STUK Leuven toont dat we meer dan ooit nood hebben aan empathie

Voor de 15de editie van Artefact zet het STUK in Leuven de empathie centraal. Met de meeslepende expo Wired for Empathy bezorgt het festival haar bezoekers een helse rit vol wereldbeschouwing en zelfreflectie. ‘Het gaat nog niet zo slecht met de mensheid.’

Wat betekent empathie vandaag in onze samenleving? Wie mag van wie empathie vragen en wat zegt dat over onze machtsverhoudingen? En kunnen we dat vermogen oefenen door bijvoorbeeld naar kunst te kijken? Het zijn maar enkele van de vele vragen die STUK-curator Karen Verschooren stelt in de expo Wired for Empathy, het kunstluik van Artefact dat dit jaar volledig rond empathie draait. “De titel van de tentoonstelling is voor mij al een hoopvol statement”, vertelt ze.

“Het gaat terug tot de neurowetenschapper die zegt dat elke mens met een empathisch vermogen is uitgerust. Interessant, want vandaag spreken we ook over een empathiecrisis in de westerse wereld. Er is meer dan ooit nood aan. Als je ervan uitgaat dat empathie geen vaststaand gegeven is, maar wel een spier die je kan trainen, dan kan kunstbeleving misschien een stimulerende kracht zijn om het weer aan te zwengelen. Kunst moet natuurlijk helemaal niets, maar het kan wel heel veel zoals de openheid creëren om andere ervaringen te laten binnensijpelen.”

Een sprekend sculptuurtje aan het begin van de expo zet meteen de toon. Het werk is van de hand van de Syrische kunstenaar Khaled Barakeh. Twee handen raken elkaar net niet aan. De wil is er, maar de afstand is vereeuwigd. Die afstand tussen de handen, op weg naar een handdruk, is symbolisch. Het verwijst naar het iconische beeldhouwwerk van Maurice Harron Hands across the aivide, een symbool voor de verdeeldheid tussen katholieken en protestanten in de stad Derry in Noord-Ierland waar Bloody Sunday plaatsvond.

“Een mooie visuele binnenkomer om te duiden waar empathie echt over gaat”, vertelt Schooren. “Het is de afstand die moet worden overbrugd tussen ‘ik’ en ‘jij’. Een poging om elkaar de hand te reiken is persoonlijk, maar even goed staat het voor een verzoeningsactie tussen twee gemeenschappen. De afstand tussen ‘ik’ en ‘jij’ betekent dan evengoed de afstand tussen ‘wij’ en ‘zij’. Die rode draad kronkelt doorheen de hele tentoonstelling.”

Wired for Empathy volgt geen al te strak narratief. Wel zit er een gestaag ritme in de rondgang dat tot aan het einde aanhoudt. Je hoort dit bijna letterlijk in het meerstemmig manifest One van de hand van Anouk De Clercq aan het begin van de expo, dat als een mantra door je hoofd blijft gaan. One, waarin performer Helga Davis een beklijvende rol speelt, geeft een daadkrachtige boodschap mee over het hokjesdenken in de maatschappij. Het werk verstilt, maar zet tegelijkertijd alles op luid.

Onzichtbare tussen mensen

Zestien internationale kunstenaars komen aan bod, verspreid over zes zalen. Een hoogtepunt bevindt zich in het hart van het STUK waar de VR-installatie The Collider van de Britse creatieve studio Anagram staat opgesteld. The Collider stap je steeds als duo binnen. Dat kunnen twee hartsvriendinnen zijn, maar even goed twee onbekenden. De een kiest de rol van de machthebber, de ander is degene die die macht ondergaat. Centraal in de installatie wordt met behulp van virtual reality en bijhorende attributen een speels machtsspel gespeeld. Het kunstwerk probeert zo om het onzichtbare dat tussen mensen speelt bloot te leggen.

Hoewel de installatie al even op rondreis is, blijft bezieler Amy Rose van Anagram verrast over de uitkomst. “Die is telkens anders. Het hangt van je persoonlijkheid af hoe je het spel speelt. Sommigen gaan all the way en halen het onderste uit de kan, anderen zijn erg terughoudend en durven zich amper open te stellen. Wat we wel telkens terugzien, ongeacht de locatie waar het is opgesteld, is hoe respectvol onbekende deelnemers elkaar behandelen. Alweer een bewijs dat het nog niet zo slecht gesteld is met de mensheid.”

Wired for Empathy loopt tot 27/6 in STUK Leuven.