Niet een maar vier winnaars voor de Britse Turner Prize 2019

Kan er maar één de winnaar zijn? Volgens de genomineerden van de Turner Prize, de meest prestigieuze Britse kunstprijs, niet. Dinsdagavond werd de prijs uitgereikt in kunstcentrum Turner Contemporary in kustplaats Margate. De uitreiking was live te volgen op de BBC en had een verrassende uitkomst: de prijs ging naar alle vier de genomineerden. Het prijzengeld van totaal 40.000 pond (47.000 euro) verdelen zij.

Het juryberaad was kort en eenvoudig, vertelde juryvoorzitter Alex Farquharson, directeur van Tate Britain, achteraf aan The Guardian. Het idee van de vier kunstenaars vonden ze prima. Meer zelfs, de juryleden verklaarden ook dat het een eer was om zich achter deze “gedurfde solidariteitsverklaring” te scharen.

Het idee gezamenlijk te winnen was een voorstel van de kunstenaars als statement “vóór gemeenschappelijkheid, veelvormigheid en solidariteit in de kunst en in de samenleving”. De vier kenden elkaar niet en zagen elkaar ook pas voor het eerst nadat ze genomineerd waren voor de Turner Prize. Maar na hun eerste ontmoeting beslisten ze meteen ook om een collectief te vormen.

“We kwamen tot het collectieve besluit dat we allen winnaars zijn”, verklaarde Helen Cammock in een mededeling namens het kwartet. “De problemen waar we elk mee te maken krijgen, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.” In een gezamenlijke verklaring spraken zij over “dit tijdperk dat wordt gekenmerkt door de opkomst van rechts en hernieuwd fascisme”. De kunstenaars hadden goede hoop dat de jury het met hun gezamenlijke statement eens zou zijn; hun WhatsApp-groep heette al ‘The Winners’.

Het is voor het eerst dat de prijs naar alle vier de genomineerden gaat. In 2016 had winnaar Helen Marten al besloten om haar prijzengeld te delen met haar medegenomineerden, omdat “de kunstwereld een verantwoordelijkheid heeft te laten zien hoe democratie werkt”.

De huidige Turner Prize-tentoonstelling is opvallend politiek. In sculpturen, video’s, installaties en performances reageren Lawrence Abu Hamdan (34), Helen Cammock (49), Oscar Murillo (33) en Tai Shani (43) op respectievelijk martelingen, politiek activisme, migratie en het patriarchaat. De prijs en de bijbehorende tentoonstelling hebben de reputatie de gemoederen in Groot-Brittannië jaarlijks flink bezig te houden.

Het is in deze tentoonstelling – die jaarlijks op verschillende locaties plaatsvindt – dat het omstreden onopgemaakte bed van Tracey Emin meedong naar de prijs (maar niet won) net als de opgezette haai van Damien Hirst (waarmee hij niet won, maar drie jaar later alsnog). In 2002 noemde de onderminister van Cultuur Kim Howell de getoonde kunst “koude mechanische conceptuele bullshit”: “Als dit het beste is dat Britse kunstenaars kunnen maken dan is de Britse kunst verloren.”

Er klinkt nu zowel lof als kritiek op de beslissing van de Turner Prize-jury om de genomineerden als collectief te belonen. In Groot-Brittannië wordt het besluit in één adem genoemd met de belangrijkste Britse literatuurprijs, de Booker Prize, die in oktober onverwachts naar twee genomineerden ging. Dat was echter een beslissing van de jury die niet wilde kiezen tussen Margaret Atwoord en Bernedine Evaristo. Britse media suggereren dat de Turner Prize zichzelf hiermee overbodig heeft gemaakt. Juryvoorzitter Farquharson verwacht echter niet dat de genomineerden van volgend jaar deze stunt willen herhalen: “Kunstenaars willen altijd verrassen.” Wat in ieder geval voor alle betrokkenen een geruststelling zal zijn: de Turner Prize is wederom omstreden.

Turner Prize 2019, Turner Contemporary, Margate (VK), tot 12 januari.