto van Lodz in Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Denkende dat hij ze daardoor beschermde, leidde hij de herhuisvesting van duizenden Joden. “Hij is iemand die denkt: ‘Ik kan onderhandelen, ik kan iedereen beschermen.’ Ik denk dat dat inspiratie voor het personage vormde.”

Tijdens de opnamen was Simon voortdurend bang dat hij het grote oeuvre van Roth oneer zou aandoen. “Je verliest bepaalde dingen, je voegt extra dingen toe, zo gaat dat bij adaptaties”, zei hij vorige maand nadat de serie was ingeblikt. “Aanvankelijk maakte ik me grote zorgen omdat ik Roths boek geweld zou aandoen. En ik moet toegeven dat ik ergens halverwege gedacht heb: ik ben hier iets heel goeds grondig aan het verknoeien. En toen hij overleed, dacht ik: ‘Wel, jammer dat hij er niet is, maar op die manier hoef ik hem tenminste niet te tonen wat ik ervan gebakken heb.’ Maar nu heb ik daar spijt van. Ik denk dat het best oké is, en dat hij geïntrigeerd zou zijn.”

Simon geeft toe dat het einde van zijn The Plot Against America een stuk duisterder en onzekerder is dan dat van Roth, omdat hij ermee reflecteert op het culturele momentum. “Denk jij dat we weer tot de orde van de dag kunnen overgaan na Donald Trump?”, vraagt hij. “Ik niet. Ik ben doodsbang. Iets in ons hele politieke gedrag is veranderd, en we doen er niets aan. We hebben een meningsverschil: is Donald Trump nu goed of slecht? Alsof dat meningsverschil bij hem eindigt.”

© The New York Times