Sonic City dag drie: alle macht aan de avant-garde (en de jazz)

Een concertzaal als een zwart gat. Een donker beeldscherm waarop af en toe storingen verschenen en woorden als anti en nichts. Op het podium sloegen twee mannen - in kostuum en met een bivakmuts over hun hoofd - alles wat ze zagen met hamers aan stukken. Trachtte de Bende van Nijvel haar laatste sporen uit te wissen op Sonic City? Nee: The New Blockaders (★★★☆☆) leken te willen bewijzen dat ook in verzengend lawaai iets van muziek kan schuilen.

Of hen dat gelukt is? Wij bleven in ieder geval meer dan een halfuur kijken en luisteren naar twee kerels die in de weer waren met een betonmolen, een oude platenspeler en een metalen vuilnisemmer. Wie Einstürzende Neubauten tegenwoordig te soft vindt, kon zijn gram halen bij deze nihilistische antimuziek. Sonic City-curator Thurston Moore vond het alvast fantastisch: na het concert – of was het een performance? – stond hij de schade op te meten door foto’s te nemen van een aan gort geklopte buffetpiano.

Zelf creëerde Thurston Moore samen met de Zweedse saxofonist Mats Gustafsson en Stephen O’Malley van SunnO))) ook al zo’n verwoestende vloedgolf van geluid (★★★☆☆). Drie kwartier lang ragde Moore zijn gitaar af, ging O’Malley – zonder pij maar met gitaar van plexiglas – voor een muur van versterkers op zoek naar boventonen en sleurde Gustafsson schurende klanken uit zijn saxofoon én een reeks effectenbakjes. Weerbarstig en voor heel wat mensen too much, maar wij bleven toch met open mond kijken naar dit unieke treffen van drie improvisatiegrootheden.

Schoonheid in chaos

Nee, dag drie van Sonic City was geen wandeling in het park. Maar wie zich bij de hand liet nemen door Moore en co ontdekte op een of andere wijze toch schoonheid in de noise. Zong Moore immers niet ooit “chaos is the future and beyond there is freedom” in ‘Confusion is Next’? Dat nummer dateert uit de prille dagen van Sonic Youth, meer dan dertig jaar geleden, toen in de New Yorkse underground ook het trio UT (★★★☆☆) furore maakte met een mix van postpunk en (free)jazz.

In Kortrijk – waar de drie vrouwen tijdens de eighties al twee keer passeerden in de lichtjes legendarische Limelight – leken hun springerige en fragmentarische songs nog altijd slechts met spuug en plakband aan elkaar te hangen. De drie wisselden ook bij haast elke song van instrument, wat de versnippering nog versterkte. Maar wonderwel vonden de krassende gitaar en de rudimentaire drums elkaar telkens nét op tijd, en nodigde het intuïtieve basspel – Kim Gordon heeft destijds vast goed geluisterd naar deze dames – zelfs uit tot een bescheiden hipshake. Dansen op no wave, die klonk alsof Patti Smith zich liet begeleiden door Sonic Youth? Alleen op Sonic City.

Geen onderscheid tussen jazz en de rest

Nog zo’n bijzondere kant van dit Kortrijkse fijnproeversfestival en een voorbeeld dat dringend navolging verdient: jazzbands staan er gewoon tussen groepen uit het reguliere rockcircuit. Geen toegankelijke crossoveracts als BadBadNotGood of GoGo Penguin, maar een gerespecteerde freejazzveteraan als Joe McPhee (78) met al even grote klasbakken als begeleiders: Hamid Drake op drums, Kent Kessler op contrabas en Ken Vandermark op saxofoon en klarinet. Joe McPhee + DKV (★★★★☆) speelden een van de beste sets van de Sonic City-zondag, ook al deden ze géén halve toegeving richting rock – of het moest die aan ‘The Bed’s Too Big Without You’ van The Police herinnerende jam zijn. Wij hoorden en zagen er nog veel meer in: huppelende ska, Weimarcabaret, mysterieus bladergeritsel, tedere trompetmelodieën en stoere show-offs tussen Drake en Kessler, maar vooral een fenomenaal samenspel van vier mannen die elkaar woordeloos aanvoelden.

Dat blindelingse begrijpen zag je ook bij The Ex (★★★★☆), de Nederlandse doe-het-zelvers die na bijna vier decennia nog niets aan levenslust hadden ingeboet. De gitaren in hun met jazz- en wereldritmes gekruide politieke songs stonden zodanig onder hoogspanning dat hun generatiegenoten van Wire (★★☆☆☆) er maar spichtig bij afstaken. De Britse postpunkpioniers hadden wél een straffe songselectie gemaakt, die op een seventiestrack als ‘Three Girl Rumba’ na vooral uit hun platen van na de millenniumwissel kwam: van ‘Art of Persistence’ uit 2000 tot het bijna beatleske ‘This Time’ uit 2017. Maar een brakke klankbalans en een overdaad aan nukkig sérieux deden het oeuvre van Graham Lewis en Colin Newman weinig recht. Wire was helaas de grootste en eigenlijk enige echte ontgoocheling van drie dagen Sonic City.

Gesaboteerde traditie

Ook de twee hiphopacts van de Sonic City-zondag torsten een loden ernst op de schouders, maar deden dan weer geen moment dreinerig aan. Dälek (★★★☆☆) rapte over gruizige en gierende elektronica, klonk daarbij als een mash-up van Trent Reznor en Public Enemy en leverde in één ruk door ook de soundtrack voor de dystopische teloorgang van Detroit. Met zijn industrieel verhakkelde boom bap beats wees hij er bovendien fijntjes op dat hij het vijftien jaar geleden al danig to the man stickte – en dus vér vooruitliep op acts als Death Grips en Ho99o9.

Nóg militanter kwam Moor Mother (★★★★☆) voor de dag: over een radicale mix van afbraakdub, soul-, funk- en jazzknipsels en brute elektronica debiteerde de twentysomething Camae Ayewa krantenberichten, rhymes, gedichten en fragmenten uit geschiedenisboeken. Het plaatje oogde nooit fraai: een zwarte vrouw is in de VS dubbel bedreigd – één keer om haar geslacht en nog eens om haar huidskleur – en dat is sinds de afschaffing van de slavernij amper veranderd. Started from the bottom, we’re still there, leek – alle Drakes ten spijt – haar verhaal te zijn.

Moor Mother hakte even hard in op het blanke establishment als op de machocultuur van haar brothers: ze omschreef beiden als rape boys. In tijden van #MeToo klonken zinnen als “at what age do we tell our daughters to play dead / at what age do we tell our daughters that the monsters are real” dan ook wranger en relevanter dan ooit, net als haar beklemmende aanklacht tegen aanhoudend politiegeweld. Zoals de straten in de VS al te vaak besmeurd worden met krijtlijnen en bloedsporen, zo saboteerde Moor Mother moedwillig de zwarte muziektraditie om haar onvrede met het bestel te uiten. “The end of the world has already happened”, klonk het.

Liet een verwante artieste als Kate Tempest je vorig jaar nog achter met de drang om iedereen te omhelzen, dan kreeg je nu zin om alles wat naar macht zweemde een oplawaai te geven. Was Moor Mother ongenuanceerd, drammerig zelfs? Zeker, maar niet meer of minder dan de soms verstikkende status-quo.

Stilstand is dan weer het laatste waar je het zevenkoppige This Is Not This Heat (★★★★☆) van kon beschuldigen: hun set was een ongrijpbaar perpetuum mobile, een laboratorium vol proefbuizen waarin doses progcomplexiteit, jazzritmes, dubeffecten, Britse folkzang, punkenergie en experimentele elektronica omhoog borrelden in wisselende verhoudingen.

Moeilijk te zeggen wat dit concert nu zo magisch maakte. De ontroerende liefde voor het miniemste detail in het totaalgeluid? De constante spanning tussen totale beheersing en complete ontsporing? De natuurlijke virtuositeit van brandend middelpunt Charles Hayward, die met een handvol cymbalen een volwaardig orkest zou kunnen vervangen? Het als tandwielen in elkaar draaiende spel van de twee drummers? Het idee dat je een stukje van de muziekgeschiedenis voor je ogen (opnieuw) zag gebeuren – alsof je bij de eerste Velvet Underground-show in The Factory van Warhol mocht zijn? Of toch gewoon de bovenaardse, tijdloze en allerlei latere stijlen voorspellende kwaliteit van bijna veertig jaar oude songs als ‘SPQR’, ‘Not Waving’, ‘Paper Hats’ en ‘24 Track Loop’?

Hoe dan ook: This Is Not This Heat was de gedroomde afsluiter van een ronduit memorabele Sonic City-editie. De vraag is alleen hoe we nu ooit nog naar ‘gewone’ popmuziek kunnen luisteren.