Star Wars is 40, maar was er bijna niet geweest

“Ik zou dit misschien niet mogen zeggen, maar eigenlijk is Star Wars bedoeld voor twaalfjarigen.” Aan het woord is de bezieler van de ruimtesaga, George Lucas. Hij was 33 toen de eerste film – Episode IV: A New Hope – in de bioscoop kwam. De rest is ruimtegeschiedenis. Veertig jaar, tijdens de elfde editie van het vierdaagse fan-event Star Wars Celebration, later blikt hij terug op het ontstaan van dat universum.

Voor het bijzondere panelgesprek rond die 40ste verjaardag is de conventiezaal in Orlando (Florida) tot in de nok gevuld met fans van alle leeftijden en komaf. Maar hoewel het merendeel meerderjarig is, wordt de boude uitspraak op luid applaus onthaald. Iedereen lijkt blij dat het intergalactisch opperhoofd onaangekondigd toch nog is langsgekomen.

“Star Wars is geschreven voor kinderen die stilaan volwassen worden”, verklaart Lucas. “Hun wereld wordt plots veel groter, hun ouders staan niet langer centraal. En ik wou hen tonen waarop ze moeten letten wanneer ze al die nieuwe dingen gaan ontdekken. Er zitten veel boodschappen in het verhaal, maar de belangrijkste is: wees niet egoïstisch maar meelevend. En doe de juiste dingen, vermijd de dark side.”

Met andere woorden: vader Lucas wou de goede kant van de Force verkondigen, zijn zelfbedacht, metafysisch gegeven. Star Wars is zijn Griekse tragedie, met laserzwaarden en ruimteschepen. Maar het heeft ook iets Bijbels, met goed versus kwaad, met een Redder (Luke Skywalker) en een Duivel (Darth Vader).

Actie én mythologie

Toch had hij het niet van meet af aan zo prekerig bedoeld. “Star Wars is niet als geheel ontstaan, het is geëvolueerd”, zegt Lucas. “Ik had het idee om een actiefilm te maken, waar ik mythologische en psychologische motieven aan zou toevoegen. Ik wou zulke verhalen betekenisvol maken, dat bestond toen nog niet.”

Misschien daarom dat hij het concept ook moeilijk verkocht kreeg. “In het begin begreep ik er niets van”, getuigt Mark Hamill, die de rol van Luke Skywalker op zich nam. “Maar door de soms moeilijke dialogen was wel duidelijk hoe fundamenteel dit verhaal was. Alles was erg duidelijk afgelijnd, net als in een sprookje. Bovendien zijn de films tijdloos, omdat ze zich niet in een specifieke tijd afspelen.”

Iets wat ook Harrison Ford – voor het eerst aanwezig tijdens een Star Wars Celebration – beaamt. “Een acteur is maar zo goed zijn als het verhaal dat hij moet vertellen”, vindt de vertolker van Han Solo. “Star Wars is wat dat betreft meer dan voldoende. Het zit vol met humor, emotie en conflict. Tegelijk is het een schitterende uitvinding van een mythologie die al veertig jaar interessant blijft.”

Achteraf is dat makkelijk gezegd, want destijds kon Lucas niet op zoveel bijval rekenen. In 1973 had hij net American Graffiti afgewerkt. De film leverde maar liefst 50 miljoen dollar (45,8 miljoen euro) en vijf Oscar-nominaties op, maar ook die had de zalen bijna niet gehaald.

“Na het maken van mijn debuutfilm THX 1138, begon ik aan American Graffiti. Bij United Artists vroegen ze me wat ik daarna nog meer wou maken, en ik legde mijn space opera op tafel. Ze boden me meteen een contract aan, wat eigen is aan filmstudio’s. Ze willen je bezitten, willen de rechten op alle films die je ooit zal maken. Het is alsof je tekent voor je hele leven.”

Maar toen American Graffiti klaar was, kregen ze schrik. “De bazen vonden de film maar niks, en wilden hem niet uitbrengen. Ik had dus twee films gemaakt, een cult favourite die amper had opgebracht en een lowbudgetfilm die niemand wou uitbrengen. Van de ene dag op de andere zat ik zonder job.”

Met de hulp van zijn vriend en mentor Francis Ford Coppola kreeg Lucas de film dan toch verdeeld. “Dat is de andere kant van het verhaal”, zegt hij. “Ja, studio’s willen je bezitten, maar na twee flops weten ze niet meer wie je bent. Gelukkig had iemand bij 20th Century Fox American Graffiti al gezien en die gaf me carte blanche voor mijn volgende project.” De start van Star Wars.

Lege speelgoeddoos

Wat Lucas er voor het gemak niet bij vertelt, is dat ook de deal met Fox niet van een leien dakje liep. Samen met producer Gary Kurtz schreef hij een 12 pagina’s tellend klad voor The Star Wars, waarmee ze alle Hollywood studio’s hebben afgedweild. Dankzij de buzz rond American Graffiti kregen ze uiteindelijk wat centen losgeweekt bij 20th Century Fox voor het uitwerken van het scenario.

“Ik ben altijd blijven herschrijven, zelfs toen we al in Tunesië waren om de woestijnscènes op te nemen”, vertelt Lucas. Eerlijker is dat hij pas na vier grondige herwerkingen groen licht kreeg voor die opnames. En zelfs dan wilde Fox maar 7,5 miljoen dollar (6,8 miljoen euro) van de gebudgetteerde 18 miljoen (16,5 miljoen euro) op tafel leggen.

Lucas stemde in, op voorwaarde dat hij alle rechten zou behouden op de eventuele vervolgfilms en alle merchandising. Bij Fox was men niet argwanend. Op Walt Disney na was het businessmodel van merchandising rond films erg klein. En ook speelgoedfabrikanten zagen geen brood in Star Wars, omdat ze films – in tegenstelling tot wekelijkse tv-programma’s – te vluchtig vonden.

Uiteindelijk ging de kleine firma Kenner Products overstag. Zij zagen vooral potentieel in de personages en voertuigen, die er ook los van de film stoer uitzagen. De overeenkomst werd getekend op een maand van de wereldpremière op 25 mei 1977. De eerste actiefiguren lagen pas begin 1978 in de winkel. Behalve posters en T-shirts waren er in 1977 dus geen Star Wars-memorabilia te koop. Als gimmick verkocht Kenner rond Kerst zelfs lege dozen, enfin, blinkende verpakkingen met wat stickers en kaartjes. Kopers kregen wél de belofte om in de lente als eerste de plastic figuurtjes in handen te krijgen.

De geschiedenis leert ons dat Lucas dus de juiste beslissing heeft genomen. Eind 2015 stond de teller op 17 miljard dollar (15,5 miljard euro) aan verkochte merchandise. Daar tegenover staat een box office van ‘amper’ 7,3 miljard dollar (6,6 miljard euro).

Pijnlijke echtscheiding

Toen de originele trilogie met Return of the Jedi in 1983 werd afgerond, waren er al heel wat afgeleiden op de markt: novels, strips, videogames. Er was zelfs een pretparkattractie in de maak voor Disneyland. Maar het duurde tot 1999 eer de franchise weer een vertaling kreeg op het witte doek. Want na een pijnlijke en peperdure echtscheiding in 1988 had Lucas het even gehad met Star Wars.

De stripreeks Dark Empire gaf zijn franchise in de jaren 90 weer een nieuwe boost. En gefascineerd door de nieuwe technologische mogelijkheden ging de filmmaker dan toch over tot het draaien van een trilogie die de originele films voorafgaat.

De films kwamen uit tussen 1999 en 2005 en werden opnieuw grote kassuccessen. Tegelijk kreeg Lucas de wind van voren bij critici en diehards, die de films te gemakkelijk en afgeborsteld vonden. Wanneer er tijdens het panelgesprek in Orlando even wordt verwezen naar het verguisde personage Jar Jar Binks, lijkt Lucas zelfs even de enige fan in de zaal van zijn eigen prequels. “In de echte wereld, met critici of bepaalde fans, zijn mensen niet altijd even vriendelijk”, klinkt het geprikkeld. “Maar als je de glimlach ziet op de gezichten van de kinderen, als je voelt wat Star Wars voor hen betekent, dan is alles vergeten.”

Het is ook dat jonge publiek dat Lucas na de prequel-trilogie explicieter zal bedienen, met een licentie aan Lego, de videogames Battlefront en de geanimeerde tv-reeks Star Wars: The Clone Wars. “Televisie is een manier om veel verhalen tegelijk te vertellen”, aldus Lucas. “Dit hadden we nooit in de bioscoop kunnen doen, omdat ze niet interessant zijn in een korte vorm.”

Maar in 2012 verkocht Lucas zijn bedrijf en de verdeelrechten op alle komende films voor ruim 4 miljard dollar (3,7 miljard euro) aan The Walt Disney Company. Aanvankelijk zorgde dat voor schrik bij de fans, die een Disneyficatie van de franchise vreesden. Maar de nieuwe trilogie, de eerste spin-off Rogue One (2016) en de vernieuwde animatiereeks Star Wars Rebels werden snel omarmd. Behalve door Lucas, die wat verbitterd rond zich heen stampte wanneer bleek dat Disney compleet nieuwe verhalen schrijft, in plaats van de door hem verzonnen vervolgen te verfilmen.

Trouwste fans ter wereld

Vandaag wordt de franchise geschat op een waarde van 42 miljard dollar (38,5 miljard euro). Volgens huidig Lucasfilm-CEO Kathleen Kennedy heeft dat alles te maken met de fans, die ze “de trouwste fanbasis ter wereld” noemt.

Wie rondloopt op zo’n Star Wars Celebration merkt dat die groep ook opvallend divers is. Iets waar de makers ook handig op inspelen. “Eindelijk heb ik een personage gevonden waarmee ik me helemaal kan vereenzelvigen”, vertelt een Afro-Amerikaanse fan mij, verkleed als het zwarte personage Finn uit The Force Awakens. Maar ook de man-vrouwverdeling is haast fiftyfifty in Orlando. En dat voor een filmreeks die nog altijd wordt weggezet als ‘iets voor jongens’.

Met Prinses Leia had Star Wars al van bij de start een sterke, prominente vrouw, gespeeld door de in december vorig jaar overleden Carrie Fisher. “Toen Carrie auditie kwam doen, zag ik Prinses Leia”, zegt Lucas. “Ze was sterk, slim, grappig, brutaal, hard. Ze was niet gewoon een vrouw die we mannenkleren zouden aandoen en zo plots een held werd. Carrie was net als Leia de slimste in de kamer. De jongens moesten haar niet redden, zij redde hen.”

Als eerbetoon aan de overleden actrice wordt nog een mooie – erg Amerikaanse – montage getoond met beelden van ‘onze Prinses’. “Ik hield ervan dat Prinses Leia zo’n sterke vrouw was”, getuigt Gwendoline Christie, Captain Phasma in de nieuwste films. “En ik adoreerde hoe pittig Carrie Fisher was. Ik kon haar vuur voelen, en dat was belangrijk voor mij als jong meisje, om zo’n vrouw te zien.”

Gouden bikini versus 'cinnamon buns'

Op het evenement lopen niet weinig vrouwen rond verkleed als Leia. Sommigen in de gouden ‘slavenbikini', die Fisher droeg in Return of the Jedi – wat ze later betreurde. Maar het merendeel in haar sobere, witte outfit met cinnamon buns-haarstijl uit A New Hope.

Het universum is de afgelopen decennia ook fors uitgebreid, met tal van vrouwelijke personages in de tv-reeksen, Natalie Portman als Queen Padmé Amidala in de prequels, Felicity Jones als Jyn in Rogue One en natuurlijk Daisy Ridley als Rey, de échte hoofdrolspeelster in de huidige trilogie.

In Orlando is het vooral die laatste die jonge en oudere fans weet te inspireren. “Het is ongelofelijk hoeveel Reys ik hier tegenkom”, zegt Ridley. “En het valt me op dat het alle generaties overstijgt. Ik besef het nog altijd niet helemaal dat ik een personage speel met zoveel impact, in zo’n grote franchise. Zulke rolmodellen zijn nodig.”

En aan dat lijstje wordt in december met Episode VIII nog een sterke vrouw toegevoegd. Rose, gespeeld door Kelly Marie Tran, is een onderhoudsmedewerker bij de Resistance. “Wat deze personages zo sterk maakt, is dat het om onwaarschijnlijke helden gaat”, zegt The Last Jedi-regisseur Rian Johnson. “Het idee dat gewone mensen uit hun omgeving worden losgerukt om een held te worden, dat inspireerde ook mij als kind toen ik Luke Skywalker voor het eerst op het scherm zag.”

Ook voor de komende jaren heeft Disney zijn plannen al ontrold. Na The Last Jedi volgt een nog titelloze film over de jeugd van Han Solo in 2018 en het sluitstuk van de vervolgtrilogie – Episode IX – in mei 2019.

“Verhalen vertellen is een dienstverlening”, besluit Harrison Ford. “We kunnen dit alleen maar doen zolang het publiek de verhalen leuk blijft vinden. Er is dus geen groter compliment dan het zien van al die mensen. Hier zijn zoveel generaties verzameld, dat is het mooiste eerbetoon aan het werk van George.” Maar of Ford ook uitkijkt naar naar die Han Solo-film, als fan? “Niet echt”, klinkt het eerlijk. “Het gaat raar zijn.”

En Lucas? Die hield zich wijselijk op de vlakte.