‘Mulholland Drive’ van David Lynch: na twintig jaar nog steeds een mysterie

Ruim twintig jaar na de release blijft David Lynchs Mulholland Drive even fascinerend als beklijvend. Nu de film in een gerestaureerde versie opnieuw in de bioscoop komt, kan een nieuwe generatie filmfans zich buigen over de vraag: wat vertelt deze film eigenlijk?

“Twintig jaar later is dit nog steeds de meest betekenisvolle en memorabele ervaring uit mijn carrière”, postte actrice Naomi Watts een dik jaar geleden op haar Instagram-account, als onderschrift bij een achter-de-schermen-filmpje op de set van Mulholland Drive. “Ik hou van je en dank je, David Lynch.”

Watts heeft sinds de première van Mulholland Drive, op het Filmfestival van Cannes in het voorjaar van 2001, een redelijk indrukwekkend cv opgebouwd, met rollen in gerespecteerde 21 Grams, Eastern Promises en het Oscarwinnende Birdman. Maar niet toevallig is haar doorbraakrol in Mulholland Drive haar het dierbaarst. In de recente Sight and Sound-poll met de beste films aller tijden haalden slechts twee films uit de 21ste eeuw de top 10: Wong Kar-Wais In The Mood for Love en Mulholland Drive. Vijf jaar geleden voerde Lynchs film dan weer een BBC-poll aan met de beste films van deze eeuw.

De carrière van Watts was nog niet echt op kruissnelheid gekomen toen Lynch haar castte als Betty Elms, een jonge, naïeve actrice die naar Hollywood trekt om er haar dromen waar te maken. Toepasselijk, toch? Alleen is, zoals in vrijwel elke David Lynch-film, niets wat het lijkt: Watts speelt immers ook Diane Selwyn, voor wie de Hollywooddroom een nachtmerrie is geworden.

Die metafoor is niet toevallig gekozen. Lynch omschreef Mulholland Drive als “a love story in the city of dreams”, een tagline die even goed van toepassing had kunnen zijn op La La Land. Maar in Lynchs wereld is Hollywood niet het decor van een zonovergoten musical, maar een plaats waarin niet is wat het lijkt, waar illusies doorprikt worden, waar elke vorm van logica zoek is. De titel refereert expliciet aan Billy Wilders Sunset Boulevard, een andere filmklassieker over de genadeloosheid van Tinseltown. Maar zoals Sunset Boulevard een rechte, brede laan is, zo volgt die film een helder narratief. Terwijl Mulholland Drive een donkere, kronkelige weg in de heuvels is, die achter elke bocht geheimen verbergt.

Zoals Watts een naïeve én een mislukte actrice speelt, zo speelt Laura Harring zowel een beroemde, arrogante Hollywoodster (de love interest van Diane) als de hulpeloze, naamloze overlevende van een auto-ongeluk (ze wordt geholpen door Betty). Verder richt Lynch zijn camera ook op Adam (Justin Theroux), een flamboyante regisseur die wordt afgeperst door maffiose filmproducenten, maar evengoed op andere figuren die niets met de centrale plot te maken lijken te hebben, van een stuntelige huurmoordenaar tot een gewone man die in een doordeweekse diner vertelt over een nachtmerrie – en die nachtmerrie prompt herbeleeft.

Het zijn die ‘extra’ scènes, die grotendeels los lijken te staan van de centrale plot rond de personages van Watts en Harring, die een eenduidige interpretatie van Mulholland Drive bemoeilijken. De meest gangbare analyse is dat Betty Elms en ‘Rita’, zoals Harrings naamloze personage zichzelf noemt, fantasieën zijn van de verbitterde, suïcidale Diane Selwyn. Maar elke mogelijke interpretatie heeft losse eindjes.

‘Lynchiaans’

De stijl en sfeer van Lynchs werk is zo uniek dat het adjectief ‘Lynchian’ het tot in de Oxford English Dictionary heeft geschopt, met als verklaring dat Lynchs films “surreële of sinistere elementen tegenover alledaagse, banale omgevingen plaatsen” en “gebruik maken van beklijvende visuele beelden die een droomachtige kwaliteit van mysterie en dreiging benadrukken”. Die definitie is van toepassing op Lynchs bekendste titels, van Blue Velvet tot Twin Peaks, maar in Mulholland Drive wordt die stijl geperfectioneerd.

Het is een stijl die bovendien vaak geïmiteerd, maar nooit geëvenaard wordt. Mulholland Drive is uniek, omdat het nooit duidelijk wordt waar de realiteit eindigt en waar de droom begint. Is Betty Elms wel een hersenspinsel van Diane Selwyn? Of is het omgekeerd? En wie is de monsterachtige man met de mysterieuze blauwe doos die achter de diner leeft? “Er is geen verklaring”, stelde de invloedrijke criticus Roger Ebert destijds. “Misschien is er zelfs geen mysterie.”

Een sleutelscène is die waarin Betty en Rita een donkere, grimmige nachtclub bezoeken. Er klinkt muziek, maar de ceremoniemeester benadrukt: “Er is geen band. Alleen een opname.” Er is geen realiteit, alleen een illusie. Toch geloof je dat de zangeres die nadien ‘Llorando’ brengt, écht zingt – tot ze neerzijgt en de song simpelweg doorspeelt. Als kijker kies je ervoor om mee te stappen in de nachtmerrie die Lynch creëert, tot je droom en werkelijkheid niet meer van elkaar kunt onderscheiden.

Sinds de release van Mulholland Drive is het gespeculeer over de ontknoping en de betekenis van de film nooit gestopt – typ ‘Mulholland Drive’ in de Google-zoekbalk, en je krijgt meteen ‘explained’ als suggestie. Maar de kracht van Lynchs meesterwerk schuilt er net in dat je het mysterie niet volledig moet ontrafelen om de onweerstaanbare kracht van de film te voelen. Dat beseft ook Lynch zelf. “Ik leg het nooit uit”, vertelde hij in 2018 aan The Guardian over zijn werk. “Dat zou het inperken, kleiner maken.” Een film of tv-serie is immers als een goocheltruc, vindt hij. “En goochelaars vertellen niet hoe ze iets doen.”

Mulholland Drive speelt vanaf woensdag opnieuw in de bioscoop.