Straks in Gent en Antwerpen: Theo Maassen, de stand-upcomedian die stampt en blijft staan

Theo Maassen is niet langer de absolute lieveling van de goegemeente, en toch blijft hij moeiteloos zalen vullen. Ook straks, in Antwerpen en Gent, met zijn nieuwe voorstelling Onbekend terrein.

“Harder, onweerstaanbaar en poëtischer dan ooit”, schreef Algemeen Dagblad vorig jaar in een vijfsterrenrecensie over Onbekend terrein van Theo Maassen. Het citaat staat op zijn homepage, met daaronder eentje van Trouw: “Inhoudelijk erg dunnetjes”, twee sterren. Het zegt alles over de status van Maassen. Hij heeft de pers niet meer nodig. Niet om de discussie rond zijn materiaal aan de gang te houden, dat doet hij zelf wel, en al helemaal niet om theaters vol te krijgen. Deze week alleen al lokt hij 4.400 mensen naar Gent en Antwerpen met Onbekend terrein, het iconische theater Carré in Amsterdam verkocht hij met dezelfde voorstelling maar liefst zestien keer uit.

Wie op YouTube de beelden vindt van Maassens debuutshow Bepaalde dingen uit 1994 ziet hoe de Brabander met de frons, het platte accent en de iets te lange armen de lach al in het begin aan zijn gat heeft hangen. Hij heeft het dan vooral over zijn thuisbasis Eindhoven. De kritieken zijn lovend, zelf vindt hij het allemaal te braaf.

Vanaf Neuk het systeem (1996) zal het nooit meer braaf worden. Met zijn onnavolgbare melange van lekker plat en maatschappelijk scherp wint hij twee keer de Poelifinario-prijs voor beste voorstelling van het jaar, wat sindsdien alleen Wim Helsen hem heeft nagedaan. Voor elke grap over pedofilie of de islam en voor elk stuk ongein als het carnavalsnummer ‘Lauwe pis’, waarmee hij een dikke hit scoorde, vind je in zijn shows een oneliner om eindeloos op te kauwen. “Zijn we de weg kwijt of is er helemaal geen weg?”, vroeg hij zich in 2006 af tijdens zijn show Tegen beter weten in. “Is dat juist de moeilijkheid, dat je steeds op een punt zit waar nog nooit iemand is geweest?” De neiging om alles in vraag te stellen, dat typeert hem nog het meest.

Genereus

“Theo wil iets vertellen over wat de Duitsers zeitgeist noemen”, zegt Wim Helsen, met wie Maassen in 2011 de Canvas-reeks Geen probleem! maakte. Collega Jan Jaap van der Wal is nog preciezer: “Hij neemt niet zozeer de veranderende maatschappij onder de loep, maar wel zijn eigen rol daarin. In zijn laatste voorstellingen ging het bijvoorbeeld over hoe hij in die samenleving als blanke man veroudert.”

Van der Wal heeft het dan onder meer over Situatie gewijzigd, ook een voorstelling die niet overal op lof kon rekenen. Daarvoor maakte hij Vankwaadtoterger, waarin de vraag of hij een grap kon maken over de profeet Mohammed een rode draad was. “Theo wordt gezien als iemand die graag provoceert en dat klopt ook, maar ik zie dat als een teken van zijn generositeit”, zegt Helsen. “Hij daagt niet uit om zich dan terug te trekken, maar stampt tegen iets en blijft dan staan, omdat hij een discussie wil uitlokken. Dat vind ik moedig.”

Voor Maassen is de grens opzoeken een erezaak. “Humor zit in de spanning tussen het betamelijke en het onbetamelijke”, zei hij in de podcast Welcome to the AA van Alex Agnew. “Het is onze taak om die spanning te ondervragen.”

Dat gezichtspunt verdedigt hij graag tegenover mensen die hem wijzen op het mogelijke gevaar in zijn grappen, zoals de Nederlandse documentairemaakster Sunny Bergman. Hun dubbelinterview over mannelijkheid voor de Volkskrant deed in 2019 stof opwaaien, onder meer omdat Maassen opperde dat we mannen dankbaar moeten zijn voor alles wat ze hadden bedacht. “Jij kunt wel incorrecte grappen over moslims maken, maar ik heb moslimvriendinnen die een hoofddoek dragen en die bang zijn om op straat in elkaar getimmerd te worden”, zei Bergman. Maassen pareerde: “Is het dan beter als ik er geen grappen over maak?”

Playboy

Het doet denken aan de quote van Duke Ellington waarmee Dave Chappelle zijn laatste Netflix-video What’s in a Name opende nadat hij kritiek kreeg op zijn grappen over trans personen: “Art is dangerous. It is one of the attractions: when it ceases to be dangerous, you don’t want it.” Chappelle en Maassen zijn generatiegenoten, voor wie het podium een vrijplaats is waar het ongeremd moet kunnen blijven botsen. Die houding vinden critici als Bergman dus nogal gemakkelijk, alsof de grappen buiten het theater geen effect hebben.

“Ik ben soms een fanaticus en doe er veel voor om mijn programma’s zo goed mogelijk te maken”, zei Maassen bij Alex Agnew. “En als er factoren zijn die dat proberen te verneuken of waarvan ik denk dat ze dat proberen te verneuken, dan kan ik razend worden.” Hij kwam daarmee terug op een incident uit 2008, toen hij de camera van een fotografe stuk sloeg tijdens een voorstelling omdat zij volgens hem tegen de afspraak inging. Het is niet het enige voorval dat aan hem is blijven kleven. Zijn reactie op de Playboy-foto’s van de toen zestigjarige Patricia Paay - “mijn vriend is necrofiel” - is een deel van het Nederlandse collectieve geheugen.

Intussen is hij 52, maar het lijkt er niet op dat Theo Maassen de volgende jaren zal afbouwen of dimmen. Van der Wal noemt hem monomaan, iemand die voor en tijdens een voorstelling met niets anders kan bezig zijn, en geeft er een anekdote bij: “Ik speelde eens op tweede kerstdag in Toomler, tussen de familiediners door. Theo zat in het publiek. Ik maakte me er snel van af, ging van het podium en Theo hield me tegen. Hij zei toen: ‘Ook op dit soort avonden moet je het echt dóén, anders ga je het niet redden.’”

Onbekend terrein van Theo Maassen, deze week in de Antwerpse Arenbergschouwburg (uitverkocht) en zaterdag in Capitool, Gent (laatste tickets), theomaassen.nl