Snelle reactie na ‘spaz’-controverse bewijst: Beyoncé wéét hoe de digitale wereld werkt

Beyoncé ligt onder vuur voor het gebruik van het woord ‘spaz’ op haar nieuwe album Renaissance. De zangeres zal het nummer herschrijven. Beïnvloedt het digitale tijdperk de artistieke vrijheid? ‘We bewegen mee met wat de maatschappij vindt.’

De zomer kon voor Beyoncé-fans niet stuk toen het gloednieuwe album van hun Queen Bey verscheen. Muziekjournalist Cécile van Wijnsberge noemt Renaissance “fun, dansbaar, euforisch en vrij”. Beyoncé slaat met het album een nieuwe muzikale richting in. De nummers zijn experimenteel qua geluid volgens Van Wijnsberge. “Ze wilde na de pandemie iets maken waardoor je je vrij zou voelen en gelukkig. Dat is wat mij betreft gelukt.”

Maar niet iedereen is even gelukkig met het nieuwe album. Al snel werd Beyoncé gewezen op het gebruik van het woord ‘spaz’ (spast) in het nummer ‘Heated’. Opmerkelijk, omdat zangeres en rapper Lizzo afgelopen juni nog in het nieuws kwam voor het gebruik van precies hetzelfde woord. Dit kan Beyoncés team amper ontgaan zijn.

“Ik kan niet bij mensen van haar platenmaatschappij in het hoofd kijken, maar je zou denken dat ze dit toen al bij de kraag hebben gevat”, zegt Van Wijnsberge. “Alleen is het album waarschijnlijk al maanden af. Als ze de digitale versie hadden aangepast, kom je in de knoop met de fysieke versie. Die versie ligt inmiddels in de winkels, maar verreweg de meeste mensen luisteren digitaal. Daar kunnen ze de tekst nu alvast gemakkelijk aanpassen.”

Onzichtbaar

Meerdere organisaties die zich bezighouden met acceptatie en inclusie van mensen met een handicap hebben inmiddels gereageerd op de misser van Beyoncé. Joyce Van Noten is werkzaam bij de KVG-groep, een vereniging van en voor mensen met een handicap. Ze snapt dat mensen met spasticiteit zich aangesproken voelen door Beyoncés woordkeuze, ook al heeft de artiest het woord ‘spaz’ niet bewust kwetsend gebruikt.

“Ik denk dat het komt omdat een handicap niet heel zichtbaar in het straatbeeld aanwezig is. Als je niemand in je omgeving met een handicap hebt, sta je daar vaak niet bij stil. Ook niet bij de gevolgen die een uitspraak kan hebben.” Maar dat pleit Beyoncé niet vrij. “Als grote artiest moet je nadenken over wat je zegt en schrijft, ook al is het niet slecht bedoeld”, zegt Van Noten.

Beyoncé heeft laten weten dat ze het nummer opnieuw zal opnemen. “Ze was zich niet bewust van de extra connotatie. Het was een foutje. Beyoncé heeft het op de best mogelijke manier opgelost”, zegt Cécile van Wijnsberge. Joyce Van Noten sluit zich hierbij aan: “Beyoncé is wakker geschud. Ze heeft foute bewoordingen gebruikt, maar is bereid het aan te passen. Ze zal daar een volgende keer beter over nadenken. Dit is positief voor mensen die erop gereageerd hebben.”

Ze ziet dan ook een goede kant aan de ophef die is ontstaan. “Je merkt dat de samenleving het er niet mee eens is en dat het leeft. Het laat zien dat er al veel gebeurt rondom inclusie.” Joyce Van Noten heeft dwerggroei en spreekt uit ervaring. Ze voelt zich niet persoonlijk aangevallen door opmerkingen over haar handicap. “Er is vrijheid van meningsuiting en woordgebruik. Ik gebruik zelf veel humor, want dat maakt de drempel lager. Dat is ook mijn karakter en hoe ik in het leven sta. Ik heb zelf niet zoveel problemen met grappen over dwerggroei, maar ik ken mensen met dwerggroei die daar wel moeite mee hebben.”

Artistieke vrijheid

Zitten inclusief taalgebruik en artistieke vrijheid elkaar in de weg? Het gesprek over de tekst van Heated roept de vraag op hoe vrij artiesten zijn in hun woordgebruik. Met de popcultstatus die Beyoncé heeft, zijn alle ogen op haar gericht. “Als je een muziekster wilt zijn en een publiek platform bekleed op die manier, komt daar verantwoordelijkheid bij kijken. Daaruit volgt ook dat mensen kritisch voor je zijn. En hoe groter je bent, hoe meer er op je gelet wordt”, zegt Cécile van Wijnsberge.

Online gaan er stemmen op dat Beyoncé de aanpassing doorvoert vanwege groepsdruk. Maar dat is volgens de muziekjournalist hoe de maatschappij nu werkt. “We bewegen ons mee met wat de maatschappij vindt. Daar kun je het niet mee eens zijn en iets anders vinden, maar daar heeft men dan wel een reactie op.”

Dat de vrijheid van Beyoncé daarmee onder druk komt te staan is dan ook te stevig uitgedrukt. “Als Beyoncé er heel erg op had gestaan dat ze het woord wilde gebruiken, had ze kunnen zeggen: dit is mijn artistieke vrijheid, ik laat het staan”, reageert Van Wijnsberge. Met het wijzigen van de tekst geeft Beyoncé een duidelijk signaal af. “Het is onbewust gedaan, maar het is ook belangrijk te realiseren dat woorden kracht hebben en daarom deze aanpassing te doen. Helemaal in het digitale tijdperk.”

Van Wijnsberge vindt het dan ook goed dat er gevoeligheid is rondom dit soort onderwerpen. “Een lange tijd moest iedereen alles maar slikken, niet te veel zeuren. Nu zegt iemand: ik heb hier last van. Als mensen dan vervolgens zeggen: je mag niks meer, is de vraag: moet je het wel willen?”

Joyce Van Noten pleit voor bewustwording en voor een positieve benadering van mensen met een handicap. Daarbij doen woorden er toe. “Zo gebruik ik het woord handicap en spreek ik niet over een beperking. Een beperking wijst namelijk op wat je niet kunt. Zoek naar de juiste verwoording, zonder denigrerend over te komen.”