Nieuwe voorstelling NTGent: vijf ‘probleemgevallen’ fileren het onderwijs

In de nieuwe NTGent-voorstelling Dissident fileren vijf ‘probleemgevallen’ het onderwijs. De jongeren draaien de rollen om en geven het publiek les over de pijnpunten die zij zien. ‘Theater kan mensen die geen stem hebben er toch een geven.’

“Een school waar ik mij prettig zou gevoeld hebben? Dat bestaat niet.” Seppe Jacobs (18) is stellig: hij past niet binnen het huidige schoolsysteem. Hij versleet zijn broek op zes scholen en probeerde verschillende richtingen. Echt thuis voelde hij zich nooit. “Meestal deed ik iets met mijn handen, zoals de richting Hout op een steinerschool”, zegt hij. “Ik kwam wel goed overeen met de andere leerlingen. Maar inhoudelijk: I just didn't give a fuck.”

Rond zijn zeventiende vond Jacobs de weg naar Zwerfgoed, een vzw die jongeren tussen de 15 en 21 jaar die niet functioneren op school een time-out biedt. Na jaren van ploeteren vond hij daar wel een plek waar hij kon aarden. Dus was de keuze wat hem betreft simpel: vanaf het moment dat hij 18 jaar werd en zijn leerplicht wegviel, stopte Jacobs met school.

Hij is een van de vijf jongeren die de Nederlandse regisseur Lara Staal (37) selecteerde voor haar nieuwe voorstelling Dissident. Daarvoor interviewde ze zo’n vijftien jongeren uit Gent en omstreken. Vijf onder hen vroeg ze om een voorstelling met haar te maken rond dissidenten. “Of ik mezelf als een dissident zie? Ja, zeker”, zegt Haroun Couvreur (17). “Ik stel veel in vraag: waarom ik iets moet doen op school bijvoorbeeld. Door daar veel over na te denken, ben ik tot de conclusie gekomen dat ik veel zaken op niets vind slaan, zoals het verwerken van leerstof waarvan ik het nut niet inzie. Wat in eerste instantie louter kritisch nadenken was, is stilaan omgeslagen in weerstand.”

Ook Couvreur heeft er een moeilijk schoolparcours opzitten. Hij raakte totaal gedemotiveerd, wat onder andere leidde tot een jaar overdoen en veranderen van school. Dat hij momenteel wel nog altijd schoolloopt, doet hij naar eigen zeggen enkel uit respect voor zijn ouders.

Jacobs en Couvreur zijn jeugdvrienden, de rest van de cast leerden ze het afgelopen anderhalf jaar kennen. Geen van hen stond voordien al op de planken. De reden dat ze bij het project betrokken raakten, is dan ook net hun bewogen schoolparcoursen.

Want dat het over dissidentie op school zou moeten gaan, lag al vanaf het begin vast. Met dat idee liep Staal al lang rond. De inspiratie vond ze dicht bij huis. “Mijn broer heeft een complex schooltraject doorlopen, onder andere omdat hij altijd de heersende autoriteit uitdaagde”, zegt ze. En hoewel ze zichzelf als een typische brave leerling omschrijft, had Staal ook moeite met een plekje te vinden op school. “Mijn hele leven zeiden leerkrachten mij: ‘Doe jij de praktische vakken maar’”, aldus Staal. “Terwijl ik net graag nadenk en schrijf. Daardoor heeft het wel lang geduurd totdat ik erachter kwam wat ik wilde doen in het leven. Hoe een schoolsysteem je erg kan afhouden van je eigen identiteitsontwikkeling, is dus iets dat mij sterk heeft beziggehouden.”

Ook Jacobs herkent dat. “Pas door te stoppen met school, besefte ik wat ik eigenlijk wilde gaan doen, namelijk psychologie”, zegt hij. “Ik ben van plan om alsnog een diploma te halen via examencommissie – als ik daarin slaag, ik heb namelijk nooit gestudeerd. Als dat lukt, wil ik psychologie studeren op de universiteit of hogeschool.”

Tuig van de richel

Maar eigenlijk heeft “het fenomeen van hangjongeren” haar altijd gefascineerd, zegt Staal. “Tien jaar lang woonde ik in Amsterdam-Oost, waar veel jongeren rondhingen aan speelpleintjes. We projecteren daar al snel een angstbeeld op, alsof ze gevaar uitstralen. Maar ik wilde weten wat ze te zeggen hadden.”

Dat idee werd nog sterker toen in 2016 rellen uitbraken in Poelenburg, ten noorden van Amsterdam. Een lokale jongen, Ismail Ilgun, zette daar filmpjes over op YouTube. “De Nederlandse krant Algemeen Dagblad (AD) vroeg hem toen om journalist te worden”, zegt Staal. “Die beweging vond ik interessant: iemand die zogezegd ‘tuig van de richel’ was – zo noemde premier Mark Rutte de relschoppers – kreeg plots een platform om te spreken.”

Ze besloot om hetzelfde te doen. “Theater kun je gebruiken om mensen die geen stem hebben in het onderwijs toch te laten spreken”, zegt de regisseur. “Die machtsomdraaiing – dat de jongeren les zouden geven aan het publiek – sprak me al vanaf het begin aan.”

De hele voorstelling is opgebouwd rond lessen die de jongeren willen geven aan hun publiek. De inhoud daarvan bepaalden ze zelf, via lange gesprekken. “We hebben eerst een hele tijd in een cirkel gezeten om te praten over wat onze grootste ergernissen waren aan school, wat er volgens ons veranderd zou moeten worden”, zegt Jacobs. “Die zaken hebben Lara en Eline (Banken, dramaturge, PG) samengebracht tot één tekst.”

Hoe was het eigenlijk voor Staal, samenwerken met zelfverklaarde dissidenten? “Heel fijn, maar soms ook zweten”, zegt ze, terwijl Jacobs en Couvreur in lachen uitbarsten. “Het zijn eigenlijk allemaal solisten, einzelgängers, die niet gemakkelijk in een groep functioneren omdat ze altijd tegen de stroom in hebben moeten zwemmen. Hun talent is weerstand. Dat zorgde ervoor dat het voor mij soms best hard werken was.”

Het resultaat zijn een aantal lessen, gebaseerd op de ervaringen van de jongeren. Via woord, beeld en muziek dringen ze hun perceptie van de school, als gedemotiveerde leerlingen die verplicht zijn om daar te zitten, op aan de toehoorder. Ze vragen begrip. “Waarom kan school niet meer een ontmoeting tussen een oude en nieuwe generatie zijn”, zegt Couvreur. “Dat je openstaat voor elkaars standpunt en van elkaar kunt leren. Zo creëer je een betere band. Als ik het gevoel krijg dat een leerkracht geïnteresseerd is in wie ik ben en niet gewoon vijftig minuten een les in mijn hoofd wil drillen, dan heb ik ook meer begrip voor hen.”

Zo leggen ze pijnpunten bloot. Velen daarvan zullen bekend in de oren klinken voor wie de onderwijsdebatten volgt. Af en toe stellen ze de waarheid een stukje scherper voor dan hij is, maar eigenlijk stoort dat niet. Nooit pretenderen ze de perfecte blauwdruk geschreven te hebben om morgen alle problemen in het onderwijs op te lossen. “De lessen spreken elkaar soms ook gewoon tegen”, zegt Staal. “Maar dat is bewust, dat is niet erg.”

Wat ze vooral weten te doen, is de toehoorders – wellicht mensen op wie het predicaat van probleemjongere nooit van toepassing was – een blik te gunnen op een onderbelicht deel van het onderwijssysteem. Want ja, er vallen wel degelijk jongeren uit de boot.

Boodschap voor Ben Weyts

“Ik zie hoe mijn collega’s in de eerste graad B moeten roeien met riemen die ze niet hebben”, schreef een Brusselse leerkracht recent in een opiniestuk. Ze vroeg zich af of het nog wenselijk is om jongeren tot achttien jaar op school te houden als ze daar eigenlijk niet willen zitten. “Wij (leerkrachten, PG) komen vaak niet meer aan lesgeven toe. De leerlingen komen niet langer aan leren toe.”

De groep ‘probleemjongeren’ is overigens groot: in het schooljaar 2018-2019 verliet 12,1 procent van de jongeren die niet meer leerplichtig zijn het onderwijs zonder diploma. Dat aandeel steeg de vier voorgaande schooljaren alleen maar. “Het is een hoog cijfer”, zegt socioloog Bram Spruyt (VUB). “Al mogen we die hele groep niet over dezelfde kam scheren. De redenen waarom jongeren stoppen met school zonder een diploma te halen zijn zeer divers.” Zo zijn er mensen die een eerste job en loon verkiezen boven de schoolbanken, een dynamiek die wellicht nog sterker zal worden door een aantrekkende arbeidsmarkt.

“Ook is er een deel van de jongeren die niet kunnen aarden binnen het schoolsysteem”, zegt hij. “Het collectieve gebeuren van braaf op een stoel te zitten en te luisteren, ligt niet iedereen. Bovendien valt dat voor veel jongeren samen met de cruciale periode van de puberteit en zelfontdekking. Voor wie dan uit de boot valt, kan dat een ramp zijn.”

Eigenlijk is Jacobs’ verhaal een deel van die cijfers. Al vindt geen enkel van de deelnemende jongeren een diploma behalen erg belangrijk, zo getuigt hun lach wanneer we het hen vragen. Wat willen ze dan bereiken met de voorstelling? “Dat Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) eens goed nadenkt”, zegt Jacobs. Hij refereert naar de open brief die ze de minister schreven en bij wijze van stunt overhandigden op 1 september. Ze ontvingen nog geen antwoord.

Al hebben ze ook meer bescheiden verwachtingen: een zaadje planten bij hun toeschouwers, bijvoorbeeld. “We speelden onlangs een try-out voor leerkrachten”, zegt Staal. “Een van hen zei achteraf: ‘Dit soort fundamentele zaken bespreken we eigenlijk nooit.’ Hoe kan dat?”

Couvreur knikt instemmend. “Daar heb ik zelf veel uit geleerd: een gesprek kunnen voeren met volwassenen”, zegt hij. “Vroeger wilde ik dat ook, maar kreeg ik al snel de stempel van ‘rebelse jongere die zijn taken niet maakt’. Zo kreeg je al snel een onaangename dynamiek in het gesprek. Maar als we deze voorstelling spelen, komen er nadien mensen mijn mening vragen. (klapt in de handen) Nu zijn we er, denk ik dan.”