Schrijfster Peace Adzo Medie over haar thuisland: ‘Ghana wordt niet door mannen, maar door vrouwen voortgestuwd’

Peace Adzo Medie debuteerde in 2020 met His Only Wife, een grandioze donkere komedie over Ghana die nu vertaald is. Een gesprek over mannen en vrouwen, het belang van je familie en het domme idee genaamd verstedelijking.

‘Geweld tegen vrouwen is in Ghana een probleem,” vertelt Peace Adzo Medie, “net zoals het dat in andere landen is. Het heeft veel te maken met de heersende ideeën over mannelijkheid en macht. De man is de baas thuis en vrouwen moeten luisteren, wat ze natuurlijk niet doen. Daar vloeit veel huiselijk geweld uit voort.

“Positief is dat er in Ghana nu tegen opgetreden wordt. Vrouwen laten het niet meer over zich heen gaan, ze protesteren en klagen het aan. Wat een verschil met vroeger, toen er gewoonweg niet over gesproken werd. Dat was iets privé, iets wat in huis gebeurde en daarbuiten niet bekend moest zijn. Door de protesten zijn er binnen de politie nieuwe afdelingen opgericht die zich specifiek met huiselijk geweld bezighouden. Het zou nog veel beter kunnen, maar er gebéúrt iets en dat allemaal door er in het openbaar over te praten. Het wordt soms onderschat, maar getuigenissen zijn echt heel belangrijk.”

De Liberiaans-Ghanese schrijfster Peace Adzo Medie is er vast van overtuigd dat je alleen iets aan misstanden kunt veranderen door er ruchtbaarheid aan te geven. Zelf doet ze dat op twee manieren. Enerzijds doceert ze aan de universiteit van Bristol over gender en internationale politiek. Ze is ook de auteur van een aantal opgemerkte academische publicaties over de druk en de eisen die de samenleving op de schouders van vrouwen legt en in hoeverre ze daarbij beperkt worden in hun zelfontwikkeling.

Maar daarnaast schrijft ze ook fictie, waarin ze dezelfde thema’s op een heel andere, meer persoonlijke wijze aanpakt. “Wanneer je academisch bezig bent, probeer je een verklaring te vinden voor maatschappelijke gebeurtenissen en tendenzen”, legt ze uit. “Ik wil bijvoorbeeld weten waarom in een bepaald land vrouwen met een laag inkomen bepaalde ervaringen hebben. In fictie kan ik zo’n vrouw tonen, wat ze ervaart en voelt, en hoe haar particuliere vrijheid door de maatschappelijke conventies wordt beperkt.”

In haar debuutroman Zijn enige vrouw heeft Medie het over zo iemand. Afi heet ze, een naaister uit het provinciestadje Ho die sinds de dood van haar vader met haar moeder bij oom Pious inwoont. Een vlak leven en een vlakke carrière lijken haar lot, tot er een huwelijks­aanzoek binnenloopt. De dertien jaar oudere en in de hoofdstad Accra wonende Eli wil met haar trouwen.

Afi kent Eli amper en het aanzoek blijkt dan ook eerder van Eli’s moeder dan van de man zelf uit te gaan. Blijkt dat hij een relatie heeft met een vrijgevochten Liberiaanse schone die Eli’s familie met de nek aankijkt. Moeder hoopt haar zoon door een huwelijk weg te kunnen houden van “dat mens” zoals ze haar steevast noemt. Eli is een goede partij, zegt Afi’s moeder, telg van een steenrijke familie, en oom Pious fantaseert al over massa’s sterkedrank en misschien wel een SUV als huwelijksgeschenk.

En dus wordt er een huwelijk gepland, stuurt Eli zijn boer Richard als stand-in naar de ceremonie en verhuist Afi nadien naar Accra, waar ze in een luxueus appartement wordt geparkeerd en haar kersverse echtgenoot nooit te zien krijgt. Een bestaan als vogel in een gouden kooi zegt haar echter weinig, en dus trekt ze

Accra in en vat het plan op een modeopleiding te volgen en een boetiek te beginnen.

Zijn enige vrouw is een donkere komedie waarin Medie het enerzijds heeft over de moeilijkheden waarmee een jonge Ghanese vrouw wordt geconfronteerd wanneer ze op eigen benen wil staan, maar ze ook genadeloos afrekent met de kleinmenselijke trekken van de mannen die deze vrouw omringen. Zo maakt ze van oom Pious in al zijn hebberigheid een ronduit hilarisch personage en tekent ze een vlijmscherp portret van de nieuwe rijken die hun villa’s in de rand van Accra volstouwen met Lodewijk XIV-meubilair en achttiende-eeuwse schilderijen van witte mannen.

“Wat dat betreft zijn nieuwe rijken overal hetzelfde,” aldus Medie, “of ze nu in Europa of in Afrika wonen. Ze missen vaak het inzicht om hun huis op een smaakvolle manier in te richten. Overal ter wereld consulteren ze dan dezelfde websites en lezen ze dezelfde tijdschriften en eindigen ze met een kitscherig interieur.”

Zijn enige vrouw begint met een huwelijk waarbij de bruidegom afwezig is. Gebeurt dat wel vaker in Ghana?

“Niet heel vaak, maar het komt voor. Soms zijn zelfs zowel de bruid als de bruidegom afwezig, omdat ze bijvoorbeeld in een ander land wonen. Geldgebrek of gezondheidsperikelen kunnen een reden zijn om niet te reizen. Dus het gebeurt dat de familie van de bruid en de bruidegom samen een groots huwelijksfeest vieren zonder dat de gehuwden er zijn.”

Mannen mogen er in Ghana een paar vrouwen op nahouden, leren we uit uw roman. Wat zegt dat over die vrouwen?

“We moeten hier een onderscheid maken tussen twee zaken. Enerzijds is er de getrouwde man die een maîtresse heeft, en anderzijds de man die meerdere vrouwen heeft. Sommige Ghanese bevolkingsgroepen vinden het normaal om meer dan één vrouw te hebben, ook al verandert dat snel. Zeker de jongste generatie vrouwen pikt dat niet meer.

“Mannen die er een maîtresse op nahouden komen veel vaker voor, maar dat is universeel. Zoiets wordt niet echt aanvaard in Ghana, maar er is vaak wel begrip voor, ook al vinden de vrouwen die zich in die situatie bevinden dat absoluut niet aangenaam. Niemand houdt ervan om bedrogen te worden. Maar je hebt gelijk, dat mannen dit kunnen doen, zegt inderdaad veel over de positie van de vrouw in de Ghanese maatschappij. Vrouwen mogen het lastig vinden dat hun man een maîtresse heeft, maar ze moeten het aanvaarden. Want zo zijn mannen nu eenmaal. Boys will be boys.”

Hoeveel meer een man waard is dan een vrouw blijkt ook uit de scène waarin Afi te horen krijgt dat het kind dat ze verwacht een jongetje is. Nu zal Eli meer geneigd zijn om bij me te blijven, redeneert ze meteen.

“Voor een groot deel is die voorkeur te wijten aan de patriarchale maatschappij die jongens en mannen voordelen bezorgt. Arme ouders willen daarom liever een zoon dan een dochter, want die maakt meer kans om het ergens te brengen in het leven en op zijn beurt een goed gezin te kunnen stichten. Bij de midden- en hogere klasse speelt dat veel minder, ook al gelooft men ook daar dat mannen meer kans maken op een succesvolle carrière in bepaalde bedrijfstakken. Een ondernemersfamilie die een paar fabrieken bezit, zou daarom een voorkeur voor zonen kunnen hebben. Vrouwen worden immers niet echt verondersteld om aan het hoofd van een fabriek te staan.”

Hoe zou u de maatschappelijke positie van vrouwen in Ghana beschrijven?

“Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd in de formele politiek. Ze halen nog geen 40 procent van de verkozenen, en dat komt vooral doordat ze moeite hebben om hun campagne gefinancierd te krijgen. Mannen krijgen makkelijker geld toegespeeld. Tegelijk zijn vrouwen ook heel politiek actief in Ghana, maar dan op een meer praktisch niveau. Ze zitten in drukkingsgroepen en voeren campagne.

“En dan is er de informele macht, natuurlijk. In feite wordt Ghana voortgestuwd door vrouwen, zowel op het vlak van handel, als op dat van landbouw. Daar komt nog bij dat in veel gemeenschappen oudere vrouwen het meest gerespecteerd worden. Zij hebben een rol gespeeld bij het opvoeden van verschillende generaties kinderen en dus steunen die haar.”

Ook in uw boek leidt de moeder van Eli haar familie met harde hand.

“Een van de redenen waarom ik over haar schreef is dat je in Ghana niet om zulke vrouwen heen kunt. Leeftijd speelt daarbij een grote rol. Hoe ouder de vrouw, hoe meer ze gerespecteerd wordt, want leeftijd gaat gepaard met wijsheid, wat natuurlijk een rare gedachte is. (lacht) En ook welstand komt erbij kijken. Een rijke oudere dame zal meer achting krijgen dan een armere.”

Dit wijst ook op het belang van families?

“In Ghana ben je minder een individu zoals je dat hier bent. Je maakt altijd deel uit van een familie. Bij alles wat je doet moet je aan je familie denken, wat zij ervan zouden vinden en of ze het ook zouden doen. Want alles wat je doet heeft ook invloed op hen. Als jij een fout maakt, zullen ook zij daarop aangekeken worden.

“Wanneer je trouwt is het bijvoorbeeld belangrijk dat je familie daarmee akkoord gaat. Je mag dan in Accra wonen, de belangrijkste stad van het land, en een hoge baan hebben in het bankwezen, dan nog moet je familie haar goedkeuring geven. Ik heb zelfs al gehoord dat iemand in Londen woonde en daar wilde trouwen, maar zijn familie in Ghana daarvoor het fiat moest geven. Op de grote momenten in het leven, zoals geboorte, huwelijk of dood speelt de familie een belangrijke rol. Het is dus niet makkelijk om te breken met je familie.

“En een familie heeft ook voordelen. Ghana kent immers geen sociaal vangnet zoals de Europese landen dat hebben. Als je in een ziekenhuis opgenomen wordt, gaat men ervan uit dat je familie klaar staat om je te ondersteunen en je medicijnen te betalen. Maar dat neemt niet weg dat zo’n familie ook een blok aan je been kan zijn omdat ze uit mensen bestaat die je per se willen zeggen hoe je je leven moet leiden.”

Het is niet normaal om je tegen je familie te keren omwille van een vrouw, wordt beweerd in de roman.

“Of je nu een man of een vrouw bent, je hoort niet tegen het belang van je familie in te gaan. En je neven en nichten behandel je alsof het je eigen kinderen zijn. Wanneer je tot een arme familie behoort en je onverhoeds toch rijk geworden bent, door rijk te trouwen bijvoorbeeld, kom je constant onder druk te staan om je welstand met de familie te delen.”

Vandaar dat oom Pious op een bepaald moment zijn kinderen naar Accra stuurt om bij Afi te gaan wonen?

“Ja, zo gaat dat in Ghana, jij bent het rijke familielid, dus jij kunt mijn kinderen opvoeden. Zoals oom Pious lopen er veel rond in Ghana. Hij verwacht de hele tijd cadeaus, maar voert zelf geen slag uit. Hij is zo zelfingenomen en egocentrisch dat hij grappig wordt. Hij is mijn favoriete personage, omdat hij uiteindelijk geen vreselijke man is. Hij doet wat hij doet omdat hij tot een bepaalde cultuur behoort.”

Zijn enige vrouw gaat ook over de tegenstelling tussen dorp en stad. Afi komt uit Ho en verhuist na haar huwelijk naar Accra. Dat blijkt een heel andere wereld te zijn, waar ze een zelfstandige vrouw kan worden. Zou u dat de grootste verdienste van de verstedelijking noemen, die bevrijding?

“Een groot deel van de economische activiteit van Ghana vindt plaats in Accra. Wil je werk hebben, dan moet je daar naartoe. Je moet dus echt niet denken dat de meeste mensen graag naar Accra vertrekken. Ze hebben gewoon geen alternatief. Een stad als Accra dwingt je te groeien en de grenzen van je wereld af te tasten. Je bent verplicht om een nieuw netwerk op te bouwen, ook al raak je de band met je familie in je thuisstad niet kwijt. Die blijft even sterk. Vandaar de wekelijkse exodus tijdens het weekend, wanneer iedereen voor een paar dagen terugkeert naar huis. Met Kerstmis is Accra leeg.”

U bent geen grote fan van verstedelijking?

“Accra is een verschrikkelijk vervuilde en luidruchtige stad. Echt aangenaam leven doe je er niet. Niets is bereikbaar en je staat uren vast in het verkeer. Wanneer ik in Ghana ben, woon ik in een voorstad van Accra. Als ik iet of wat op een normale manier naar het centrum wil reizen, moet ik om vier uur ’s nachts vertrekken. Dan sta ik niet al te lang in de file en kom ik om acht uur aan. Dat is toch ronduit belachelijk?

“En het is er ook pokkeduur om er te wonen, duurder dan in menige Europese of Amerikaanse stad. Ik studeerde in Pittsburgh en toen ik daarna terugkeerde naar Accra realiseerde ik me plots hoe duur het daar was. Wanneer je een appartement of huis wilt huren, moet je twee jaar huur op voorhand betalen. De ongelijkheid is er ontstellend. Sommigen rijden in auto’s van een paar honderdduizend euro en kopen wanneer ze in de file staan koekjes van mensen die op die manier het hoofd boven water proberen te houden. Accra trekt door zijn economische welvaart miljoenen mensen aan, maar beschikt niet over de infrastructuur om die toevloed aan te kunnen. Waarom moeten alle belangrijke firma’s en officiële diensten in Accra zitten? Dat kan toch ook anders?

“Als ik het voor het zeggen had, zou ik zoveel mogelijk decentraliseren en zowel bedrijven als kantoren de stad uit dwingen. Een land moet niet één centrum hebben, maar verschillende, waar je makkelijk dienstencentra en ziekenhuizen kunt bereiken. Je moet bedrijven financieel stimuleren om zich net niét in dergelijke grote steden te vestigen, want die worden onleefbaar.”

Peace Adzo Medie, Zijn enige vrouw, vertaald door Lette Vos, Pelckmans, 295 p., 22,50 euro.

BIO

* geboren in 1981, in Liberia

* verhuisde op haar zesde verhuisden mety haar ouders naar Ghana. Studeerde geografie en promoveerde aan de University of Pittsburgh (VS) in Public and International Affairs

* is nu docent gender and international politics aan de University of Bristol (VK)

* in 2020 verschenen het academische Global Norms and Local Action: The Campaigns to End Violence Against Women in Africa, en haar eerste roman His Only Wife

* eerder publiceerde ze ook al korte verhalen in allerlei literaire tijdschriften