Niet in Iran, wel in Saudi-Arabië: waarom beslisten Adil El Arbi en Bilall Fallah om ‘Rebel’ van affiche te halen?

“De aanwezigheid van onze film op dit festival zou neerkomen op het negeren van de strijd die het Iraanse volk voor zijn rechten voert”, klinkt het bij Adil El Arbi en Bilall Fallah, die Rebel van de affiche lieten halen. De bezoekers aan het Fajr Film Festival zullen het zonder Belgische blikvangers moeten doen. Want naast Rebel verdween ook Tori et Lokita van de broers Dardenne uit de line-up. De Dardennes omschrijven het festival als “het uitstalraam van een dictatoriaal en moordzuchtig religieus regime dat wij veroordelen”.

In Iran wordt al sinds september vorig jaar hevig geprotesteerd tegen het regime. Maar hoe heviger het protest, hoe feller ook de reactie van de ordediensten. Manifestanten worden beschoten, opgepakt en zelfs ter dood veroordeeld. Ook kunstenaars en artiesten worden door het regime geviseerd. Deze week nog ging de bekende Iraanse regisseur Jafar Panahi, die een gevangenisstraf uitzit wegens ‘propaganda tegen het regime’, in hongerstaking om zijn opsluiting aan te klagen. Vrijdag kwam het bericht dat Panahi werd vrijgelaten.

Niet meteen de omgeving dus waar je als regisseur je film wil laten zien. En al helemaal niet als dat op een door het regime gesteund filmfestival gebeurt. Hoe Rebel in Iran überhaupt op de affiche raakte, is een raadsel voor Bert Hamelinck, CEO van productiehuis Caviar, dat de film produceerde. Hij legt uit dat de contacten met filmfestivals verlopen via zogenaamde sales agents, bedrijven die films in verschillende landen aan de man moeten brengen.

“Wanneer een filmfestival naar een van onze films informeert, spelen zij die vraag naar ons door”, vertelt Hamelinck. “En dan is het aan ons om daar - in samenspraak met de makers - al of niet op in te gaan.” Maar wat het Fajr Film Festival betreft is die vraag nooit gekomen. “Wanneer je zo’n film probeert te verkopen worden screeners rondgestuurd”, legt Hamelinck uit. “Dvd’s met daarop een versie van de film in lage beeldkwaliteit. Blijkbaar waren ze in Iran van plan om die versie op het festival te vertonen. Volkomen illegaal dus.”

Dat El Arbi & Fallah hun film in Iran uiteindelijk van de affiche lieten halen, lijkt dan ook de logische beslissing. Maar soms is de situatie minder eenduidig. Zo was Rebel eind vorig jaar bijvoorbeeld wel te zien op het Red Sea Film Festival in Saudi-Arabië, ook een land met een bedenkelijke reputatie wanneer het over mensenrechten gaat. Al vindt Hamelinck beide situaties moeilijk te vergelijken. “In Saudi-Arabië gaat het om een festival waar de programmator alle vrijheid kreeg om zijn ding te doen. Door films als Rebel daar te programmeren wil hij net het debat over gevoelige thema’s mogelijk maken. Daar geloof ik wel in. Soms moet je de dingen die fout lopen net laten zien om er iets aan te kunnen veranderen. Wat niet wegneemt dat we op voorhand uitgebreid gediscussieerd hebben of het wel een goed idee was om de film daar te programmeren.” Het probleem met dat soort ethische vraagstukken is dat de situatie zelden helder is. Wat het volgens Hamelinck moeilijk maakt om een duidelijke lijn te trekken. “We hebben met Caviar de film War Pony gedraaid, die zich afspeelt in het Pine Ridge-reservaat. Daar heb ik gezien hoe ze in de VS omgaan met de native americans. Ook dat is niet oké.”