Samen in een veilig mandje: langeafstandsgesprekken tussen twee bekende Nederlandse actrices

In een nieuwe podcast praten hartsvriendinnen Carice van Houten en Halina Reijn elkaar overzees bij over werk en leven. Aan de hand van foto’s blikken ze terug op de jaren waarin ze van muze meester werden.

Terwijl Carice van Houten (46) bezig is aan een verhandeling over de beste manier om aangekoekte kaas uit een pan te krijgen, klinkt buiten het raam van Halina Reijn (47) plotseling een keihard autoalarm, dat zo lang doorjengelt dat hun gesprek tijdelijk moet worden afgebroken. Met deze vrolijke chaos begint de eerste aflevering van de podcast Carice & Halina, waarin de twee actrices wekelijks videobellen “om hun vriendschap te redden”. Van Houten vanuit Nederland, Reijn vanuit het immer lawaaiige New York, waar zij na haar goed ontvangen horrorkomedie Bodies, Bodies, Bodies naartoe is verhuisd om haar carrière als regisseur voort te zetten.

Ze praten over hun gezamenlijke geschiedenis, maar ook over het ouder worden en over de weg die ze aflegden van actrices naar makers; hun bedrijf Man Up produceerde de psychologische thriller Instinct en de dramaserie Red Light, over sekswerk.

“Na je 45ste voel je, zonder dramatisch te willen klinken, toch steeds meer dat het leven eindig is”, zegt Reijn via een videobelverbinding. “De podcast gaat ook over: wat willen we nog? Wat vinden we belangrijk en waar gaan we verdieping vinden? We hebben allebei zó veel gewerkt in ons leven, nu hebben we geen zin meer om te doen wat ons wordt verteld. Het is tijd om van muze naar meester te gaan.”

De twee ontmoetten elkaar in de jaren negentig tijdens de audities voor de Toneelacademie in Maastricht. Reijn begon daar vervolgens aan haar studie, Van Houten ging in Amsterdam naar de Theaterschool.

In 1998, toen Reijn naar Amsterdam kwam om in Hamlet van theatergezelschap De Trust te spelen, begon de vriendschap pas echt. “Carice zat hele dagen in haar eentje op het terras bij de Theaterschool, ik was nieuw in de stad en ook alleen, dus ik begon haar daar op te zoeken.”

Van Houten: “Ik was in die tijd echt een straatschooier. Ik had een plastic tasje bij me met mijn knuffelbeer, een schone onderbroek en verder niets. Ik zwierf rond, sliep bij anderen op de bank. Ik kon slecht alleen zijn en ik was altijd op zoek naar mensen om me heen. Die eenzaamheid voelde Halina ook, dus het ging heel snel tussen ons.”

Beide actrices moesten halverwege hun studie stoppen, omdat ze werden gevraagd voor grote rollen; Reijn in Hamlet en Van Houten in de televisieserie Het Labyrint van Mijke de Jong. “We waren allebei van school gerukt en zaten op een trein die ineens begon te rijden”, zegt Reijn. “We wisten niet wat ons overkwam. Daardoor trokken we nog meer naar elkaar toe. Al snel werden we echt een duo en werden we ook gevraagd voor dezelfde films en toneelstukken, zoals De passievrucht en Een meeuw van de Theatercompagnie, allebei in 2003.”

Het spelen was voor geen van beiden ongecompliceerd. Reijn: “Het was een veilig eiland voor ons, het was wat we kenden, maar we hadden nooit een gevoel van: o, wat heerlijk, de bühne, de schmink, de aandacht! Het acteren was voor ons allebei meer een open wond, iets wat móést. We waren het aan ons talent verplicht.”

Van Houten: “Je daalt tijdens het spelen af naar plekken in jezelf die helemaal niet fijn zijn, plekken waar je eigenlijk niet heen wilt. Dat kost energie en moeite en het doet pijn, zo ervoeren we dat allebei. Stiekem hoopten we onderweg naar het theater toch altijd dat het was afgebrand.”

Naast die haat-liefdeverhouding met hun vak, delen de twee een vrije opvoeding, waarin weinig grenzen werden gesteld. Van Houten: “Door die jeugd bekijken we de wereld allebei zonder oordeel. Ik heb geen enkele stem van een ouder in mijn hoofd die zegt: dit mag niet en dat hoort niet. Bij het opvoeden van mijn kind is dat soms ingewikkeld, maar in onze vriendschap is het juist fijn. We kunnen elkaar onbevangen alles van onszelf laten zien, ook de meest duistere kanten.”

Reijn: “Ik denk dat het goed is dat we al vroeg moesten samenwerken. Als we alleen maar samen op de bank hadden gezeten, waren we versmolten in een amorfe toestand van liefde. Maar door het samen maken, moesten we concreet worden en grenzen leren stellen: waar begin ik en waar hou jij op? Als we onze grenzeloosheid in creativiteit omzetten, kunnen we samen bergen verzetten.”

Juist in het samen maken verdiept zich de vriendschap, zegt Van Houten: “Al onze pijn en groeischeuten zitten in onze projecten.” Reijn: “Als je kijkt naar Instinct of Red Light, dan zie je de diepste krochten van onze ziel. Onze donkerste gedachten vertaald in scènes. Die behoefte om onszelf compleet uit te leveren aan het publiek tekent onze band.”

Net als in hun boek Antiglamour (2013) willen ze zichzelf ook in de podcast blootgeven, de achterkant van de roem laten zien. En ook al is het niet al te ernstig bedoeld, toch kan er iets uit voortkomen, zegt Reijn. “Ook Antiglamour was meer een grap, maar het was wel de eerste keer dat we iets deden zonder dat allerlei mannen ons vertelden wat er wel en niet mocht. Die ervaring leidde ertoe dat we Man Up hebben opgericht.”

Over waar ze nu precies mee bezig zijn, willen ze niets kwijt. Na Bodies Bodies Bodies kreeg Reijn veel regieklussen aangeboden, maar ze heeft ervoor gekozen “op haar eigen paard te wedden”. Wat voor paard kan ze nog niet zeggen, wel dat het “is gaan galopperen”.

Man Up heeft intussen de rechten gekocht op de boeken De geschiedenis van mijn seksualiteit van Tobi Lakmaker en Het Hooge Nest van Roxane van Iperen. Van Houten is daarnaast bezig met een eigen project, dat nog “in de embryofase” is.

Behalve aan denken over de toekomst hebben ze een grote behoefte aan terugkijken. Reijn: “Nieuwe vrienden moeten maken op je 47ste is echt een nederig stemmende ervaring. Niemand kent mij hier, ook niet als actrice. Ik mis iemand als Carice, die maar een halve zin hoeft te zeggen en ik weet wat ze bedoelt. Zo’n lange geschiedenis samen is ontzettend waardevol.”

Samen met ons kijken de twee vandaag terug op die geschiedenis, via het scherm waartoe ze voorlopig veroordeeld zijn. Van Houten zit tussen de gitaren in de studio van een bevriende muzikant, Reijn in haar New Yorkse appartement, een roze strik in het haar en een vaas rozen op de achtergrond. Ze bespreken zes foto’s die hun vriendschap tekenen.

‘We dachten gewoon: vet, werken met Paul Verhoeven’

Reijn: “Dit is de set van Zwartboek, een van onze leukste avonturen samen en een erg dierbare herinnering. We waren voor het eerst op zo’n grote set, dat maakte enorm veel indruk. Het voelde als een sprookjesboek dat we steeds zo gelijk opgingen, dat we én beste vriendinnen waren én alles konden delen, ook werk. Dat je elkaar op de set kunt aankijken of even een knuffel geven. Wie heeft dat nou?”

Van Houten: “We wilden die rol heel graag, maar niet omdat we bezig waren met de toekomst. Ik dacht er geen seconde aan wat dit zou betekenen voor mijn carrière, wij allebei niet volgens mij. We dachten gewoon: vet, werken met Paul Verhoeven. We hebben nooit ver vooruitgekeken, dat doen we nu pas voor het eerst.”

Reijn: “Ik weet nog wel dat ik Zwartboek voor het eerst zag en dacht: hierna gaat Carice exploderen. Dat kon niet anders met die enorme prestatie die ze daar had neergezet. Maar het is niet zo dat we tijdens het filmen al dachten: nou, daar gaan we!”

‘We leefden helemaal niet in de werkelijkheid’

Reijn: “Dit ben ik op de bank bij Carice, waar ik toen logeerde. Tegenwoordig ben ik erg gebrand op goede woonomstandigheden, maar in die tijd woonde ik overal en nergens. Op deze foto was het net uit met mijn toenmalige vriend en had ik in een opwelling een kat gekocht. Maar Carice is allergisch.”

Van Houten: “O, ja, die kat! Die heette Kareltje, toch…?”

Reijn, hard lachend: “Mijn zusje was woest, ik moest heel veel op tournee en kon er helemaal niet voor zorgen. Ze is meteen met een mandje langsgekomen om hem mee te nemen.

“Wij konden heel slecht voor onszelf zorgen. We waren in ons element op het toneel, op een set of in een repetitielokaal. Maar boodschappen doen, rekeningen betalen, dat was allemaal heel moeilijk. We leefden helemaal niet in de werkelijkheid.”

Van Houten: “Dat soort dingen hebben we altijd uit handen gegeven, want het was onbekend terrein. We hadden van huis uit ook niet meegekregen hoe je het een beetje gezellig voor jezelf maakt. Dan zaten we daar op de bank, zonder het licht aan te doen met onze jassen aan, urenlang alleen maar te roken.”

Reijn: “We praatten over de liefde, over vriendschap, grote thema’s. We vroegen ons af waar het leven over ging, waar het op sloeg als we allemaal toch doodgaan. Maar we hadden het nooit over ons vak. Het is niet dat een van ons ineens begon over Shakespeare, of zo.”

Van Houten: “Dan zou de ander zijn gaan lachen, van: dit is een grap.”

‘Zó is filmmaken dus bedoeld’

Van Houten: “Dit was de première van oorlogsdrama Valkyrie, met Tom Cruise in 2009. Het was na Zwartboek meteen de hoofdprijs, spelen met een van de grootste filmsterren ooit.”

Reijn: “En wéér met zijn tweeën. Ze waren tijdens de research Zwartboek tegengekomen en hadden gedacht: dan kunnen die vrouwen mooi meteen een rol krijgen.

“Ik weet nog dat ik op die set stond en dacht: aha, zó is filmmaken dus bedoeld. In Nederland moet het altijd snel en met weinig, bij zo’n grote Amerikaanse film is er veel meer rust en ruimte. Er waren daar bijvoorbeeld schrijvers die constant mee zaten te tikken. Als er dan nieuwe ideeën waren, konden die meteen in het script. Het idee dat een script een levend ding is, ben ik nooit vergeten.

“Ik ben de laatste die zegt dat Hollywood zaligmakend is, maar in Amerika zijn ze in bepaalde dingen toch verder. Nederland loopt soms ontzettend achter in de manier waarop vrouwen worden neergezet in film en televisie. Hier hoef ik nooit iets uit te leggen over de female gaze.”

Van Houten: “En het lef om jezelf te onderscheiden wordt daar omarmd. In Nederland zit er altijd wel iemand bij een of ander fonds die vindt dat je ideeën wel een beetje ver gaan. Zo kun je natuurlijk nooit kunst maken.”

‘We hadden samen een veilig mandje gemaakt’

Reijn: “Dit is de première van Instinct met Marwan Kenzari, een vriend van ons, in 2019. Ik ben nooit zo gelukkig geweest als toen ik elke ochtend naar de set van deze film mocht. Het maken ging helemaal vanzelf, dat kwam voor mijn gevoel doordat Carice en ik met ons team een veilig mandje hadden gemaakt waar iedereen, de cast en de crew, zo in kon gaan zitten.”

Van Houten: “Halina heeft mij met veel liefde begeleid, daardoor voelde ik me veilig om helemaal te gaan freaken en durfde ik ook de meest gênante dingen te spelen.”

Reijn: “We waren van tevoren wel nerveus: we schamen ons vaak over van alles, en dit was zo’n kwetsbaar en intiem onderwerp (Van Houten speelt een psycholoog die verliefd wordt op een gevaarlijke serieverkrachter, DK). Zou het niet ongemakkelijk worden op de set?”

Van Houten: “Ik was ook wel zenuwachtig omdat ik graag indruk wilde maken op Halina. Ik wilde niet dat ze met mij een kat in de zak had gekocht. Maar we hebben ontzettend veel plezier gehad. Dit was Halina’s debuut als regisseur, maar ik heb me geen seconde afgevraagd of ze dat wel kon.”

Van Houten: “Dat ik hier nu in Amerika zit, heb ik ook te danken aan het vertrouwen van Carice in mij als regisseur. Het knaagt ook aan me dat we niet meer in die constellatie hebben samengewerkt, daar moeten we naar terug.”

Moeten luisteren naar twee relatief jonge vrouwen

Van Houten: “Dit was een shoot voor de Volkskrant in 2021, toen we net de serie Red Light hadden gemaakt met Man Up. Het was geen makkelijk maakproces geweest. Niemand was gewend te moeten luisteren naar twee relatief jonge vrouwen. Het werd ons erg lastig gemaakt de regie in eigen handen te houden.”

Van Reijn: “Er is sindsdien veel veranderd. Destijds zaten we aan tafel met alleen maar mannen, terwijl we een serie maakten over vrouwenhandel. Dat zou nu al niet meer denkbaar zijn. Het was een intens gevecht voor ons. Twee actrices die met een eigen idee aankwamen, wie dachten we wel niet dat we waren?”

Van Houten: “Zonder elkaar hadden we dit idee nooit van de grond gekregen. Dan zouden we zijn weggeblazen.”

Reijn: “Zeker als je in je eentje tegenover allemaal mannen zit en zegt: ik wil graag een verhaal maken over de dualiteit en de verwarring van het vrouw-zijn, dan begrijpen ze lang niet altijd waarover je het hebt. Samen hebben we ze uiteindelijk wel kunnen overtuigen en hebben we toch ook veel vertrouwen gekregen. Maar we willen geen tweede seizoen meer maken, het was zwaar genoeg.”

Van Houten: “We hebben wel een enorme ontwikkeling doorgemaakt tijdens het maken van die serie, en die trein rijdt lekker door.”

Vaderfiguur

Na Zwartboek (2006) hebben Reijn en Van Houten altijd contact gehouden met regisseur Paul Verhoeven. Van Houten: “Paul is zó’n ontroerende man, toen we laatst buiten stonden na een lunch met hem moesten we allebei bijna huilen.” Reijn: “Hij is een vaderfiguur en een enorme inspiratiebron voor ons. Hij is altijd trouw gebleven aan zijn hart. Starship Troopers kun je zien als een actiefilm, maar ook als een aanklacht tegen het fascisme. Hij trapt graag een beetje tegen de gevestigde orde, daar houden wij ook van.”