Surrealisme genoeg in magisch-realistische ‘Los versos del olvido’

Uit de ogen van de mortuariumbeambte spreekt een eindeloos gemis. Zijn rug zit onder de littekens van zweepslagen. Je zult ‘El hombre de la morgue’, zoals het solitaire hoofdpersonage van Los versos del olvido op de aftiteling wordt genoemd, echter zelden over zijn verleden horen praten. Niet met de chauffeur van de lijkwagen die hem dagelijks oppikt en weer naar huis rijdt, en ook niet met de filosofisch ingestelde grafdelver, wiens gezicht lange tijd verscholen blijft achter het door hem opgeschepte zand.

Er blijft veel onbesproken in Alireza Khatami’s magisch-realistische drama Los versos del olvido. De film speelt zich af in een nooit bij naam genoemd land (de opnamen vonden plaats in Chili) dat ooit een dictatuur was, maar ook de huidige ‘zogenaamde democratie’ steunt op repressie, angst en bloedvergieten. Wanneer El hombre de la morgue op een dag ziet hoe zijn mortuarium wordt gevuld met de lijken van vermoorde demonstranten, moet hij dit haast met de dood bekopen.

Of misschien wordt de man, een mooi melancholieke rol van de Spaanse veteraan-acteur Juan Margallo, daadwerkelijk geëxecuteerd, daar op dat nachtelijke strand. Na het buiten beeld afgevuurde schot dwaalt hij in ieder geval door een maanverlicht duinlandschap dat ook een uithoek van het dodenrijk zou kunnen zijn, met een gigantische reuzenhand die uit het zand steekt. In een latere, even beklemmende als onvergetelijke scène klautert El hombre uit een vermolmd graf, gevolgd door nog een handvol schimmen. En al lijkt de film steeds terug te keren naar de dagelijkse realiteit, dan nog kan het zomaar binnenskamers beginnen te druppelen – als voorbode van traag overvliegende walvissen.

Te hoge dosis symboliek

Het tekent de strategie die schrijver en regisseur Khatami hanteert in zijn speelfilmdebuut. De Iraanse, in Amerika en Frankrijk werkende cineast pareert plotgaten consequent met surrealistische beelden die zwanger zijn van betekenis. Daar moet je tegen kunnen als toeschouwer. Soms kan het gebrek aan context frustreren, of wordt de dosis symboliek iets te hoog.

Gelukkig brengt Khatami meestal tijdig een toets lichtheid of humor aan. En anders vindt hij wel weer een overrompelend beeld, of een gedenkwaardige link tussen de Griekse mythologie en de helse bureaucratieën uit het universum van Franz Kafka: het mortuariumarchief blijkt een monsterlijk labyrint, waar je de weg kwijt raakt als je je niet door een draad wol laat terugleiden. Op zulke momenten is het bijzonder hypnotiserend hoe Los versos del olvido zich op de tast door zijn eigen droomwereld beweegt.

Nu in de bioscoop.