Retrospectieve van fotograaf Bertien van Manen brengt spontane naar Antwerps FoMu

Het werk van Bertien van Manen is te zien in prestigieuze musea als het New Yorkse MoMA, het Metropolitan Museum of Photography in Tokio en het Amsterdamse Stedelijk Museum. En toch lijkt het oeuvre van de Nederlandse in onze contreien altijd een beetje onderbelicht te zijn gebleven. Volledig ten onrechte, want haar uit het leven gegrepen beelden doen wat een goede foto moet doen: een andere wereld dichterbij brengen. Van Manen is een meester in het capteren van gewone, soms bijna banale gebeurtenissen. Een vrouw, gezeten op bed en onzichtbaar achter een gordijn, doet een sandaal aan. Of trekt ze hem uit? Een meisje houdt achteloos een geweer in de hand, terwijl haar zusje zich van geen kwaad bewust lijkt. Een man kust een vrouw, de rood gestifte lippen in een ernstige plooi, op de wang. Naast hen een jongetje met een camera dat wegkijkt van het romantisch tafereel. “Ik fotografeer dingen om me heen, zaken die me ontroeren of verbazen en die ik aan anderen wil laten zien”, vertelt ze daarover. “Het zijn kleine, subtiele, herkenbare momenten.”

Dubbele bodem

Haar foto’s lijken op het eerste gezicht spontane snapshots, recht uit het dagelijkse leven. Maar wie verder kijkt, ontdekt misschien een dubbele bodem. Is het onschuldige meisje een aanklacht tegen de lakse wapenwetgeving? Heeft de dame op bed sensuele plannen? Het is niet meteen duidelijk, en net dat maakt haar beelden zo intrigerend.

Van Manen, geboren in 1942, vereeuwigt sinds de jaren zeventig dit soort taferelen overal ter wereld, van de voormalige Sovjet-Unie over China tot de Appalachen. Dat doet ze met een eenvoudige kleinbeeldcamera die haar toelaat dicht bij haar onderwerp te komen. Als er al een conclusie uit haar werk kan worden getrokken, dan is het wel dat de mens, waar hij of zij ook woont, een wezen is met universele gevoelens. De zonnende Sovjet-dame in badpak zou net zo goed een van ons kunnen zijn. De dansende pubers kan je van Japan tot Brazilië aantreffen. Het is die herkenbare emotionele component die maakt dat veel van haar beelden ook vijftig jaar na datum nog fris en actueel ogen. En dat is geen kleine verdienste. Overigens fotografeert ze nog steeds, maar dan vooral met haar iPhone. “Ik ga mijn nieuwsgierigheid achterna, met een honger naar beelden en verrassingen.”

Op 29 mei bezoekt Bertien van Manen het Antwerpse FoMu voor een artist talk met aansluitende signeersessie. Expo Wish I Were Here, nog tot 28 augustus, fomu.be.