Na 50 jaar beroert ‘Deep Throat’ nog steeds de gemoederen: ‘De pornofilm is eigenlijk een komedie’

Met de vijftigste verjaardag en een nieuwe uitgave in betere resolutie van de beruchte pornoklassieker Deep Throat rijst ook bij ons de vraag of je nog zomaar elke film kan vertonen. ‘Maar door iets niet te tonen, los je toch ook niets op?’

“Ik heb Deep Throat láng geleden gezien in het Antwerpse Filmmuseum op de Meir voor een cursus over genrecinema”, vertelt filmhistorica Anke Brouwers. “Ik hoor bezieler Frank Van der Kinderen nog grappen dat het niet vaak gebeurde dat elke stoel gevuld was.”

Het Antwerpse Filmmuseum trok in 2004 de deur op de Meir achter zich dicht en er is sindsdien nog meer veranderd. Want naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van Deep Throat staat deze week een 4K-restauratie (in hogere resolutie dus) van de klassieker op het programma in Cinema RITCS (Brussel), Sphinx (Gent) en De Cinema (Antwerpen).

Dat zorgt op al die plekken voor discussie. In Gent en Antwerpen kregen de bioscopen mails van onaangenaam verraste bezoekers, en in Brussel lieten studenten van de filmschool RITCS weten dat er veel argumenten zijn om de film niet te vertonen, en weinig om het wel te doen.

Eén van de argumenten om het niet te doen, is volgens de studenten de ‘kijkwaardigheid’ van de film – Deep Throat is bezwaarlijk een cinematografisch meesterwerk. Maar dat vindt Anke Brouwers geen doorslaggevend argument: “Esthetiek is vanuit filmhistorisch oogpunt slechts één element.” De ophef heeft daarnaast echter ook te maken met hoofdrolspeler Linda Lovelace (née Linda Boreman) en de verhalen waarmee ze in de jaren tachtig naar buiten kwam.

Clitoris

Voor wie bij Deep Throat denkt aan de Watergate-informant: de lowbudgetfilm van Gerard Damiano luidde in 1972 het tijdperk van de porno chic in. “De film bracht seks in de mainstream”, zegt Dirk Van Extergem, die met het cultfilmfestival Offscreen mee achter de vertoning in Cinema RITCS zit.

“Deep Throat werd het uithangbord van de seksuele vrijheid en het was ook de eerste film waarin over de clitoris werd gesproken. Niet abnormaal, want het is eigen aan undergroundcinema om taboes te doorbreken.”

De clitoris in kwestie behoort toe aan Linda Lovelace en zit niet waar ze hoort, merkt haar ‘therapeut’ op. Wat volgt, heeft de karakteristieken van een goedkope screwballkomedie, maar dan met véél seks.

“Sommige grappen zijn ook vandaag nog altijd grappig”, aldus De Cinema-coördinator Erik Martens, die de film deze zomer in Bologna zag op Il Cinema Ritrovato, het belangrijkste festival voor gerestaureerde filmklassiekers. “Andere grappen zijn dan weer flauw. Maar zoals wel meer pornofilms uit die tijd is het dus echt wel een komedie. De humor moest de expliciete seksscènes vast verteerbaarder maken voor een groot publiek.”

En het publiek van Deep Throat was groot. Zeer groot. Zelfs Martin Scorsese stond ervoor aan te schuiven en de film zou uiteindelijk tientallen, volgens sommigen zelfs honderden miljoenen opbrengen. “Ik kan mij inbeelden dat dat voor Linda Lovelace een schok moet geweest zijn”, zegt Martens. “Pornofilms werden toen in de marge gedraaid en niemand ging ervan uit dat hij daarmee een publiek figuur zou worden.”

Maar dat is precies wat Lovelace overkwam. Aanvankelijk leek ze zich daar ook goed bij te voelen – ze schreef in de jaren zeventig twee boeken waarin ze zich positief uitliet over de pornowereld. Maar in 1980 schreef ze in haar memoires Ordeal dat ze door haar toenmalige echtgenoot Chuck Traynor in de prostitutie (en dus ook Deep Throat) was geduwd. Meer nog: ze werd het gezicht van de Amerikaanse antipornobeweging en ze liet voor een onderzoekscommissie optekenen dat “when you see the movie Deep Throat, you are watching me being raped.”

Zwijgcultuur

Nu moet gezegd worden dat die onderzoekscommissie een politiek instrument was van Ronald Reagan in zijn strijd tegen pornografie, maar er zijn weinig redenen om te twijfelen aan het verhaal van Lovelace.

Ook de kinderen van Gerard Damiano, die met de nieuwe 4K-print op tournee zijn, noemen de gewelddadige relatie waarin Lovelace zat “well-documented and undisputed”. Waar ze met de tegenstanders van de film echter van mening over verschillen, is dat Lovelace zichtbaar tegen haar zin op de set stond.

Erik Martens vindt het een moeilijke zaak. “Last Tango in Paris van Bernardo Bertolucci is nog zo’n film waar in de loop der jaren soortgelijke verhalen over naar boven zijn gekomen. Maar kun je die dan ook niet meer tonen?”

Anke Brouwers voegt eraan toe dat het “lastig is om met de kennis van vandaag naar sommige films te kijken, maar er zijn vast nog veel meer films waarvan we de verhalen niet kennen en die vertonen we dan rustig wel nog.”

Al heeft de filmhistorica ook begrip voor wie het in haar lessen lastig heeft met misogynie of met het racisme in pakweg The Birth of a Nation van D.W. Griffith. “Maar daarom pleit ik altijd voor zoveel mogelijk omkadering en context. En voor een debat, want dat hóórt bij filmgeschiedenis. Met films verbieden heb ik het moeilijker, want door iets niet te tonen, los je ook niets op. Donkere bladzijden uit de filmgeschiedenis moet je juist belichten.”

Dirk Van Extergem, die al vaker is geconfronteerd met mensen die bepaalde films liever niet op het programma van Offscreen zien staan, ziet ook iets schizofreens in het idee om Deep Throat niet meer te vertonen. “Al die #MeToo-verhalen zijn het gevolg van een zwijgcultuur in de filmindustrie. Het is altijd beter om over dingen te praten dan om ze te verzwijgen.”