Michael Schur (‘The Good Place’) schreef een luchtig boek over ethiek: ‘Het is simpelweg onmogelijk een perfect leven te leiden’

Ethiek en humor, gaat dat samen? Ja, bewees Michael Schur in zijn comedyserie The Good Place. In zijn nieuwe boek schrijft hij geestig over filosofen als Aristoteles en Kant. Waar komt zijn fascinatie vandaan? En waarom wil hij die zo graag overbrengen?

Wat doe je als je ’s avonds een eetafspraak hebt waar je onderuit wilt? Niet vanwege dwingende redenen maar gewoon, omdat je geen zin hebt? Toen Michael Schur – bedenker van enkele van de succesvolste sitcoms van het laatste decennium, zoals Parks and Recreation en The Good Place – met deze vraag werd geconfronteerd, moest hij denken aan een Duitse filosoof.

Even overwoog hij de smoes in te zetten van de oppas die had afgezegd, zegt Schur (46) tijdens een videogesprek vanuit Los Angeles. “Maar zodra dat door mijn hoofd schoot, hoorde ik Immanuel Kant in mijn hoofd: niet doen, niet doen, je bent aan het liegen.”

De waarheid vertellen dan maar? “Als ik zou zeggen dat ik niet met die ander in een restaurant wil zitten omdat ik wel wat beters te doen hebt, zou Kant zeggen: goed werk, ga zo door. Tegelijkertijd wil je diegene ook niet beledigen. Dus zou ik iets zeggen dat misschien niet de volledige waarheid is, maar ook geen keiharde leugen. Iets als: door een lange werkdag ben ik geen leuk gezelschap en val ik waarschijnlijk aan tafel in slaap.”

Wie Kants opvattingen over ethiek wil doorgronden, kan natuurlijk terecht bij werken als Grundlegung zur Metaphysik der Sitten. Maar voor wie zich niet wil wagen aan het beruchte – want moeilijk leesbare – proza van de Duitser, schreef Schur een alternatief: Perfect: de handleiding – Het juiste antwoord op elke ethische kwestie. Hij raadpleegde daarvoor filosofen en borduurde voort op zijn research voor The Good Place, een sitcom met het ongebruikelijke thema ethiek.

Niet alleen Kant – waarschijnlijk een ‘loser zonder vrienden’, volgens een personage in The Good Place – komt in het boek aan bod: het gaat onder meer ook over de deugdenleer van Aristoteles, het utilitarisme van John Stuart Mill en Jeremy Bentham, het pragmatisme van William James en het existentialisme van Jean-Paul Sartre en Albert Camus. “Existentialisme”, schrijft hij, “is een beetje als toen je ouders op je vijftiende tegen je schreeuwden als je iets stoms had gedaan: ‘Je bent geen kind meer! Je bent verantwoordelijk voor je eigen daden!’ Alleen is degene die tegen je schreeuwt in dit geval een Franse filosoof die heeft geconcludeerd dat God niet bestaat.”

Schur beschrijft alles op dezelfde luchtige manier in hoofdstukken met titels als: ‘Moet ik mijn winkelwagentje terugbrengen naar de winkelwagentjesdinges? Ik bedoel… die is helemaal daar!’ Perfect: de handleiding moet voor de ethiek gaan betekenen wat A Brief History of Time van Stephen Hawking heeft betekend voor de astrofysica, zei Schur al eens grappend.

Waarom is ethiek zo belangrijk?

“Als we in het oude Griekenland hadden geleefd, hadden we over ethiek geleerd op school. Maar dat gebeurt niet meer, waardoor we het zijn gaan zien als een vaag concept, iets voor hoogleraren. Áls het al over ethiek gaat, lezen we over een miljardair die belasting heeft ontdoken. Maar ik ben geïnteresseerd in dit onderwerp omdat ik me in heel normale situaties beter wil gedragen.”

Welke theorieën probeert u in uw leven te volgen?

“Vooral de deugdethiek van Aristoteles en het contractualisme van T.M. Scanlon. De deugdethiek vind ik het meest humaan. Eigenlijk zegt Aristoteles dat het zijn van een goed mens een eindeloos proces is van vallen en opstaan. De deugden van de mens zijn volgens hem eigenschappen als eerlijkheid en dapperheid. En dapperheid bevindt zich precies tussen lafheid en roekeloosheid. Het is zaak om zo veel mogelijk op die gulden middenweg terecht te komen. Als je fouten hebt gemaakt, zoals we allemaal dagelijks doen, zegt Aristoteles dat dat bij het leven hoort en dat je je gedrag de volgende keer iets moet aanpassen – ben je te roekeloos geweest, dan moet je de volgende keer wat laffer zijn. Hij is een stuk vergevingsgezinder dan Kant, die vindt dat je óf goed bezig bent, of fout.

“In alledaagse situaties kijk ik naar het contractualisme. Dat zegt dat je je, voordat je iets doet, moet voorstellen dat je rond de tafel gaat zitten om bepaalde regels voor een samenleving af te spreken. Als ik voorstel om datgene wat ik nu wil doen tot een algemene regel te maken, zou een redelijk persoon dat dan kunnen afwijzen? Stel, ik heb een afslag gemist. Kan ik de vluchtstrook nemen om zo alsnog van de snelweg af te komen? Ik weet vrij zeker dat iemand dat als vaste regel zou afwijzen.

“Natuurlijk zijn er nog andere theorieën. Bij de uitgifte van vaccins kozen regeringen – terecht – voor de utilistische benadering, die acties beoordeelt op basis van hun gevolgen. Eerst kregen oude en kwetsbare mensen een vaccin, omdat zij daar het meest mee te winnen hadden. Zo zie je maar: alle theorieën kunnen van pas komen.”

Zoals het pragmatisme zegt.

“Ja. William James speelde een beetje vals door te zeggen: mijn theorie omvat alle theorieën. We doen wat werkt. Maar ik waardeer hem. Want waarom zou je moeten kiezen? Het is geen wedstrijd tussen theorieën, we proberen allemaal hetzelfde te bereiken: dat we fundamenteel goede mensen zijn.”

Doet u dingen waarvan u weet dat ze immoreel zijn?

“Zeker. De afgelopen twaalf jaar heb ik geprobeerd mijn CO2-uitstoot te minimaliseren. Ik heb zonnepanelen, een warmtepomp, een waterzuinige wc. Maar ik heb nog steeds een gasfornuis. En volgende week vlieg ik met een vriend voor een basketbalwedstrijd naar Oakland in Californië.”

U woont toch in Californië?

“Klopt, in Los Angeles. Het is vijf uur rijden, maar 38 minuten vliegen, dus vliegen we. Terwijl ik weet dat ik zo bijdraag aan de opwarming van de planeet, waardoor die onleefbaar wordt voor planten en dieren. Maar het is simpelweg onmogelijk om een perfect leven te leiden.

“In haar artikel Moral Saint schrijft de filosoof Susan Wolf dat het een slecht idee is om het überhaupt te proberen. Want die heilige leidt geen leuk leven, speelt geen tennis, luistert geen muziek, brengt geen tijd met zijn kinderen door. Die is alleen maar bezig om anderen te helpen. Het is behalve onmogelijk dus ook onmenselijk, schrijft zij.”

In 2020 schreef u het voorwoord van een nieuwe uitgave van The Life You Can Save, een boek van de Australische filosoof Peter Singer. Vanuit zijn utilistische benadering schrijft hij dat je eigenlijk pas een goed mens bent als je zo veel geld aan arme mensen hebt weggegeven dat je zelf in vergelijkbare omstandigheden terecht bent gekomen. Dat vindt u dus te ver gaan?

“Ja, maar dat neemt niet weg dat we veel meer zouden moeten geven. Ik vind het geweldig dat Singer zo hardcore is: als ik tevreden naar mijn elektrische auto kijk, voel ik hem altijd op mijn schouders tikken: ‘Kom op, je kunt meer doen om de wereld te verbeteren. Zal ik je wat statistieken laten zien over kinderarmoede in Afrika?’ Hij waakt voor zelfvoldaanheid.”

Hij heeft volgers die je bijna als heiligen zou kunnen typeren.

“Ik weet het. Zij hebben bijna al hun eigendommen verkocht, hun nier weggegeven. Dat zijn daden van buitengewone onbaatzuchtigheid, maar ik denk niet dat iedereen zo hoeft te leven. Als Singer in mijn hoofd tegen me aan het gillen is, helpt Aristoteles me. Hij plaatst vangrails bij de deugden en zegt dat als je te ver gaat, het ook wel een tandje minder kan.”

Schur kan zich haast niets belangrijkers voorstellen dan ethiek. “Dit gaat over hoe we met elkaar omgaan.” Hij beseft wel dat bezig zijn met ethiek een luxe is die veel mensen zich niet kunnen veroorloven. “Als je nu in Oekraïne woont, snap ik dat je je niet druk maakt om biologisch brood.” Zijn interesse in ethiek werd voor het eerst zichtbaar in 2016 met The Good Place, een door hem bedachte Netflix-serie met Ted Danson en Kristen Bell. In de pers is de serie omschreven als een Trojaans paard: kijkers worden gelokt met de belofte van een vederlichte sitcom, maar krijgen David Hume, Søren Kierkegaard en een filosofische queeste naar de vraag: wat betekent het om een goed mens te zijn?

De serie sloeg aan, er kwamen vier seizoenen. Een bijzonder bedankje kreeg Schur in 2019. Hij werd toen gebeld door zijn agent, die zei dat hij naar huis moest voor een pakketje. “Stuur het gewoon naar mijn huis”, zei hij. “Ik ben straks thuis.” Nee, zei zijn agent, hij moest het persoonlijk ontvangen. De bezorger kwam uiteindelijk naar het werk van Schur, die een juridisch document verwachtte. Schur: “Maar hij behandelde het pakketje alsof het een Fabergé-ei was.”

Nadat Schur een aantal handtekeningen had gezet, kwam er een envelop tevoorschijn. ‘Barack Obama’ stond daarop. Schur: “In een handgeschreven brief liet hij weten dat zijn dochter tegen hem had gezegd dat hij de serie moest kijken. Hij vond die ook goed en wilde mij en de cast feliciteren.”

In de derde aflevering van het eerste seizoen van The Good Place zit een scène waarin de vriend van Eleanor (Kristen Bell) niet naar een café wil omdat de eigenaar daarvan iemand heeft aangerand. Waarop Eleanor reageert: “Laten we dan een film van Roman Polanski kijken, kip eten en R. Kelly luisteren. Het kwaad is overal.”

Vindt u dat we nog mogen genieten van kunst van een verwerpelijk persoon?

“Iedereen moet dat voor zichzelf uitmaken. Maar ik denk niet dat je de persoon achter de kunst kunt negeren. Als je gewoon naar een sitcom van Bill Cosby gaat kijken, zeg je eigenlijk dat het leed dat hij slachtoffers heeft aangedaan, je niets kan schelen. Nog dubieuzer wordt het als je 6,99 dollar betaalt om zijn nieuwe comedyspecial te kijken. Dan draag je bewust bij aan zijn bankrekening en zal Cosby leren dat het niets uitmaakt wat hij heeft gedaan.

“Natuurlijk zijn er grijze gebieden. Door een seizoenskaart voor Chelsea te kopen, gaf je tot voor kort geld aan Roman Abramovitsj, een vriend van Poetin. Maar je opa en je vader zijn ook Chelsea-fans en een van de mooiste momenten van je leven was toen ze de Champions League wonnen, dus je zegt ook niet zomaar: ik kijk nooit meer naar een wedstrijd van Chelsea. Ik denk dat iedereen voor zichzelf de afweging moet maken.”

Verandert die ethische afweging als de kunstenaar dood is?

“Dat denk ik wel. Picasso wordt er niet meer rijker van als je naar Guernica staat te kijken.”

Schur omschrijft zichzelf als een ‘extreme regelvolger’. In zijn studentenhuis gold de regel dat er na 1 uur ’s nachts geen harde muziek meer mocht worden gedraaid. Stipt om 1 uur kreeg hij de neiging om het volume te dempen, ook al gaf iemand anders het feest. Als regelvolger hoopt hij dat regelovertreders moeten boeten. “Dus ja, ik baal ervan als de treinconducteur een zwartrijder laat wegkomen met een waarschuwing.”

In de wereld is er een ‘kolossale hoeveelheid’ irritant gedrag, zegt Schur. “Ik weet niet of jullie dit ook hebben, maar in Amerika mag je op sommige drukke kruispunten tussen 16 en 19 uur niet linksaf slaan, omdat dat het verkeer ophoudt dat rechtdoor gaat. Maar er zijn mensen die zich er gewoon niets van aantrekken als er honderden auto’s achter ze moeten wachten. Die gedachte, dat mijn behoeften belangrijker zijn dan die van alle andere mensen, maakt me gek.”

Om dergelijke frustraties het hoofd te bieden, bedacht hij een spel dat uiteindelijk de inspiratiebron zou vormen voor The Good Place. “Als iemand me afsneed in het verkeer, probeerde ik mijn woede te sussen met de gedachte dat die zojuist 15 punten had verloren. Degenen met een goede score gingen na hun dood naar een prettige plek ergens boven – in de serie is die The Good Place komen te heten – en de anderen naar een plek beneden. Ik vroeg me af wat mijn eigen score zou zijn: ik heb zonnepanelen, dus dat levert zeker 450 punten op. Maar als ik net tegen dat stel zou hebben gelogen dat mijn oppas heeft afgezegd, zouden daar zeker 15 punten van af zijn gegaan.”