Ooit was er geen hond geïnteresseerd in zijn muziek: de tragiek en het succes van Kanye West in beeld

De felgehypete documentaire jeen-yuhs: A Kanye Trilogy belicht ongewild de tragiek van de Amerikaanse superster Kanye West. Want naast de roem en het succes schuift ook zijn neerwaartse spiraal in beeld. Nu het geraaskal van de rapper opnieuw de sociale media domineert, lijkt een potentiële ondergang realistischer dan ooit.

Er was een tijd dat geen hond geïnteresseerd was in de muziek van Kanye West. Zo blijkt uit een fantastische scène in het eerste luik van jeen-yuhs waar de rapper-producer uit Chicago besluit de kantoren van het oppermachtige New Yorkse platenlabel Def Jam binnen te vallen om er het personeel zijn demo voor te schotelen. Kanye en zijn kameraden passeren vlotjes voorbij receptie en security omdat hij aan het begin van de noughties al een veelgevraagd producer was. Zijn beats sierden het meesterwerk The Blueprint van Jay Z, het goudhaantje van het roemruchte Roc-a-Fella en zijn distributeur Def Jam. Maar in die dagen was Kanye in de ogen van de muziekindustrie niet meer dan een leverancier van beats.

Schrijnend is de sequentie waarin Kanye in de Def Jam-kantoren zijn tape in cassettedecks schuift en met veel branie begint te rappen voor de zichtbaar gegeneerde marketingmanagers, die ofwel ongemakkelijk op hun stoel zitten te schuifelen of doodleuk verdergaan met telefoneren. Onwaarschijnlijk. Kanye rapt er bovendien ‘All Falls Down’, intussen een klassiek geworden raptrack uit zijn fenomenale debuut The College Dropout, dat in 2004 uiteindelijk verscheen bij Roc-A-Fella/Def Jam, na eindeloos gedraal en tenenkrullende onderhandelingen.

Het frappante? Kanye West verliest er geen moment de moed bij. In de uitstekende eerste episode van de driedelige documentaire zien we hem met tonnen zelfvertrouwen de hustler spelen: hij noemt zijn muziek “een frisse bries” en is in die mate overtuigd van zijn rol in de muziekgeschiedenis en zijn impact op de popmuziek dat het een beetje creepy wordt. “I don’t give a fuck about the industry”, zegt hij doodgemoedereerd tegen de camera van zijn vertrouweling Clarence ‘Coodie’ Simmons. “When my album drops, it’s gonna be the realest shit you ever heard”. Onversaagd, als een gepantserde tank crasht hij feestjes en celebrity-evenementen, stalkt hij bekende rappers en wurmt hij zich voor televisiecamera’s om er zich te profileren als the next big thing.

Simmons filmt het allemaal zonder filter, ergens tussen fly-on-the-wall en een guerrillareportage. We zitten erbij wanneer Kanye een freestyle van rapveteraan Mos Def onderbreekt en als een bezetene begint te rappen, tot verbazing van alle aanwezigen. Verderop kijken we over Kanye’s schouder mee wanneer een confrontatie met zijn voormalige mentor Dug Infinite ei zo na uitdraait op een handgemeen. Elders zie je hem krimpen tot een wijdogig schooljongetje wanneer een van zijn grote voorbeelden, Scarface van Geto Boys, een van Kanye’s nummers “incredible” noemt. En hem in een hilarisch moment terloops vraagt om alsjeblieft de beugel voor zijn tanden van de studiodesk te halen (“What the fuck is that? That shit don’t go up there”).

Die olijke, kinderlijk enthousiaste Kanye West zullen veel mensen zich wellicht nog herinneren: de goedlachse, kleurrijke entertainer met de blinkende oogjes wiens wildste fantasieën plots tastbaar werden. Het is de Kanye waarop de wereld vijftien jaar geleden verliefd werd. De man wiens eerste drie albums de popwereld op zijn kop zetten met hun mix van soulvolle retro-samples en ginnegappend postmodernisme. Diezelfde Kanye West zagen we in 2006 excelleren in de Brusselse AB met een feestelijke show vol knipoogjes naar oude hiphop, naar The Beatles en Eurythmics.

Een zucht later, op zijn album 808s & Heartbreak, stippelde hij het pad uit voor de Afro-Amerikaanse popmuziek zoals we die nu kennen. Vanaf 2010 ontsteeg hij zichzelf én de hiphop met genreoverschrijdende meesterwerken zoals My Beautiful Dark Twisted Fantasy en Yeezus. Met The Life of Pablo ondermijnde hij het idee dat een album een voor eeuwig ongewijzigd fysiek object moet zijn. Die plaat is tot vandaag uitsluitend verkrijgbaar op de streamingsdiensten. Na zijn release sleutelde Kanye er nog wekenlang aan, waardoor de plaat nooit voltooid leek. Zijn onorthodoxe visie leverde hem geen windeieren op. Hij werd er een van de rijkste, meest invloedrijke rappers van de voorbije twintig jaar mee.

Bipolair

De schaduwzijde van zijn onwaarschijnlijke succes kent u ook. De grootheidswaan. De labiele Twitter-tirades. De bestorming van prijsuitreikingen zoals die waar Taylor Swift en Beck awards kregen, tegen de zin van Kanye. Er waren de misplaatste opmerkingen over de zwarte slavernij. Het felgemediatiseerde huwelijk met Kim Kardashian. De bromance met Donald Trump en Kanye’s eigen presidentiële ambities. Als uitsmijtertje was er het gekoketteer met zijn bipolariteit. “I hate being bipolar it’s awesome” stond in fluogroene letters op de hoes van zijn album Ye. Vanaf dat punt gingen zowel zijn manie als zijn depressies met hem publiekelijk aan de haal.

Die polariserende Kanye duikt pas op in het derde deel van jeen-yuhs, dat volgens buitenlandse recensenten die de volledige documentaire al zagen op het Sundance-filmfestival een donkere schaduw werpt over de trilogie. Niet alleen omdat Kanye’s onvoorspelbare mentale toestand het succesverhaal een wel erg wrange lading bezorgt. Ook omdat de slotepisode wat gemakzuchtig zou zijn samengesteld met sensationele televisiebeelden die we allemaal al te vaak hebben gezien. Simmons had namelijk vijftien jaar geen contact met de protagonist van zijn film. In 2006 trok Kanye West de stekker uit het project omdat hij naar verluidt zijn imago wilde beschermen. Bijgevolg overbruggen Simmons en de coregisseur Chike Ozah die kloof met archiefmateriaal. Pas in 2017 startte het duo de documentaire weer op met de zegen van Kanye.

Nu al wankelt de verzoening. Vorige maand eiste de man die zich sinds kort Ye laat noemen via Instagram inspraak in de eindmontage van jeen-yuhs. Sindsdien profileert de rapper zich opnieuw als een ongeleid projectiel. De voorbije weken ogen zijn socialemediaposts almaar onsamenhangender en verontrustender. Hij fulmineerde er tegen de verblijfsregeling van zijn kinderen na de scheiding met Kim Kardashian en gaf haar nieuwe vriend Pete Davidson meer dan één veeg uit de pan. Hij beschuldigde de zangeres Billie Eilish er onterecht van zijn collega Travis Scott te hebben beledigd en dreigde ermee niet op het Coachella-festival te willen spelen als zij zich niet verontschuldigt. Kid Cudi, ooit een vertrouweling, werd eveneens op de zwarte lijst gezet vanwege diens vriendschap met Davidson.

Het gevaar dat Kanye’s roekeloze gedrag zijn muzikale erfenis overschaduwt, wordt op die manier reëel. Begin deze week begaf hij zich op wel erg glad ijs toen hij in knullige fotomontages op Instagram zichzelf en zijn zogenaamde medestanders (zijn ex-vriendin Julia Fox, Travis Scott, zijn voormalige nemesis Drake) tegenover zijn versverworven vijanden (Kardashian, Davidson, Billie Eilish, Cudi) plaatste, als tegenstanders in een Marvel-film. Dat hij wat later zijn fans opriep Davidson en plein public uit te schelden, doet ronduit gestoord aan. “Please God bring our family back together”, zo las een volgende Instagram-post naast foto’s van Kardashian en zijn kinderen.

Donda

Zijn het de speelplaatsfratsen van een narcistische pestkop? Zit er écht een 44-jarige man achter bovenstaand kinderachtig gedrag? En is het toeval dat dit allemaal gebeurt in de aanloop naar jeen-yuhs? Op 22 februari zou bovendien Kanye’s nieuwe plaat Donda 2 verschijnen. Zoekt hij als maniakale aandachtshoer ook nu weer simpelweg de controverse op om promo te kunnen maken voor zijn producten? Het wordt stilaan een beproefd recept.

Waar is de charmante, optimistische dromer van weleer gebleven? Je ziet hem terug in de ontroerendste scènes van jeen-yuhs, waarin hij op bezoek gaat bij zijn moeder Donda, naar wie hij zijn laatste album vernoemde. Wie die sprankelende vrouw haar enige zoon ziet overspoelen met liefde, begrijpt waarom de rapper in een neerwaartse spiraal terechtkwam toen ze in 2007 onverwacht overleed na een cosmetische ingreep. “Wat een prachtige ketting draag je, Kanye!”, roept Donda West als ze hem ziet. Wat later rapt ze een oud liedje van hem mee en straalt ze van trots als hij een anekdote over Jay Z vertelt. “Iemand die zo lang zijn best doet, moet ooit wel wereldberoemd worden”, zegt ze. Kanye zit erbij als een communicantje dat net zijn goede rapport heeft getoond.

Terloops leren we waar de term jeen-yuhs vandaan komt. Het blijkt het gebrabbel van een kind te zijn dat “genius” probeert te zeggen, meteen ook de naam van de hond die het gezin ooit had.

Precies die scènes zetten de tragiek van Kanye West en van deze intense, weerbarstige documentaire kracht bij. jeen-yuhs schotelt idylle en naïeve dromen voor, maar ook de tol van de roem en de verwoestende kracht van een fragiele mentale gezondheid. Je kunt je afvragen wat Donda West tegenwoordig van haar zoon zou vinden, mocht ze nog in leven zijn. Zoals het een goede moeder betaamt, doorgrondde zij hem al vroeg, zo blijkt uit de scène waar de twee aan een keukentafeltje met elkaar keuvelen. In een poging Kanye wat realiteitszin bij te brengen en hem te behoeden voor zijn ego, haalt ze er een gezegde bij: “The giant looks in the mirror and sees nothing”. Kanye zwijgt een aantal seconden en glimlacht dan schaapachtig.

Het eerste deel van jeen-yuhs: A Kanye Trilogy staat vanaf 16/2 op Netflix