Ooit werden Wim Helsen en Alex Agnew er ontdekt, nu slaat festival een jaar over ‘wegens gebrek aan talent’

Ooit werden Wim Helsen en Alex Agnew er ontdekt, maar in 2023 gaat het toonaangevende Leids Cabaret Festival niet door. En dat met een wel erg opvallende reden: gebrek aan talent. Ligt onze humor aan het infuus?

Niet geschrapt, afgelast of gecanceld. De 44ste editie van het Leids Cabaret Festival, een van de toonaangevende concoursen in Nederland, “maakt pas op de plaats”, zo leest het bericht van de organisatie. Taalkundig fijn besnaard, zoals de humor op het podium hoort te zijn. In 2023 blijft het dus stil. De springplank die het festival al sinds 1978 poogt te zijn, mist een essentieel element: talent dat de sprong naar het professionele circuit “in potentie” kan maken.

Ook heel wat bekende Vlaamse comedians, onder wie Alex Agnew en Wim Helsen, kwamen ooit tot ontbolstering op het podium in Leiden. Een finaleplek, en de daaraan gekoppelde tournee, opent deuren bij de noorderburen. “Mijn stem vond plots heel veel weerklank”, beaamt Senne Guns, die zich in 2019 bij de laatste drie schaarde.

Is deze annulering dan een teken aan de wand? De organisatie wijst niet enkel naar gesloten cultuurhuizen en comedyclubs door corona als verklaring – lees: minder ‘testminuten’ voor beginnende cabaretiers. Ook “de veranderende tijdsgeest” krijgt een vermelding, maar verder wil de organisatie nog maar weinig kwijt.

Daar valt iets over te zeggen, vindt acteur Ivan Pecnik, die ‘cabaret en comedy’ doceert aan de Academie Berchem. Hij wijst op de Nederlandse cabaretschool, die humor vaak op een bedje van maatschappijkritiek serveert. “Er zijn steeds minder referenties die voor iedereen gelden, het gemeenschappelijke verhaal brokkelt af. Dat is net de voedingsbodem voor cabaret.”

Het bruggetje naar woke is nooit ver. Ook Roel Tulleneers, comedykenner en programmator bij CC De Werft in Geel, ziet dat het debat over wat je wel of niet mag zeggen in Nederland “polarisering binnen het comedymilieu” veroorzaakt. Toch vindt Senne Guns die verklaring te eenzijdig: “Ik geloof niet in het idee dat humor plots minder ingang vindt; die nood zal er altijd zijn.”

In Vlaanderen vaart de podiumhumor weer op volle snelheid, zegt manager Chris Verhaeghe (5to9), die een tiental Vlaamse comedians vertegenwoordigt. “Ik heb shows eerlijk gezegd nog nooit zo goed weten verkopen.” Niet alleen gevestigde namen, ook nieuwkomers als Jasper Posson, Soe Nsuki en Jade Mintjens vullen vlot de Arenbergschouwburg.

Aanwas lijkt niet meteen het probleem. Voor Humo’s Comedy Cup waren zowat honderd stand-upcomedians ingeschreven. “En bij open mics vind ik het niveau net gestegen”, zegt Tulleneers. “Voor corona mocht je blij zijn met een of twee beginners die ‘ça va’ waren, nu zie ik bij de meesten dat de basistechniek wel goed zit. Dat belooft voor de toekomst.”

Vreemde eend

Eerder dan inhoudelijk lijkt het Leidse verhaal vooral rond vorm te draaien. Hoe verpak je humor? Dichteres Maud Vanhauwaert, in de finale van 2014 de vreemde eend in de bijt, viel het alvast op “dat veel deelnemers zich spiegelden aan de grote cabaretiers van Nederland”.

Nochtans verklaarde éminence grise Freek de Jonge het genre in 2007 al zo goed als dood. “Een theezakje dat te vaak door het lauwe water is gehaald”, klonk het in het tv-programma Pauw & Witteman. “De vorm is uitgewerkt.”

Cabaret leent zich vooral minder goed tot snelle consumptie dan stand-up, zegt Guns. Hij ziet het op het schermpje van zijn dochter: humor als snippet, een virale vingerknip in de zee van het algoritme. Evengoed zie je het op tv: de tijd van Comedy Casino op Canvas, waarbij de stiel het hele programma droeg, is lang voorbij. Vandaag zijn comedians alomtegenwoordig op het scherm, maar eerder als toedieners van de snelle punchline.

“Trage humor heeft het moeilijk”, zegt Vanhauwaert, die op het Leidse festival de term ‘grapdichtheid’ leerde. “De klemtoon lijkt steeds meer te liggen op het aaneenrijgen van zoveel mogelijk grappen per minuut.” Handig aangezien sociale media een steeds belangrijkere promotietool zijn voor comedians. Maar ook omdat shows op streamingkanalen een tweede leven leiden – Netflix mikt in 2023 zelfs op een eerste livestream van de Amerikaanse komiek Chris Rock.

Tulleneers geeft het voorbeeld van een recente Vlaamse cabaretshow. “Tijdens het eerste half uur wilde ik uit de theaterzaal lopen, maar dat kon niet. Uiteindelijk kwamen veel elementen uit het beginstuk prachtig samen op het einde. Op Netflix was ik wellicht allang weggezapt.”

Cabaret is daarom niet dood. De jury van cabaretfestival Cameretten in Delft roemde de editie van 2022 nog om een ‘hoog niveau’. En met een beetje verbeelding past iemand als Bo Burnham, een van de populairste comedians van het moment, perfect in de cabarettraditie. Humor, muziek, taalvernuft, maatschappijkritiek: hij combineert het allemaal in zijn Netflix-shows – weliswaar met voldoende vaart.

In die zin zou je net hopen dat de humor op het Leidse podium zich straks niet verengt door een ‘rebranding’ zoals dat ooit met Humorologie gebeurde, een Vlaams cabaretfestival waar Wouter Deprez en Michael Van Peel ooit zegevierden. Dat festival koos in 2015 voor een naamswijziging – Perplx – en “een aangescherpt artistiek profiel” dat vandaag focust op hedendaags circus.

“Ik vind het net sterk dat het Leids Cabaret Festival de klemtoon legt op humor in al zijn vormen”, zegt Vanhauwaert, die de beslissing om te annuleren – en om de lat hoog te houden – moedig vindt. Om die lat te halen moet je wel kunnen “prutsen en falen, en dat proces kost heel veel tijd”, zegt Guns. “Helaas zie je steeds vaker dat creativiteit meteen moet renderen. Kijk maar naar het debat rond kunstsubsidies.”