Nu de VS verdeelder zijn dan ooit, klampen Amerikanen zich vast aan één vrouw: Dolly Parton

Aan het begin van dit verkiezingsjaar heeft Amerika in Dolly Parton de ‘grote verbinder’ ontdekt. Wat heeft de countryzangeres de verdeelde natie te bieden?

Acht jaar geleden, toen Barack Obama nog aan zijn eerste termijn als president van Amerika bezig was, begon banjospeler en musicoloog Lydia Hamessley aan een boek over Dolly Parton, de songschrijver. Over haar status als icoon van de Amerikaanse popcultuur was al genoeg gezegd – over haar borsten, haar pruiken en haar jurken vol glitterende rhinestones. Het was nu tijd om de meer dan 450 zelfgeschreven liedjes onder de loep te nemen, die ze sinds haar plaatdebuut in 1967 heeft opgenomen.

Dolly Parton was op dat moment zo’n beetje pensioengerechtigd en ze had net van de collega’s in het vak een Grammy gekregen voor haar hele oeuvre. Alles wees er op dat Hamessley ongestoord in een studeerkamer de balans kon opmaken.

Maar dat was buiten Donald Trump gerekend. Hij heeft met zijn verovering van het Witte Huis namelijk niet alleen Amerika gespleten en de verhoudingen met Brussel, Teheran, Beijing, Pyongyang en Mexico-Stad op scherp gezet – zijn presidentschap heeft ook geleid tot een herwaardering van Dolly Parton. Om maar iets te noemen: de countryzangeres stond laatst voor het eerst op nummer 1 in de Billboard-danceparade.

“Het is crazy hoe Dolly de laatste jaren langzaam alles omvat”, zegt Hamessley aan de telefoon. Ze wordt daarover inmiddels zo vaak gebeld, dat de publiciteitsafdeling van het college waar ze muziekgeschiedenis doceert haar heeft gevraagd journalisten op het hart te drukken vooral het Hamilton College in het plaatsje Clinton (NY) te noemen. Bij deze dus. Dan, lachend: “Ik hoop maar niet dat iedereen genoeg heeft van Dolly als in de herfst mijn boek Unlikely Angel verschijnt.”

Heilige grond in Tennessee

Laten we voor een reconstructie van Dolly Partons herwaardering beginnen met wat verkiezingsuitslagen uit Sevier County, Tennessee. Dat is voor dit verhaal namelijk heilige grond.

Eerst Pittman Center, het gehucht in de Great Smokey Mountains waar Dolly Parton in 1946 werd geboren als vierde van twaalf kinderen. Daar stemden vier jaar geleden 555 inwoners op Donald Trump.

Dan Sevierville, een half uurtje autorijden verderop, waar Dolly Parton is opgegroeid en in 1964 de middelbare school afmaakte. Hier stemden 1.624 inwoners op Donald Trump.

En ten slotte het naastgelegen Pigeon Forge, de plek waar Dolly Parton in 1986 haar pretpark Dollywood opende en waar ze met een trits restaurants, hotels en andere toeristentrekkers is uitgegroeid tot de grootste werkgever. Daar stemden 3.113 inwoners op Donald Trump.

De tegenstander van Trump bleef bij al deze stembureaus ver achter, blijkt uit de cijfers van de kiescommissie van Sevier County, die kantoor houdt aan Dolly Parton Parkway 1145. Het district viel voor Trump: hij kreeg 79 procent van de kiezers achter zich – voor heel Amerika was dat 46 procent. Hillary Clinton speelde hier niets klaar.

Met die kennis denkt u misschien: Dolly Parton, de superster die het zinnebeeld is van het witte, plattelandse, trashy Amerika, is vast een supporter van haar leeftijdgenoot in het Witte Huis.

Maar dát is te snel geredeneerd.

Aan het begin van een nieuw verkiezingsjaar heeft het verscheurde Amerika in de 74-jarige Dolly Parton namelijk de “grote verbinder” ontdekt. Wie is afgehaakt bij het schelden en tieren, het liegen en bedriegen, de bullshit van rechts en de politieke correctheid van links, warmt zich aan de liedjes en de dromen van Dolly.

“In een wereld waar de polarisatie om zich heen heeft gegrepen, zijn er nog maar heel weinig dingen waarover we het eens zijn”, schreef commentator Mary Elizabeth Williams op de Amerikaanse nieuwssite Salon. “Op dit moment blijf ik steken bij: honden, pizza en Miss Dolly Parton. Als we nu allemaal iedere dag een beetje Dolly luisteren, dan – dat weet je verdomd goed – zouden we allemaal betere mensen zijn. Meer dan vijftig jaar is ze al een nationaal bezit. Maar het is passend dat we juist op dit uitputtende moment in de geschiedenis een Dollysance meemaken.”

De renaissance van Dolly Parton laat zich eenvoudig aflezen uit een grafiek die het magazine Billboard tekende van het aantal keer dat 9 to 5, haar hit uit 1980, vorig jaar in de Verenigde Staten is gestreamd. 55,7 miljoen keer – dat is een groei van 112 procent ten opzichte van de 25 miljoen afspeelbeurten in 2018. En die explosieve toename valt niet te verklaren uit de algehele groei van streaming in de VS, die was namelijk maar 31 procent.

De aandacht voor Dolly Parton strekt zich uit van de negendelige podcastdocumentaire Dolly Parton’s America (een losse, persoonlijk getoonzette dwaaltocht met haar zelf en tal van sprekers over het Dolly-universum) tot de achtdelige Netflix-serie Dolly Parton’s Heartstrings (verhalen uit haar liedjes omgewerkt tot vet Amerikaans tv-drama). In november viel haar de eer ten deel de jaarlijkse Country Music Awards te presenteren, voorafgegaan door een documentaire over haar carrière vol lof van collega’s op tv-zender ABC. De verering ging daarna door bij de concurrerende zender NBC, dat vierde dat het vijftig jaar geleden was dat Dolly Parton debuteerde in Grand Ole Opry, het legendarische radioprogramma van countryhoofdstad Nashville.

En dan is er dus die onwaarschijnlijke nummer-1 hit, Faith. De Zweedse danceproducers Galantis vroegen Dolly Parton voor hun beats-gedreven cover van John Hiatts Have A Little Faith In Me. “De wereld is zo donker en lelijk en vreselijk”, zei ze daarover. “We hebben een beetje meer licht en liefde nodig. Dus ik ga proberen meer opwekkende nummers te doen.”

Alternatieve versie van Amerika

De Heilige Dolly dus, klaar om God’s own country te genezen.

Het viel podcastmaker Jad Abumrad in de zomer van 2016 voor het eerst op. Het gevecht om het presidentschap tussen Trump en Clinton was de smerigste fase ingegaan en hij bezocht een concert van Dolly Parton in New York. Wat hij daar zag, vertelt hij meteen in de eerste aflevering van Dolly Parton’s America: “De opwinding van de mensen om mij heen was buitenaards.”

Toen hij zich afvroeg of hij de enige was die dat zo ervoer, stuitte Abumrad op tal van bezoekers die het concert beschreven “alsof ze in een alternatieve versie van Amerika verbleven dan die ze van televisie kenden”. Eén bezoeker zag: “De meeste diverse plek waar ik ooit ben geweest: een multi-raciaal publiek, mensen in drag, mensen met cowboyhoeden en -laarzen, vrouwen uit de kerk, lesbiennes hand in hand.” Een ander: “Een gemengd publiek van mensen met tegengestelde opvattingen, die toch beleefd waren tegen elkaar.”

Aan de vooravond van die show had Dolly Parton in een interview met The New York Times iets gezegd wat verdacht veel leek op een steunbetuiging voor de eerste vrouw die serieus kans maakte op het Amerikaanse presidentschap. “Ik denk dat Hillary er zeer geschikt voor is. Dus als ze het haalt, sta ik zeker achter haar.”

Het was zo bijzonder dat Dolly Parton kleur leek te bekennen, dat tal van Amerikaanse media ermee aan de haal gingen. De ster voelde zich genoodzaakt op haar Facebook-pagina te verklaren dat ze voor niemand haar steun zou uitspreken. Om eraan toe te voegen: “Ik probeer buiten de politiek te blijven. Anders kan ik me net zo goed zelf kandidaat stellen: ik heb er het haar voor, en ze kunnen in de race altijd wat meer borsten gebruiken.”

Zo houdt ze haar onpartijdigheid tot op de dag van vandaag vol. Musicoloog Hamessley hoorde laatst een journalist in een interview met Dolly Parton maar doorvragen wat ze vond van Trump. “Hij zei uiteindelijk: u bent een rolmodel en dat brengt verantwoordelijkheid met zich mee. Ze antwoordde: ik weet dat ik een rolmodel ben en daarom praat ik niet over anderen.”

Is dat dan de verklaring waarom Dolly Parton anno 2020 zo geliefd is – dat ze zich op de vlakte houdt in een tijd van uitersten? Niet helemaal, nee, zegt Helen Morales. Ze is hoogleraar klassieke talen aan de University of California in Santa Barbara én ze schreef als fan Pilgrimage to Dollywood – het verslag van haar eigen odyssee naar het geheim van Tennessee.

“Over partijpolitiek zegt Dolly weliswaar niets, over politiek gevoelige onderwerpen die haar beroeren doet ze dat wel. Ze mag zich dan geen feminist noemen, ze heeft vanaf haar eerste liedjes wel de ongelijkheid van vrouwen aan de kaak gesteld. Ze spreekt zich sinds de jaren tachtig consequent uit voor homorechten. Ze maakt zich er hard voor dat kinderen boeken krijgen om te leren lezen. In de slogan van haar liefdadigheidsorganisatie Imagination Library zit de kreet ‘Leer meer’. Dat is een bijna radicaal standpunt in de politieke kringen die nu in Washington aan de macht zijn en anti-intellectualisme promoten.”

Of neem de ophef, kortgeleden, over de naam van het theaterrestaurant Dixie Stampede dat Dolly Parton runt in Pigeon Forge. Dixie is de traditionele benaming voor het Amerikaanse Zuiden uit de tijd dat de witte plantagehouders vasthielden aan de slavernij en daarover in oorlog raakten met het Noorden. Alle verwijzingen naar de zuidelijke Confederatie – de vlag, de standbeelden van generaals – zijn de afgelopen jaren ter discussie komen te staan – zoals op talloze plaatsen in het Westen het belaste verleden onderwerp van cultuurstrijd zijn geworden.

Bezoekers van de Dixie Stampede kregen als vermaak tijdens het eten een “verbijsterend vreselijke versie” van de Amerikaanse burgeroorlog voorgeschoteld, zegt Morales. Een veelbesproken verslag op website Slate sprak in 2017 van “een lelieblanke kitsch extravaganza waarin de Burgeroorlog wordt nagespeeld zonder ooit de slavernij te noemen”. Dolly Parton schrapte binnen een jaar de omstreden term Dixie uit de naam van het restaurant. “Ze zei dat ze niemand wilde kwetsen”, zegt Morales, “en dat is precies de empathie die afwezig is bij onze politiek leiders”.

Een grap over borsten

Maar voor u denkt: wow, dat zijn allemaal progressieve ideeën, Dolly Parton zal dan stiekem wel blij zijn dat de Democraat Elizabeth Warren haar nummer 9 to 5 voor haar campagneoptredens gebruikt? Het swingende lijflied van de arbeider is een goede soundtrack voor de eigenzinnig progressieve presidentskandidaat. Workin’ 9 to 5, what a way to make a livin’ / Barely gettin’ by, it’s all takin’ and no givin’. En de subtekst is in het Trump-tijdperk ook nog eens toepasselijk: in de gelijknamige hitfilm uit 1980 nemen drie vrouwen wraak op hun seksistische baas.

Maar nee, met die muziekkeuze is Dolly Parton niet gelukkig. “We hebben er geen toestemming voor gegeven”, zei haar manager Danny Nozell. “We gaan nooit in op politieke verzoeken.”

Bij de uitreiking van de Emmy Awards – zo’n klassiek feestje voor liberals waar Donald Trump altijd op inhakt – deelde Dolly Parton in 2017 het podium met Jane Fonda en Lily Tomlin, haar medespeelsters uit 9 to 5. De twee grepen het moment aan om Trump eens goed af te branden. Om de beurt noemden Fonda en Tomlin hem een “seksistische, zelfzuchtige, liegende, hypocriete chauvinist”.

Dolly Parton leek even onaangenaam getroffen toen de in gala uitgedoste acteurs in de zaal in luid applaus uitbarstten. Maar ze herpakte zich snel, toen ze gedrieën de winnaar bekend gingen maken in de categorie Beste man in een ondersteunende rol. “Als er geen goede ondersteuning was geweest dan hadden Shock & Awe hier meer weg gehad van Flopsy & Droopy”, zei ze. Oftewel, zoals ze later zou verduidelijken: “Als al het andere misloopt, maak ik gewoon een boezemgrap.”

Kortom: zoek een verklaring voor haar herwaardering en je raakt verdwaald in de Parton Paradox.

Zo nam ze in de herfst niet alleen die dansvloerstamper Faith op om wat ‘licht en liefde’ te brengen. Ze leende haar stem ook aan de christelijke artiesten For King & Country (met God Only Knows) en Zach Williams (met There Was Jesus) – groot in de Amerikaanse relirock, een genre dat zich grotendeels aan het zicht van Europa onttrekt.

En zo is ook de vraag in hoeverre de naamsverandering van de Dixie Stampede eigenlijk was ingegeven door zakeninstinct. Bij de bekendmaking zei Parton dat ze ook hoopte dat ‘het onze inspanningen ondersteunt (de restaurantketen, red.) naar nieuwe steden uit te breiden’.

Maakt Dolly Parton haar keuzen uit innerlijke overtuiging, of uit toch vooral uit zakelijke berekening? The Guardian vroeg het haar een jaar geleden, en ze antwoordde dit.

“Allebei. Ik heb net zo veel Republikeinse als Democratische vrienden en ik hou er niet van mijn mening te uiten. Ik heb gezien hoe het met de Dixie Chicks is afgelopen: je kunt je carrière verpesten door je uit te spreken.” De populaire countrygroep ging in Amerika in de ban, nadat ze in 2003 president George Bush hadden bekritiseerd in de aanloop naar de Irak-oorlog. Parton: “Ik respecteer mijn publiek en mezelf te veel om stelling te nemen. Natuurlijk heb ik meningen, maar ik hoef ze niet rond te strooien, omdat ik dan de helft van de mensen boos maak.”

In 1977 zei ze het eigenlijk ook al in een tv-interview met journalist Barbara Walters. Ze was 31 en legde uit waarom ze had besloten uit het korset van de countrywereld te breken en meer popmuziek te gaan maken.

“Ik denk dat ik meer kan verdienen. Ik heb te lang en te hard gewerkt voor te weinig. Het meeste dat ik als countryartiest kan verdienen, is waarschijnlijk 500.000 tot 600.000 dollar per jaar. Maar daar moet je allerlei kosten van betalen. Als je miljoenen kunt verdienen in plaats van duizenden, en je bent getalenteerd en je houdt van deze business, waarom dan niet zoveel mogelijk mensen raken… mijn droom is altijd geweest om zoveel mogelijk mensen gelukkig te maken.”

Liefde en vriendelijkheid

Terug dan naar de heilige grond in Tennessee. Wat trof Helen Morales daar aan dat haar groter inzicht gaf in Dolly Parton? “Ik zag de armoede waar ze vandaan komt.”

Na de verkiezingsoverwinning van Donald Trump wil men weten waarom arme witte gemeenschappen op hem hebben gestemd. Morales: “Dan kom je terecht in de dorpen van de Appalachen waar Dolly vandaan komt. De elites in de steden kunnen heel onbeleefd zijn over het platteland en de rednecks die daar vandaan komen. Er is behoefte aan een stem die de kloof kan overbruggen en Dolly heeft die stem. Zij kan een nogal ongebruikelijke verzameling gemeenschappen bij elkaar brengen, met wat de kern van haar imago is: ze straalt een en al liefde en vriendelijkheid uit. In een tijd waarin mensen nerveus zijn over de verkiezingen en waarin we zoeken naar wat ons bindt, is dat inspirerend.”

De Appalachen klinken diep door in de songs van Parton, zegt Lydia Hamessley. “De traditie van ballades: verhalen vertellen zonder refrein. De ouderwetse taal, en de typische samenzang van de muziek uit de bergen. Je hoort het allemaal terug. Luister naar Hush-a-bye Hard Times, een van haar vele liedjes over hoe het is om arm op te groeien.”

So, hush-a-bye baby, don’t cry no more

Your mama can’t give you what you’re crying for

There’s a wolf at the door with an angry, cold hungry stare

He keeps howling of hard times and the cupboard is bare

“Dolly schrijft wat ze kent. Geen idealisering van armoede. Geen moraal. Dat maakt het zo krachtig.”

Misschien is dat wel het mooiste, zegt Hamessley, van de herwaardering van Dolly Parton. Dat er aandacht is voor de diepgang in haar werk, voor dat enorme oeuvre achter de krakers Jolene, I Will Always Love You en 9 to 5. Voor de liedjes waar het allemaal mee is begonnen.