Over de lichtheid van het leven: ‘Mensen zoeken vaak de zee op voor zelfreflectie’

Anton Corbijn passeerde er twee jaar geleden, vorig jaar was het jong talent, dit jaar kiest Foto Knokke-Heist voor de geënsceneerde beelden van Frieke Janssens die deze keer de lichtheid van het leven als uitgangspunt kiest.

‘Wat als dit wat als dat, niet
wat als je hond een kat was die blaffen kon en zo op de verkeerde stapel belandde’
Een stukje uit Lize Spits zaaltekst zet meteen de toon van Lightness, de nieuwe tentoonstelling van Frieke Janssens in Knokke. De tentoonstelling gaat over de zoektocht naar identiteit, de lichtheid van het bestaan en escapisme. Naar wie je dus bent en wat je precies voelt. Trek het door naar de rol van de bezoeker en je stelt je effectief de vraag: wat voel je nu als je tussen haar zwevende figuren loopt?

In haar vroegere reeksen viel dat nog relatief gemakkelijk te omschrijven. Kinderen die roken, daar schrok je van. Dieren die zich te pletter drinken, daar was je van aangedaan. Telkens weer volgde een confrontatie: ben ik dit ook? Soms zag je het grotere plaatje, een aanklacht tegen drankconsumptie, een maatschappelijk probleem. Maar niet vandaag in haar laatste tentoonstelling. Die is rustiger en roept op kalmere toon op tot introspectie.

Het werk dendert niet op je af zoals we ondertussen van Frieke Janssens gewoon zijn, maar sluipt deze keer traagjes binnen. Wat wel vergelijkbaar is, is dat de portretten werken als een spiegel. Janssens mindset wordt ook hier weer terug gekatapulteerd naar al wie het werk aanschouwt. Ze nestelt zich onbewust in het hoofd van de bezoeker en laat die met vragen achter.

Janssens is genereus. De vele hoekjes in de tentoonstelling kregen een sobere maar bedachtzame scenografie. Spiegels zorgen voor meer betrokkenheid. Muren zweven lichtjes boven de grond, gordijnen wapperen op de tonen van een zachte compositie van Ozark Henry. We zien wat ze hier doet, maar begrijpen doen we nog niet helemaal. Een portret van een ranke tachtiger met felrode lippenstift en een tattoo roept vragen op.

Naar wie kijken we precies?

Frieke Janssens: “De vraag is niet wie ze is, maar voor wie ze staat. De modellen fungeren als acteur in het verhaal dat ik wil brengen. Ik heb hen niet gekozen omwille van hun levensverhaal, eerder omwille van de uiterlijke kenmerken. Deze vrouw wil ingaan tegen de wetten van de natuur, een escape naar de eeuwige jeugd. Ze slaagt er bijzonder goed in. Ik zou er zelf voor willen tekenen. Ik kreeg de vraag van De Scharpoord om iets rond de badstad te doen. Geen simpele opdracht, want je wilt natuurlijk geen al te letterlijke vertalingen brengen. Daarom koos ik ervoor om rond identiteit te werken en de zoektocht ernaar, die iedereen elk op eigen manier ervaart. Mensen zoeken de zee vaak op als ze overgaan tot zelfreflectie en dat gegeven vond ik erg interessant.”

In uw beelden zitten heel wat verwijzingen in naar religie. Wat betekent het voor u?

“Ik ben zelf niet religieus, maar ik vind het wel enorm inspirerend. Die bijbelse verhalen zijn onlosmakelijk verbonden met de mensheid. Mijn reeks draait rond zingeving. Vroeger gaf religie daar een duidelijk antwoord op, je had een leidraad om naar te leven. Vandaag is dat veel minder. Door net religieuze beelden te brengen kwam het spanningsveld dat ik in mijn hoofd had tot uiting.”

Waarom zweven uw personages?

“Ik vond het enorm boeiend om te zien hoe de ratrace even stilviel in de eerste lockdown, toen ik deze reeks aanvatte, en mensen rondom me zich plots afvroegen: wat nu? Lightness bouwt er in die zin op verder. Het gaat echt over het leven. Dat begint al bij je geboorte en de context waarin je geboren wordt. Het kan zijn dat je levensdoel is om je voort te planten, maar voor iedereen is het anders. Je gaat je weg zoeken en laat je beïnvloeden door verschillende factoren die je op je pad tegenkomt. Als je zweeft ben je op de een of andere manier in metamorfose, je bekijkt iets vanop afstand en dat vond ik erg passend.”

Uw vorige reeksen werden vaak als choquerend ervaren. Deze keer is het veel minder in your face, een bewuste keuze?

“Met Smoking Kids was het aanvankelijk niet de bedoeling om mensen te gaan choqueren. Ik wou enkel een krachtig verhaal vertellen. Mijn Animalcoholics, de zatte dieren, gaan daar verder op in maar dat was ook op vraag van Stadstriënnale Hasselt-Genk die Smoking Kids heel straf vond. Ik vind het ook belangrijk om net eens weg te blijven van dat soort beelden. Het is minder in your face, maar het is ook typisch ‘Frieke Janssens’. Ik laat mensen nog steeds nadenken over het leven.”

We zien senioren met tattoos en weelderige haarbossen en een reeks naakte plussizemodellen die voor zich spreekt. Ook al fungeren ze als acteur in uw verhaal, passen hun verhalen er zelf ook niet ergens in?

“Het klopt dat ik voor deze reeks heel dicht bij de modellen kom. De tattoos zorgen voor een mooie extra laag. Ze maken mijn werk sterker en ze laten inderdaad ook hun verhaal vertellen. Zo is er een zwart model met ‘tristesse’ op haar borst getatoeëerd, ook zie je ketens die losgemaakt zijn. Blijkt dat haar voorouders slaven waren.”

“Wat me opviel tijdens die shoots is hoe goed de modellen zich in hun vel voelen. Zeker in vergelijking met de modellen met wie ik anders werk, die als standaard gezien worden. Voor deze reeks naakt zag ik heel veel schroom en scrupules wegvallen, een krachtig en bemoedigend gegeven anno 2022.”

Lightness loopt tot 12.06 in CC Scharpoord Knokke