Scenograaf Jozef Wouters timmert met zestien nieuwkomers een eigen park in elkaar

Het gebouw met de fictieve tuin gaat na de laatste voorstelling tegen de grond. Op de plek van het decoratelier komt een park met een crèche en een circusschool. “Helemaal wat de buurt hier in Molenbeek nodig heeft”, vertelt Jozef Wouters terwijl hij ons rondleidt in de voormalige suikerfabriek. Op de grote binnenplaats weerklinkt gelach tussen het geluid van zaagmachines door. “Deze verhuis komt op het juiste moment. Ons nieuwe gebouw is de perfecte ruimte om samenwerkingen zoals die in Underneath te laten groeien.”

Ondanks zijn eerder jonge leeftijd – Wouters zag het levenslicht in 1986 – is de scenograaf al jaren een vaste waarde in het kunstenveld. Hij is niet alleen een veelgevraagd decorbouwer bij onder meer De Nwe Tijd, Thomas Bellinck en Meg Stuart, bij wie hij sinds 2019 autonoom kunstenaar-in-residentie is. Wouters maakt daarnaast zelf opgemerkte producties die de brug slaan tussen architectuur, theorie en verbeelding. Zijn werk ademt telkens een groot engagement ten aanzien van de sociale werkelijkheid die ons omringt.

Ook het decoratelier maakt deel uit van die poëtica. In tandem met bouwer Menno Vandevelde legt hij verbindingen tussen kunstenaars en creatieve praktijken. Op hun nieuwe Molenbeekse site, pal tussen Recyclart en Charleroi Danse in, zullen ze daarom residentieruimtes inrichten. Elders in het gebouw bekijken ze of ze een cabaret voor hiphop kunnen voorzien en er komt een plekje voor een plantenasiel.

Bouwsels uit recup-materiaal

“Met de komst van veel nieuwe kunsthuizen is er meer dan ooit nood aan verbinding met de buurt”, vertelt Wouters. “Hoe kunnen we zorgen dat veranderingen zoals het nieuwe park de huidige bewoners ten goede komen en niet enkel nieuwe, meer begoede mensen aantrekken? Decoratelier moet daar nog veel meer op inzetten.”

Met Underneath Which Rivers Flow zette Wouters alvast een stap in die richting. “Ik ben blij dat de voorstelling zo goed onthaald werd, maar het grote werk moet nog beginnen.”

Je zou Underneath haast letterlijk een schouwspel kunnen noemen. Nadat je door een gat in de muur in het vorige decoratelier geklommen bent, kijk je vanaf een heel precies geplaatste tribune naar een mysterieus landschap vol fantasierijke bouwsels uit recup-materiaal: van een levensgrote Bialetti-koffiepot annex theehuis, over een getimmerde boom tot een zelfgebouwde auto.

In samenwerking met Globe Aroma ging Wouters een jaar aan de slag met de groep nieuwkomers. “Het is een heel diverse groep”, vertelt Wouters. “Het enige wat ze volgens mij gemeen hebben, is dat ze weten hoe het is om nieuw te zijn. De gezamenlijke kennis daarover is enorm.”

Voor Wouters was het lange tijd geen uitgemaakte zaak waar ze zouden landen met deze productie. “Ik herinner me de twijfel en de buikpijn van eerste maanden nog goed”, vertelt hij. “Ik had bewust geen idee over waar het project heen moest en moest daardoor erg intuïtief werken. Vooraf wist ik alleen dat ik zou uitzoeken hoe ik met een groep die redelijk anders is dan ik al sprekend kon bouwen. Building out loud, noem ik dat. In plaats van mijn twijfel weg te duwen werd het een thema dat daardoor ook gedeeld kon worden door de groep.”

Transparantie

Opvallend is dat het stuk niet op een belerende manier met de vluchtelingenproblematiek aan de slag gaat. “Ik heb niemand ooit naar zijn of haar verleden gevraagd. Underneath gaat over bouwen, over de kosmos en over hoe we naar elkaar kijken. Niet over hoe iemand naar hier gekomen is”, legt Wouters uit.

“Door met deze groep te werken daagde het me dat onze maatschappij een obsessie heeft met transparantie. De transparantie die we eisen van vluchtelingen – over hun verleden, hun heden en hun toekomst – is niet minder dan een ideologie die zich vertaalt in de manier waarop we onze publieke ruimte inrichten. De meeste van de architecturale keuzes in het nieuwe park dat hier komt, vertrekken vanuit een verlangen naar zichtbaarheid en controle. Denk maar aan de beplanting, de belichting en de hekken aan de inkom. Ons tijdelijke kosmische park is in die zin een experiment met andere vormen van ruimte en publiek zijn.”

Wouters voegt eraan toe dat hij meer dan ooit beseft dat hij zelf een leerachterstand heeft in hoe hij de publieke ruimte al heel zijn leven ervaart. “Die achterstand liep ik al vroeg op via een verschrikkelijk witte school en jeugdbeweging. Ik heb achttien jaar school doorlopen zonder dat één persoon van kleur mij iets heeft uitgelegd. Die conditionering heeft ertoe geleid dat ik vroeger zeer naïef werk maakte over de publieke ruimte. Ik trok ernaartoe omdat ik dacht dat die democratischer was dan de besloten theaterzaal. Ik had dit niet door, omdat ik papieren heb, een man ben, het goed kan uitleggen aan de politie en mijn vader kan bellen als er iets misloopt. Voor velen is de publieke ruimte en onze ideologie van transparantie onhoudbaar. Wat betekent publieke ruimte nog wanneer je bijvoorbeeld wel op het terras van een café mag drinken maar niet op de bank ernaast?”

Underneath Which Rivers Flow, nog tot 14/9 op het Theaterfestival. Kaaitheater.be