Sterrenstelsel ver weg blijkt wel erg dichtbij

Geen paniek: dit is geen stuk dat achter elk Star Wars-citaat, personage of ruimteschip een verborgen betekenis zoekt. Dat laten we aan de 'Warries' en hun fanblogs. Natuurlijk is Star Wars in de eerste plaats frivool entertainment. Maar het is niet omdat de fantasysaga zich ver weg in een ander melkwegstelsel afspeelt dat ze ons niets vertelt over onze wereld vandaag. Wel integendeel.

George Lucas kan erover meepraten. De geestelijke vader van Star Wars is de afgelopen decennia niet alleen overladen met superlatieven, maar evengoed met kritiek over het gebrek aan diversiteit in de films. Want Star Wars mocht dan wel een hele resem nieuwe volkeren en culturen ten tonele voeren, van harige Wookies tot reptielachtige Gungans, het beperkte aantal niet-blanke acteurs gaf volgens velen een heel scheefgetrokken beeld. Akkoord: je hebt Lando Calrissian in de originele trilogie, en later Samuel L. Jackson als Mace Windu. Maar de dragende menselijke personages worden wel door de Harrison Fords van deze wereld en andere blanke acteurs vertolkt. Met uitzondering van James Earl Jones, de stem van Darth Vader, maar die zat dan weer verstopt. En toen de helm van Vader eindelijk afging, kwam er toch weer een blank gezicht te voorschijn.

Watergate en Vietnam

Zoals de trailer al deed vermoeden is dat in The Force Awakens anders. De zwarte acteur John Boyega heeft als stormtrooper Finn een van de hoofdrollen te pakken. Het resultaat van een ander maatschappijbeeld? Ja en nee. Het is veelzeggend dat er zoveel inkt vloeit over Boyega's casting. Met name dat zoiets anno 2015 vreemd genoeg nog altijd uitzonderlijk is. Bovendien ontstond er de afgelopen weken nog ophef omdat Boyega op de filmposters in China beduidend kleiner in een hoekje werd afgebeeld.

Ook nieuw is de vrouw in een van de prominentste rollen, een die allerminst moet onderdoen voor haar mannelijke tegenspelers. Eenzaat Rey dopt haar eigen boontjes, weet hoe ze iemand moet vloeren met een stok (op de affiche stond ze al in combatpositie) en heeft het niet echt begrepen op betuttelende gestes en commentaren. Zoals wanneer mannen er zomaar van uitgaan dat ze geen ruimteschepen kan besturen.

Zeker, prinses Leia liet zich ook al niet doen, zeker niet door macho Han Solo, maar zij trippelde even later wel in weinig meer dan een gouden bikini als slavin over het scherm. Iets wat actrice Carrie Fisher nu betreurt. "Vecht voor je outfits", gaf ze haar 'opvolgster' Rey voor de opnames van de nieuwe film mee. "Wees geen slavin zoals ik." Advies dat actrice Daisy Ridley blijkbaar ter harte heeft genomen.

Bovendien slaagt The Force Awakens voor de bechdeltest, een nogal zwart-wit hulpmiddel dat nagaat of een film al dan niet seksistisch is. Een film kan slagen voor de test als er minstens twee vrouwelijke personages mét naam in voorkomen (check: Rey en Leia), die met elkaar spreken (check) over iets anders dan over mannen (check).

Een teken dat er in veertig jaar gelukkig een en ander veranderd is. Maar ook in dit geval onthult The Force Awakens de beperkingen van die evolutie. Want er worden nog altijd seksistische opmerkingen en grapjes gemaakt, net zoals in ons eigen melkwegstelsel.

Maar de onderliggende maatschappelijke laag in Star Wars reikt verder dan de personages. Het begint al bij de inspiratie. Het Keizerrijk met trouwe dienaar Darth Vader is ook vaak vergeleken met het nazisme. Want een keizer is niets zonder de onvoorwaardelijke steun van een leger die zijn wil afdwingt. In de Star Wars-wereld zijn dat de stormtroopers.

Een vergelijking die in The Force Awakens met het nieuw opgerichte First Order eens te meer wordt bevestigd. Met grootse retoriek voor een massa anonieme soldaten, inclusief bevestigende groet. Alsof er zo een antwoord gezocht wordt op de vraag: waarom zijn er ooit zovelen loyaal meegestapt in het verschrikkelijke plan van Hitler? En zijn alle volgelingen automatisch ook kwaadaardig, of mensen verscheurd door twijfels? Vragen die vandaag weer razend actueel worden in tijden van Syrië-strijders.

Star Wars kijkt niet alleen naar het verleden, in elke film is de link met hedendaagse regimes snel gelegd. Zo heeft bedenker George Lucas er nooit een geheim van gemaakt dat zijn verhaal van goed versus kwaad destijds deels geïnspireerd was op de actuele context van de jaren zeventig. Mede door het Watergate-schandaal raakte het vertrouwen in de leiders zoek. Niet veel later werd er zwaar geleden tijdens de Vietnam-oorlog. In de rebellenstrijd tegen het onbetrouwbare Keizerrijk in de oorspronkelijke trilogie, lazen velen dan ook een kritiek op de machthebbers in de VS.

Anderzijds had je die opvallend gekozen ondertitel: A New Hope. De mens- en maatschappijvisie van Star Wars is zelden optimistisch. Maar van cynisme of fatalisme kun je de saga niet betichten. Er gaat altijd een zekere hoop in schuil, op een haast prekende manier.

Ook in The Force Awakens klinkt het grimmig dat het kwaad altijdterug komt, zij het in een andere vorm. Sloot The Return of the Jedi af met een feest, dan zie je nu dat The First Order de plaats van het Keizerrijk heeft ingenomen. Maar ook nu staat er een verzet klaar.