Provocerende docu speelt 'schipper mag ik overvaren' met vluchtelingen

In een Zuid-Italiaans klaslokaaltje staat hij hen op te wachten. “Welcome to the Old Continent”, zegt Valentijn Dhaenens lichtjes ironisch. Met zijn gezicht in een strakke plooi laat hij een groepje asielzoekers plaatsnemen op de schoolbanken. Eergisteren dobberden zij nog rond op de Middellandse Zee, vluchtend van een verleden vol oorlog, vervolging of armoede. Vandaag krijgen ze te horen hoe hun toekomst er zou kunnen uitzien.

Dhaenens verpersoonlijkt Europa. In verschillende aktes weerspiegelt hij de erg uiteenlopende houdingen van Europeanen tegenover vluchtelingen. Van uiterst rechts tot extreemlinks: Dhaenens is het gezicht van een schizofreen continent.

Catastrofe

In de eerste akte stelt Europa zich bikkelhard op. Hij maakt de vluchtelingen duidelijk dat elk van hen de belastingbetaler 26.000 euro zal kosten, in het eerste jaar alleen al. Een “catastrofe” voor Europa. De scheve machtsverhouding tussen de arrogante schoolmeester en de hulpeloze “leerlingen” doet je als kijker ongemakkelijk op je stoel schuifelen. Maar ook bij de asielzoekers die in de film meespelen komt het afwijzende discours van Europa zichtbaar hard aan – ook al weten ze heel goed dat Dhaenens een rolletje speelt.

De deelnemers werden zorgvuldig gecast onder de tijdelijke bewoners van een vluchtelingenkamp in het Siciliaanse dorpje Siculiana. “Dat gebeurde vooral op het plaatselijke voetbalveldje”, herinnert Dhaenens zich. “Daar werd een mix geselecteerd van mensen uit verschillende landen – van Angola tot Syrië –, die genoeg Engels spraken om in de film mee te doen.”

The immigration game

De harde woorden die Dhaenens in de klas tegen hen spreekt, vielen ook hem niet gemakkelijk. “De mensen die je in de film ziet, zijn pas van de boot gestapt, ze zitten nog vol adrenaline en trauma’s. We hebben hen twee keer heel duidelijk uitgelegd dat ze in een fictiefilm zouden meespelen, maar uiteindelijk spreekt mijn personage hen toch aan op hun echte leven. Ik vond het enorm moeilijk om die strenge rol te spelen. Het was echt geen vakantie. (lacht) De eerste dagen moest ik ’s avonds na de opnames in zee springen om weer tot mezelf te komen.”

Vooral in de derde akte wordt de grens tussen realiteit en fictie erg dun. Dhaenens onderwerpt zijn klas aan “the immigration game”: om beurten vertellen de asielzoekers waarom ze hun land verlieten, en wie geen goede – lees: aan de strikte criteria voldoende – reden heeft, moet stante pede de klas verlaten. Schipper mag ik overvaren, maar dan met vluchtelingen. “De mensen die de klas uit moesten, werden buiten het lokaal meteen opgevangen door iemand van de productie: die legde hen nog maar eens uit dat dit fictie was, want vaak dachten ze toch dat ze écht geen asiel kregen”, weet Dhaenens.

Te ver gegaan?

De manier waarop de film documentaire en fictie verweeft, valt niet overal in goede aarde. Gaat dit niet te ver? Maar wat in ieder geval vast staat, is dat Stranger in Paradise je niet onberoerd laat. “Dat was precies de bedoeling van de regisseur”, zegt Dhaenens. “In de media wordt steeds op dezelfde manier over vluchtelingen bericht. Op de duur creëert dat een soort vermoeidheid. Deze film wil een andere stem zijn.”

Stranger in Paradise drukt ons met de neus op de feiten: door het Europese vluchtelingenbeleid te verpakken als een spel, verplicht de regisseur ons om na te denken over de regels. Deze film gaat uiteindelijk meer over “ons” dan over “hen”. Misschien maakt dat hem wel zo provocerend.

Stranger in Paradise van Guido Hendrikx. Op woensdag 29/03 om 20u en op donderdag 30/03 om 17.30 uur in Cinema Zed-Vesalius.