Oudjes boven in de stripwereld: ‘Onze bejaarden moesten van de cover: niet sexy genoeg’

Een eeuw lang waren ze persona non grata in de Europese strip, sinds kort is hun aanwezigheid een verademing: gepensioneerden en (hoog)bejaarden. In strips als Krasse knarren of Kopje onder eisen ze, zelfs met commercieel succes, de hoofdrol op. Ook met rimpels, incontinentie, looprekken en een kromme rug bereik je tegenwoordig een publiek. Al liep dat eerst niet vanzelf.

Een oud besje? Een hoogbejaarde met looprek? Tot enkele jaren terug doken ze in strips enkel op als figurant. Als de onbelangrijke nevenfiguren waar de geschiedenis ze al die tijd naar had verwezen.

Goed, de frêle mevrouw Adolphine uit Steven Sterk stond haar mannetje en zonder de grijze graaf van Rommelgem had Robbedoes nooit al die avonturen kunnen beleven. Maar wat hadden al die oudjes nog bij te brengen in een cultuurvorm zo conservatief waarin helden nooit oud werden en zelfs hun kledij tot de jaren stilletjes bleef behoren? Zelfs Hergé zwoer het: Kuifje wordt nooit oud.

Die tijd is voorbij, afgaande op de beeldromans en reeksen waarin de ouden van dagen steeds vaker de hoofdrol opeisen. Mét commercieel succes, zowaar.

Recent leek het wel alsof elke grote Nederlandstalige uitgeverij oudjes in de hoofdrol plaatste. Bij Saga Uitgaven verscheen Meneer Jules, over een bejaarde man die het opneemt voor oude prostituees. Met de beeldroman Antananarivo van de Franse prijsbeesten Sylvain Vallée en Mark Eacersall bracht Daedalus een poëtische roadtrip over de oude Amédée, die na de dood van zijn beste vriend diens zogenaamde avontuurlijke leven gaat navlooien.

De pas verschenen graphic novel Kopje onder (uitgeverij Silvester) draait rond een concept waar veel bejaarden mee te maken krijgen: een enkel ritje richting tehuis. “Het moest er een keer van komen”, zegt personage Yvonne, hoewel ze fysiek nog goed en helder is en nog zelfstandig kan leven. Het verhaal neemt de lezer mee langs het pijnlijke traject waarin vrijheid moet worden opgeofferd voor zekerheid en woorden en herinneringen ervandoor gaan.

Tegelijk verscheen een zevende deel van de stripreeks die volgens specialisten de papieren oudjes van vandaag een podium met spotlights gaf: Krasse knarren. In die reeks laat de Franse tandem Paul Cauuet en Wilfrid Lupana sinds 2014 de hedendaagse politiek en maatschappij op de ­korrel nemen door hoogbejaarden. Ook al ­dienen ze zich voort te bewegen met een looprek of bieden hun dikke brilglazen al lang niet meer de garantie dat ze de wereld in Technicolor beleven.

Lawine van grijsaards

Waar die plotse kentering ineens vandaan komt? Volgens David Steenhuyse, hoofdredacteur van de infosite Stripspeciaalzaak, past hun opvallende aanwezigheid in de ‘negende kunst’ in een bredere context. “In films zie je het bijvoorbeeld ook. Kijk naar het succes van The Best Exotic Marigold Hotel of The Expendables waarin de cast uit grijsaards bestaat. Oude acteurs komen steeds meer aan bod, zo lijkt het.”

Wat de Europese stripscene betreft, ­verwijst hij – niet als enige specialist – naar Krasse knarren. “Het succes ervan zette ­andere auteurs ertoe aan ook ouderen centraal te zetten en/of overtuigde uitgevers om plots toch groen licht te geven aan projecten die al jaren op de plank lagen met ouderen als hoofdfiguren.”

Ook Aimée de Jongh (34), de revelatie van de Nederlandse stripscene die stormenderhand het buitenland verovert, ­verwijst naar Krasse knarren. Al zegt ze dat haar uit 2018 bejubelde graphic novel ­Bloesems in de herfst, waarin ze bij het verhaal van de Belgische topscenarist Zidrou de liefde tussen oudere mensen illustreert, niet meteen uit die koker komt.

Hetzelfde geldt voor haar beeldroman Zestig lentes, waarin een oudere vrouw plots haar gezinsleven ontvlucht op zoek naar de zin in het leven. “Zidrou kwam gewoon met een verhaal over liefde op latere leeftijd.” Dat dat “mooi en vertederend genoeg” was, zegt ze. Naar een trendbreuk was ze niet op zoek.

“Maar toen het boek uitkwam, volgden er veel reacties van oudere mannen en vrouwen en stonden plots zestigplussers tijdens signeersessie in de rij. Zidrou zei me dat hij dat in dertig jaar nooit had meegemaakt. Toen besefte ik: hier is iets aan de hand.”

Over het waarom van die plotse grijze aanwezigheid blijft het even stil. “Misschien omdat striplezers ook ouder worden, het grootste deel van de samenleving uitmaken en zich willen herkennen in strips? Dat zou een logische verklaring zijn.”

Maar ook de opkomst van de graphic novel zit er voor iets tussen, meent ze. “Onder die noemer zijn zwaardere verhalen over leven en dood of minderheden genormaliseerd in de strip. Zidrou zei me dat in zijn striptijd een oud vrouwtje iemand was die een hele dag breide of zich met moeite voortbewoog. Ik was als kind dol op de reeks Jojo, maar ook daarin was de oma zo’n lief, zorgzaam oudje met een dotje. De beeldroman heeft er mede voor gezorgd dat de realiteit hen inhaalde. Vroeger kon je geen strip over een tehuis lezen, nu wel. Daar ben ik erg blij mee.”

Maar een reeks rond oudjes waarvan elke jaar een deel verschijnt, is toch nog net iets anders. Toch maar eens aankloppen bij Krasse knarren-scenarist Wilfrid Lupano (51), die net deel zeven van zijn ­intussen in vijftien talen uitgebrachte bestsellerreeks uitbracht, met twee filmadaptaties als kers op de taart.

Nachtmerrie voor marketeers

Lupano hamert erop dat Krasse knarren misschien nu als muziek in de oren van menig uitgever klinkt, maar dat de publicatie van de eerste strip in 2014 geen evidentie was.

“Tijdens het brainstormen over een nieuwe reeks besloten Paul en ik om allesbehalve wéér een boek te maken dat er al was. Dus gingen we op zoek naar iets dat de stripscene miste. Je komt dan snel uit bij het gebrek aan ouderen. Want of je nu de Japanse manga neemt, de Amerikaanse comics of de klassieke Franco-Belgische strip; het zijn nog steeds de jonge, slimme helden als Kuifje of Largo Winch die er de plak zwaaien. Maar wat als we de focus zouden verschuiven naar leeftijd?”

Ondanks hun eerdere commerciële successen overwogen ze zelfs niet eens om hun idee aan een uitgever voor te leggen. “Omdat we wisten wat ze zouden zeggen: ‘Dit zal niet verkopen.’ Dus schreef ik het hele scenario met alle dialogen uit, terwijl Paul de eerste vijf pagina’s volledig uit­tekende en van de rest een storyboard maakte. Daarmee trokken we naar uitgevers en confronteerden we hen niet enkel met het idee, maar hadden we zowat het hele ding in hun handen.”

Hij biecht bijna aarzelend op dat veel uitgevers het idee meteen genegen waren. “Het verbaasde ons ook, maar het venijn zat ‘m in de staart. Na ondertekening van ons contract liepen we op rozen, tot er plots ellenlange discussies ontstonden over de manier waarop het op de markt moest worden gezet.

“De marketing beet er de tanden op stuk. Ze steigerden bij het hele concept, hadden geen idee hoe eraan te beginnen. Redacteuren en marketinglui deelden ons mee dat zowel onze cover als titel uit den boze waren. Les vieux fourneaux (vrij vertaald: oude ovens, GDW) was onmogelijk. Het woord ‘oud’ in een titel zou de genadeslag van elke reeks betekenen. En een cover vol oude mannen en vrouwen? Niet sexy genoeg, klonk het stellig. En of we hen konden verwijderen.”

Lupano lacht. “Wat een gedoe. We hebben ons kwaad gemaakt. Want hoe zou je dat dan in godsnaam moeten doen, een reeks brengen over ouderen zonder hen op de cover af te beelden en je allergisch op te stellen voor het woord ‘oud’? Mooie start”, zegt hij cynisch.

Uiteindelijk bleef alles bij het oude, al stelt Lupano meteen zijn eigen stelling bij als dat het een reeks over ouderen is. ­“Akkoord, onze hoofdrolspelers zijn oud, maar de reeks gaat niet over oud zijn, wél over de wereld van vandaag: de economische malaise, het door politici uitbuiten van angsten, solidariteit of agressie tegenover daklozen en immigranten, het monddood maken van vakbonden…”

Zowel De Jongh als Lupano wijzen erop dat personages met een hogere leeftijd net interessant zijn. “De maatschappij wuift zelfs zestigers weg als mensen die richting pensioen en dus afgrond gaan, terwijl ze geestelijk veel pit hebben, zich nog willen bewijzen en beschikken over een leven vol ervaring. Dat maakt hen voor mij net zo boeiend”, zegt De Jongh.

“Met Krasse knarren kaarten we aan dat oud zijn geen identiteit is, maar een situatie”, meent Lupano. “Bejaarden en hoogbejaarden waren ooit jong, haalden domme en slimme stoten uit en ontwikkelden een persoonlijkheid. Voor ons was het niet interessant om te focussen op wat oud zijn betekent, maar welke reis je als oudere hebt afgelegd en aflegt, wie je bent geworden en waar je idealen naartoe zijn. Want als mens heb je vaak geen politieke of sociale rechte lijn van je 15de tot aan je graf. Je blijft jezelf in vraag stellen. We beslisten ons op die onvoltooide reis te focussen.”

Waarom zijn reeks zo aanslaat weet hij nog steeds niet goed. “Maar je ziet in Frankrijk tegelijk wel dat hoogbejaarde, al dan niet overleden schrijvers, zoals Stéphane Hessel, Michel Serres of Edgar Morin, met hun uitgaven en uitspraken de jongeren van vandaag warm kunnen maken en het publieke debat opeisen. Misschien dat het daar ook iets mee te maken heeft. De tijdsgeest, wellicht?”