Nieuw wetenschapsmuseum UGent wil muren tussen wetenschappen en kunst slopen

De rondleiding in het nieuwe Gentse Universiteitsmuseum (GUM) begint niet met een antieke microscoop, niet met een anatomische tekening van Vesalius, maar met een kunstwerk. Op de gevel van de Ledeganckcampus heeft de graffitikunstenaar ROA tijdens de lockdown een immens werk geschilderd met de skeletten van een olifant, een neushoorn, een grizzlybeer en een okapi.

Dat toont meteen waar de brug tussen kunst en wetenschap ligt: beide gaan over creativiteit, kennis, en soms ook de skeletten van dode dieren. Het museum binnen in de campus zal ook op een eigenzinnige en creatieve manier bezoekers in de wetenschap wegwijs maken. “We willen vooral het hokjesdenken doorbreken door objecten uit allerlei vakgebieden bij elkaar brengen”, zegt Marjan Doom, de nieuwe directeur van het GUM-museum. “Daarin zijn we volgens mij uniek.”

Het museum gaat dus niet per se over de geschiedenis van de wetenschap, maar toont hoe wetenschappelijk denken in elkaar zit. Daarom schuift het een aantal methodes naar voren die wetenschappers uit alle disciplines gebruiken.

Het eerste thema in het museum heet ‘chaos’ en toont hoe onderzoekers daar door classificatie orde in proberen te scheppen. Een voorbeeld is de manier waarop archeologen Romeins aardewerk classificeren naar de periode waarin het gemaakt is.

Een ander voorbeeld is hoe forensisch geneeskundigen insecten indelen die zich op een ontbindend lijk manifesteren. “Door te kijken welke insecten op welk punt in het ontbindingsproces voorkomen, kunnen ze schatten wanneer een persoon overleden moet zijn”, zegt Doom, terwijl ze bij een kast met vastgeprikte insectjes uit 1952 staat.

Twijfel

Over naar een tweede belangrijke kenmerk van de wetenschap, twijfel: inzichten zijn nooit in steen gebeiteld en kunnen veranderen naargelang er nieuwe informatie opduikt. Een goede wetenschapper is dus een twijfelende wetenschapper. Denken we maar aan hoe experts de voorbije maanden zelf van mening hebben verschild over de aanpak van het coronavirus.

De tentoonstelling geeft een opmerkelijk voorbeeld van een wetenschapper die het uiteindelijk bij het verkeerde eind had: de Nederlander Antonie van Leeuwenhoek (1632-1723). Hij speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de microscoop en ontdekte onder meer dat als je een visei uit het water haalt en tussen twee plaatjes legt, je eigenlijk al een vergrootglas krijgt.

Van Leeuwenhoek was ook een van de eersten om spermacellen te bestuderen. Alleen wist hij niet dat het cellen waren. Hij dacht dat er al volwaardige ‘minimensjes’ in zaten, die enkel nog in een vrouwenlichaam moesten worden ingebracht om verder te groeien.

Ook vandaag zit veel wetenschappelijk onderzoek nog in de ‘Van Leeuwenhoek-fase’, zegt Doom. “Als wetenschappers via een MRI-scan de verschillende hersendelen bestuderen, weten ze ook nog niet helemaal zeker waar elk onderdeel voor dient.”

Coronacijfers

In een ander thema van het museum is er ook een evidente link met de coronacrisis. Al maanden worden we om de oren geslagen met statistieken over besmettingscijfers, aantal ziekenhuisopnames of de positiviteitsgraad van de tests.

Maar welk cijfer is nu het belangrijkste ijkpunt van de corona-epidemie? Ook daar weten wetenschappers het niet zo goed. Misschien is het geen toeval dat in het museum na het thema ‘twijfel’, ook het thema ‘meten’ aan bod komt.

Daarin bijvoorbeeld een van de eerste toestellen om een elektrocardiogram te maken: het op en neer gaande grafiekje dat de activiteit van het hart weergeeft. Twee stappen verder liggen tekeningen van kunstenares Berlinde De Bruyckere die geslachtsorganen tonen.

“Die tekeningen hangen samen met het onderzoek van Guy Bronselaer”, zegt Doom. “Hij bestudeerde de invloed van genitale chirurgie op seksuele ervaring. Dat kan gaan over transgenderchirurgie, maar ook over besnijdenis. Hij deed enquêtes en ontwikkelde een scoresysteem dat patiënten een houvast kan geven voor ze een geslachtsoperatie ondergaan. Dit soort meetonderzoek staat nog in de kinderschoenen.”

Van Eyck

In de laatste thema’s gaat de tentoonstelling in op hoe wetenschappers hun kennis kunnen doorgeven. Daar ligt het hoofd van een 19de-eeuwse vrouw die lijkt te slapen in een glas van sterk water. Haar schedel is in tweeën gezaagd, zodat de anatoom Adolphe Burggraeve (1806-1902) zijn studenten kon tonen hoe de bloedvatvoorziening in het hoofd in elkaar zit.

De tijdelijke tentoonstelling op de bovenste verdieping maakt de cirkel rond. Ter gelegenheid van het Van Eyck-jaar zet het museum het werk van architect Patrick Seurinck in de kijker. Hij ontdekte een geometrisch patroon dat Van Eyck gebruikte in zijn werken.

Een architect die zich ontpopt als kunsthistoricus illustreert dus het opzet van het museum: de muren slechten die tussen de verschillende disciplines staan. “Die filosofie willen we met het museum uitdragen”, zegt Doom. “Misschien zullen bezoekers nog steeds met vragen zitten als ze buitengaan. Maar dat is juist goed, dan kunnen ze ook zelf op zoek gaan. We willen vooral de clichés rond wetenschap doorbreken.”