‘Mijn vrienden dachten dat ik met een schapenvestje op de boerenmarkt zou staan’

In haar nieuwe film Annette beleeft ze een romance met een stand-upcomedian, met de klimaatdocu Bigger Than Us belijdt Marion Cotillard (46) haar liefde voor Moeder Natuur. Een gesprek met de Franse Oscarwinnares over haar minder glamoureuze verleden, haar hobbelig parcours richting zelfliefde en waarom haar activisme geen ego-ding is.

“Je t’aime, t’es belle comme Marion Cotillard.”

Het is de ultieme liefdesverklaring volgens de jonge rappers van de Franse groep Columbine in hun song ‘Marion’. En zij zijn niet de enigen die in de ban zijn van Cotillard. De Parisienne heeft het raadselachtige charisma van een filmdiva uit de jaren 50, en een gezicht waarop de tijd geen vat lijkt te hebben. Ze heeft twee jonge kinderen met acteur Guillaume Canet, maar zelfs geen hint van de donkere ­wallen die gewone stervelingen daaraan overhouden. Het is om stikjaloers van te worden, alleen doet niemand dat: iedereen houdt van Marion Cotillard.

Dat komt wellicht omdat ze naast een tijdloze, ­enigmatische schoonheid ook een uitstekende actrice is, met een neus voor goede verhalen. Ze prijkt op glamoureuze affiches van ­luxemerk Dior maar vertolkt ook een eenvoudige arbeidster voor de broers Dardenne (Deux jours, une nuit), en er nog mee wegkomt ook. Haar talent trok de aandacht van ­topregisseurs in Frankrijk en ver daarbuiten: Jacques Audiard (De rouille et d’os, met Matthias Schoenaerts), Christopher Nolan (Inception, The Dark Knight Rises), Tim Burton (Big Fish), Michael Mann (Public Enemies), Woody Allen (Midnight in Paris), Steven Soderbergh (Contagion), James Gray (The Immigrant).

Cotillards complete overgave in rollen neemt soms zelf ronduit extreme proporties ­aan: voor haar Oscarwinnende vertolking als Edith Piaf in La vie en rose liet ze zich zo diep in haar ­tragische personage wegzakken, dat ze de uitgang niet meer vond. Maanden na de opnames hoorde de actrice soms nog de raspende stem van Piaf uit haar keelgat opstijgen. Om van haar af te geraken, liet ze een uitdrijving uitvoeren, vluchtte ze naar Bora Bora en onderging ze een ­sjamanistisch ritueel in Peru.

Erg gezond is die grondige aanpak dus niet ­noodzakelijk, maar artistiek werpt het wel zijn vruchten af. Cotillard oogst steevast lof, haar filmografie bevat nagenoeg geen valse noten. Op die ene, vaak geparodieerde sterfscène in The Dark Knight Rises na dan. (Doe uzelf een plezier en googel ‘People Dying Like Marion Cotillard’. Pret gegarandeerd.)

Toch is er één rol die Cotillard niet goed afgaat: die van filmster, en alles wat daarbij komt kijken. Heel wat celebrity’s voelen zich in het mediacircus als een vis in het water. Maar sommigen, zoals Cotillard, happen tijdens interviews naar adem als een karper aan de haak. Onze vorige ontmoetingen verliepen veeleer stroef. Niet dat ze zich weerbarstig of ongeïnteresseerd opstelde – zo zijn er ook –, maar alsof ze gewoon niet zichzelf kon zijn met een microfoon onder haar neus. “Filmster zijn, dat is voor mij eigenlijk net hetzelfde als een personage spelen in een film”, vertrouwde ze ons eerder al toe. Alleen is dat een rol die ver van haar af staat, en haar soms erg veel moeite kost.

Het valt dan ook meteen op dat Cotillard volkomen ­ontspannen oogt wanneer we haar begin juli op het film­festival van Cannes ontmoeten. Met een brede glimlach ­verwelkomt ze ons, en het voelt niet eens gespeeld. Ze zal zich tijdens ons interview opvallend open en kwetsbaar opstellen – wellicht omdat haar twee nieuwe films die nu in de zalen verschijnen zo dicht bij haarzelf liggen.

Annette is een experimentele musical, waarin Cotillard een beroemde operazangeres speelt die een wel heel ­bijzonder kind krijgt met een zwaar­moedige stercomedian (Adam Driver).

Bigger Than Us is een documentaire over jonge klimaat­activisten, waarin Cotillard niet te zien is, maar waar ze als coproducente haar schouders onder zette. Twee totaal verschillende projecten dus, die toch allebei iets essentieels zeggen over hoe Cotillard in elkaar zit. Over haar worsteling met zelfliefde, zingeving, en de drang om een verschil te maken.

Live op de set

We beginnen het gesprek bij Annette, waarin de eigenzinnige regisseur Leos Carax (Holy Motors) Cotillard zowat elke dialoog laat zingen, twee uur en twintig minuten lang. Technisch was dat een veel grotere uitdaging dan La vie en rose, waarin Cotillard de liedjes van Edith Piaf nog comfortabel mocht playbacken. “Leos wilde dat we alles live zongen op de set”, vertelt Cotillard. “Ik hou enorm van ­zingen, ik zou niet zonder kunnen. Maar wat we in Annette deden was echt heel moeilijk. Spannend, maar enorm ­stresserend. Want zingen doe je met je hele lichaam. Als je tegelijk ook nog eens moet bewegen, liggen, spelen, wordt het lastig. Als je nog maar je hoofd draait, klink je al anders. Het heeft veel voorbereiding gevergd om dat onder de knie te krijgen.”

Thematisch moest Cotillard minder studeren om zich op haar rol voor te bereiden: Annette toont de impact die roem kan hebben op je hoofd en je privéleven. Iets waar Cotillard zich op z’n minst iets bij kan voorstellen: niet alleen is ze net als haar personage zelf een wereldster, ze weet bovendien hoe het is om een gezin te stichten met een beroemde ­man – Cotillard en Guillaume Canet zijn zowat het Franse equivalent van Brangelina, met dat verschil dat zij wel nog steeds samen zijn.

“Ik lijk helemaal niet op mijn personage in Annette,” legt ze uit, “en toch kon ik me heel erg identificeren met het thema van de film: de nood aan erkenning. Hoe die je kan drijven, maar je ook naar de afgrond kan leiden. En hoe dat een impact heeft op de mensen om je heen, en in het ­bijzonder op je kinderen.”

Spreekt u uit ervaring?

“Ik heb die honger naar erkenning altijd als een soort ­pathologie beschouwd, waaraan ik zelf ook heb moeten werken, ja. Ik heb moeten leren begrijpen waarom ik de nood voelde om bekeken, gehoord en geliefd te worden.

“Iedereen heeft dat verlangen in zekere mate, maar artiesten toch nog wat heviger dan anderen. Als je die erkenning niet krijgt, of plots verliest... Dat kan verwoestend zijn. Zeker als je een kind hebt. Dan kan er een soort overdracht gebeuren: je ziet je kinderen niet zoals ze zelf zijn, en projecteert je eigen frustraties op hen. Dat is wat er gebeurt in Annette. Enfin, dat denk ik toch. (lacht) Ik heb er nooit met Leos over gepraat, maar dat is toch wat het script uit mijn eigen leven weerspiegelt.”

De film gaat over een man die zijn gevoel van eigenwaarde volledig ophangt aan de erkenning die hij als artiest krijgt. Hoe gaat u daar zelf mee om? Helpt een Oscar om uzelf liever te zien?

“Nee. Het geeft je zelfvertrouwen wel even een boost natuurlijk. Maar dat blijft niet ­eeuwig duren. Ik weet intussen dat erkenning van buitenaf nooit je honger zal stillen. De enige erkenning die je rust kan geven, moet uit jezelf komen. Je moet met een liefdevolle blik naar jezelf kijken. En dat is niet ­makkelijk voor de meesten onder ons.”

Het is niet omdat anderen je op een voetstuk plaatsen, dat je jezelf ook aanbidt?

“Zeker niet. Ik heb intussen geleerd om van mezelf te ­houden, maar als kind haatte ik mezelf. Ondanks het ­fundament van liefde dat mijn ouders me gegeven hebben. In mijn tienerjaren wist ik echt niet hoe ik het nog een heel leven met mezelf moest uithouden. Ondraaglijk was het.

“Toen ik later als actrice erkenning begon te krijgen, bleef ik me gewoon ellendig voelen. Sommigen kunnen ­makkelijk met roem om, omdat ze genoeg zelfvertrouwen hebben om te geloven dat ze die liefde waard zijn. Maar als je jezelf niet graag ziet, ga je vechten tegen de erkenning die je krijgt. Dan maakt de roem je kapot, want je denkt alleen maar: ‘De mensen vergissen zich! Ik verdien hun liefde niet!’ Dat is volgens mij de reden waarom heel geliefde sterren soms ten onder gaan: ze kunnen het beeld dat het publiek van hen heeft, niet verzoenen met hun zelfbeeld.”

Waaraan hebt u het te danken dat dat bij u niet gebeurde?

“Het is een lange weg geweest. Ik heb mensen ontmoet die me hebben geleerd om te accepteren wie ik ben. Dan wordt het ook makkelijker om de liefde van anderen te ­aanvaarden.

“Op een bepaald moment in mijn leven heb ik ook iets heel belangrijks voor mezelf gedaan. Maar ik kan je niet ­precies vertellen wat, dat is te intiem. Laat ik het zo zeggen: ik voelde me slecht, en heb op een bepaald moment beslist dat ik een oud trauma wilde helen om dat op te lossen. En dat heb ik ook gedaan. Toen keek ik naar mezelf en dacht ik: ‘Wauw, je doet eindelijk eens iets voor jezelf. Dan zit er toch ergens een beetje zelfliefde in je. En als die er is, kan je ze ook laten groeien.’”

Wat er bij Cotillard wel altijd in heeft gezeten, is een enorme liefde voor de natuur. Dat ze met Bigger Than Us vandaag een documentaire produceert over jongeren die hun ­steentje bijdragen in de strijd tegen klimaatverandering en milieuvervuiling, is allesbehalve een bevlieging. In het ­afgelopen decennium trok Cotillard naar Congo om er de vernieling van levensbelangrijke regenwouden aan te ­kaarten, klom ze samen met Kayapo-stamhoofd Raoni op de barricaden tegen de bouw van een reusachtige dam in het Amazonewoud, liet ze zich in Parijs in een kooi opsluiten om de vrijlating van dertig klimaatactivisten te eisen, én voer ze met Greenpeace naar Antarctica om het smelten van de ijskappen nog maar eens onder de aandacht te brengen.

Haar engagement voor die laatste milieuorganisatie is geen onbezonnen flirt, maar een lang en stabiel huwelijk. Al voordat ze bekend werd, had Cotillard haar lidkaart op zak. En dat is haar redding geweest, vertelt ze.

“Ik was vroeger een weirdo, en eigenlijk echt wel een geitenwollen sok. (lacht) Mijn vrienden voorspelden altijd dat ik ooit in een schapenvestje op de boerenmarkt zou gaan staan met zelfgemaakte confituur en geitenkaas. Maar ik ben gewoon opgevoed met respect voor de natuur.

“En op een bepaald moment, zo rond mijn twintigste, begon ik me echt te verdiepen in de milieuproblematiek. Ik las een paar auteurs die me echt de ogen hebben geopend. Maar ik voelde me alleen met mijn bezorgdheid – ­in die tijd dacht nog bijna niemand na over die thema’s. Ik begon mijn afval te sorteren, maar kon nauwelijks een plek ­vinden waar ik met mijn stapels oud papier terechtkon. Kortom: ik zat met heel veel vragen en angsten, maar ­niemand begreep ze. Dat maakte me moe en wanhopig.

“Op een dag heb ik het telefoonboek genomen – zo ging dat toen nog (lacht) – en het nummer van Greenpeace gedraaid. Ik zei dat ik dringend met iemand wilde praten, omdat ik me nergens begrepen voelde. Zo heb ik Susanna Dell’Orto ontmoet, die vandaag de cel Filantropie van Greenpeace leidt. Zij heeft me in dat eerste gesprek iets heel belangrijks doen inzien. Ik had besloten dat het niet verantwoord was om kinderen op deze wereld te zetten, maar toen ik dat aan haar vertelde, antwoordde ze: ‘Doe dat alsjeblieft niet. Want als iedereen die om de planeet geeft, zo redeneert, maken op den duur alleen degenen die níét met het milieu bezig zijn nog kinderen. We hebben jouw kinderen nodig om onze strijd verder te zetten.’ Zonder haar zou ik vandaag misschien geen moeder zijn.”

Een milieuactiviste wil Cotillard zichzelf niet noemen. Wel een katalysator, iemand die dingen in beweging kan brengen. “Ik beschouw mezelf als een soort kanaal, iemand die verbindingen tot stand brengt. Als ik een bepaald thema onder de aandacht wil brengen, kan ik ­bijvoorbeeld makkelijk een journalist opbellen en erover komen praten op tv. Die macht heb ik, en die wil ik ­gebruiken ook.”

Krijgt u nooit cynische reacties op uw engagement? “Alweer zo’n ster die de wereld wil redden...”

“Dat gebeurt, maar ik trek het me niet meer aan. Op een bepaald moment heb ik wel een beetje gas teruggenomen, omdat ik ervan overtuigd was dat ik deze zaak, die me zo na aan het hart ligt, meer kwaad dan goed deed. Dat mensen die mij niet konden luchten, zich ook van dit thema zouden afkeren. Bovendien zou ik deze strijd natuurlijk liever niet hoeven te voeren. Net zoals Melati, de jonge Indonesisch-Nederlandse activiste die centraal staat in Bigger Than Us, liever gewoon haar jeugd zou beleven dan voor onze levens te vechten.

“Ik heb me dus een paar jaar koest gehouden. Maar ik bleef wel meter van een organisatie, en daar hebben ze me verteld dat mijn inzet hen wel degelijk enorm vooruithielp. Dat heeft me over de streep getrokken, en sindsdien ben ik er voluit voor gegaan. En als iemand me daardoor een ­aandachtsgeile celebrity vindt, dan deert dat me niet, want ík weet dat het niet waar is. Het is echt geen ego-ding.”

Met Bigger Than Us combineert u voor het eerst uw beide passies: u giet uw engagement voor milieu en klimaat in een langspeelfilm. Waarom?

“Als je mensen in actie wil doen schieten, is het belangrijk om ze te ontroeren. En dat is net de grote kracht van film. Het is ook een heel toegankelijk medium om kennis te ­verspreiden. En daar begint het allemaal bij: als je iets begrijpt, word je er minder bang van, en raak je meer betrokken. Ik vergelijk het altijd hiermee: stel, je staat op straat een broodje te eten, en naast jou zie je plots een kind dat ligt te sterven van de honger. Wie zou dat kind dan geen stuk van zijn broodje geven?

“Je kan gewoon niet onverschillig blijven als je ziet wat er gebeurt. Zo is het ook met klimaatverandering. Het lijkt ­misschien een ver-van-ons-bedshow, maar we moeten ­beseffen dat wij hier in Frankrijk een rechtstreekse impact hebben op natuurrampen in Mali, Indonesië of de Filippijnen. We moeten onze verantwoordelijkheid onder ogen zien.”

Dat bewustwordingsproces verloopt traag en moeizaam. Hoe kan het beter?

“Het belangrijkste is dat we iets heel positiefs proberen te creëren. Als je mensen kan verenigen in een positieve ­beweging, dan zullen ze daar niet meer van willen ­weglopen. Het gevoel dat we hier allemaal samen inzitten, daar moeten we naartoe. Ja, de situatie is erg, maar we ­hebben mekaar, we bouwen samen ergens aan. Ik ben van nature een heel positief persoon, ik geloof in de mens.”

Overweegt u nooit om u volledig op uw strijd voor het klimaat toe te leggen, en uw activiteiten als actrice op een lager pitje te zetten?

“Ik zou niet met mezelf kunnen leven als ik mijn ­bekendheid niet inzette voor het klimaat, maar ik zou ook niet alléén maar kunnen vechten voor de goede zaak. Ooit heb ik het wel overwogen hoor. Lang voor alle mooie dingen die op mijn pad kwamen, was ik niet gelukkig, en dacht ik weleens: ‘Misschien moet ik stoppen met acteren en voor Greenpeace gaan werken. Daar kan ik tenminste iets betekenen.’ Maar ik heb snel beseft dat dat geen goed idee was. Ik heb het echt nodig om ook creatief bezig te zijn.”

Bigger Than Us speelt nu in de bioscoop, Annette gaat op 18/10 in première op Film Fest Gent en speelt vanaf 20/10 in de bioscoop.