Michaël Borremans: "Ik kan me verschrikkelijk ergeren aan het werk van Lars von Trier"

Wat volgt is een boeiende babbel over “die Italiaanse film waarin een auto van een berg rijdt” en “die Russische met dat skelet van een walvis”. Een bijzonder groot kunstenaar, met een klein geheugen en een zwak voor film. En de komende twee weken ook juryvoorzitter op Film Fest Gent.

Artistiek directeur Patrick Duynslaegher selecteert voor de jury van Film Fest Gent graag mensen met een grote naam die ook iets met film hebben. Heb jij iets met film?

Michaël Borremans: “Zeker, maar dat is ook logisch voor mensen van mijn generatie. Wij zijn opgegroeid met film in ons leven. Als student wou ik álle films zien, soms zelfs twee keer. Ik keek ’s nachts naar oude klassiekers op televisie en ging bijna dagelijks naar Studio Skoop of naar Sphinx, toen nog Cinema Calypso. Bovendien was mijn eerste lief, net zoals ik, zot van film. Zij was een wandelende filmencyclopedie. En omdat we zelf geen televisie hadden op ons appartement in Brussel, vroeg ze aan vrienden en familie om films op te nemen op cassette. Die geluidsopnames speelden we thuis voortdurend af en dat gaf een heel aparte sfeer. Op den duur konden we sommige dialogen vanbuiten opzeggen. Een bijzondere tijd. Kortom, ik vind mezelf geen echte kenner, maar ik heb wel veel met film.”

Ben je dan een fanatieke filmfestivalganger?

“Helaas zit ik de laatste jaren vaak met een deadline en dan kan ik niks anders doen dan me die periode opsluiten in mijn atelier. Met spijt in het hart, want het filmfestival is altijd een unieke gelegenheid om ontdekkingen te doen en films te zien die anders niet in roulatie komen. Vroeger ben ik wel een paar keer intensief gaan kijken. Ik ging er dan helemaal voor en probeerde zo veel mogelijk uit mijn accreditatie te halen. Al vind ik het nog altijd een beetje raar om overdag naar de film te gaan. Ik ben katholiek opgevoed en als goede christen hoor je dan te werken.” (lacht)

Naar welke films uit de officiële selectie ben je vooral benieuwd?

“Ik kijk het meest uit naar Cold War van Pawel Pawlikowski. Voornamelijk omdat ik onder de indruk was van zijn vorige film Ida, die terecht de Oscar won voor beste buitenlandse film. Pawlikowski heeft een eigenzinnige, onconventionele maar meesterlijke stijl. Donker, dat wel. Prachtige fotografie ook. Verder ben ik ook nieuwsgierig naar Wildlife van Paul Dano. Acteurs die gaan regisseren maken wel vaker interessante films."

Heb je als kunstenaar extra aandacht voor de beelden in een film?

“Ik ben erg gevoelig voor de fotografie, ja. Vooral in die zin dat ik er mij enorm aan stoor als die niet goed zit of niet functioneel is. Soms wordt er schitterende fotografie gebruikt die nergens toe dient en geen enkele dragende rol heeft. Een voorbeeld? Ik kan me verschrikkelijk ergeren aan het werk van Lars von Trier. Zijn specifieke camerastijl heeft geen enkele meerwaarde en dient volgens mij alleen maar om te irriteren. Bij zijn grootste hit Dogville vond ik dat minimalistische theaterdecor niet meer dan een gimmick. Ook het verhaal was bijzonder zwak.”

Wat voor een filmkijker ben je? Geniet je gezellig thuis in de zetel of ga je voor het grote scherm in de cinema?

“Ik heb thuis wel een projector, maar ik bekijk films liever in de cinema. Ik degusteer films eerder dan dat ik ze verslind. Ik kan er dus geen vier of vijf op een dag bekijken. Dat is voor mij too much on my plate. Ik zou het bovendien niet respectvol vinden tegenover de filmmaker. Al durf ik halverwege een film wel te vertrekken uit de zaal. Als een film te slecht is voor woorden, dan word ik daar zelfs kwaad om. Nee, ik ga hier geen namen noemen, want ik weet dat die mensen zelf hard geloven in hun product en ik heb geen zin om iemand te kwetsen. Maar stiekem zou ik wel zo arrogant willen zijn dat ik hen durf te adviseren om een andere job te zoeken.” (lacht)

Heeft je verleden als filmliefhebber je eigen werk beïnvloed?

“Ik ben er mij bewust van dat ik in mijn jonge jaren werd gemarineerd in films. Het heeft mijn kijken en mijn zin voor esthetiek enorm beïnvloed. Het kan dus niet anders dan dat ook mijn werk werd beïnvloed door de film. Alleen al de evenwichtsoefening tussen wat je toont en wat je suggereert in een tekening of een schilderij, dat vraagstuk komt helemaal uit de filmwereld. Voor mijn eerste tekeningen en schilderijen liet ik me trouwens af en toe inspireren door filmstills. Dan bladerde ik door de filmboeken van mijn ex-lief en nam ik van een foto een bepaalde blik over en van een andere het kostuum.”

Is er één film die je sterk heeft geïnspireerd?

“Er zijn een paar films die ik enorm vaak heb gezien en die me blijven boeien, zoals M van Fritz Lang. Ook heel wat films van Hitchcock ken ik vanbuiten, maar mijn ultieme favoriet is sowieso Vertigo. Wat me daarin zo aanspreekt? Het heeft gewoon lang geduurd vooraleer ik het verhaal snapte. (lacht) Ik heb altijd een grote fascinatie gehad voor de technicolor-esthetiek van films in die tijd. Wist je dat camera’s toen voor elke kleur een afzonderlijke filmband opnamen? Die kleuren moesten dan achteraf in de studio geregeld worden. Echt schilderkunst! Het blijft voor mij een hele belevenis om Vertigo geprojecteerd te zien op een groot scherm. De kleuren en de compositie zijn subliem. En niet te vergeten: die achtervolgingsscène naar het kerkhof! Het is waarschijnlijk de traagste achtervolging ooit, maar voor mij is het een van de allermooiste filmsequenties. Op die manier suspense creëren, daar moet je echt een grootmeester voor zijn.”

Zijn er nog van die filmscènes die in je geheugen staan gegrift?

“De motorscène in Amarcord van Federico Fellini. Maar zeker ook de scène uit Touchez pas au grisbi waarin Jean Gabin zich op de vooravond van een overval samen met zijn collega-gangster klaarmaakt om te gaan slapen. Omdat elke stap van hun avondtoilet zo uitgebreid in beeld wordt gebracht, duurt de hele scène – zonder overdrijven – een kwartier. Het is waarschijnlijk het saaiste kwartier uit de filmgeschiedenis en op de filmschool zou die regisseur zwaar gebuisd zijn, maar juist omdat het zo absurd is, springt die scène er voor mij uit. Memorabel!”

Je dochter is negentien. Hebben jullie die klassiekers al eens samen bekeken?

“Vroeger probeerde ik haar wel eens een goede film op te dringen. Zo heb ik haar op haar negende meegenomen naar een film van Woody Allen. Dat vond ze nogal shocking toen. Gelukkig heb ik intussen geleerd dat ouderlijke dwang averechts werkt: hoe meer ik haar iets opdring, hoe meer weerstand ze ervoor krijgt. Ze kijkt nu dus vooral naar commerciële films van haar generatie, met veel hiphop en andere muziek waar ik niks van begrijp. Een generatiekloof zoals die er hoort te zijn, zeker?”

Herinner je je nog de eerste film die je in de cinema zag?

“The Aristocats. Wat een ervaring! Ik was toen zes jaar en kwam uitzinnig buiten uit de filmzaal. Meer had ik niet nodig om verslingerd te raken aan de cinema. Ik heb die film daarna nog regelmatig teruggezien en de soundtrack ken ik nog altijd vanbuiten. Welke film ook een enorme indruk heeft gemaakt: Village of the Damned. Aan die starende, blonde kindjes heb ik lang nachtmerries overgehouden. Klaar voor een bekentenis? Tijdens mijn jeugd heb ik ook alle films van Bruce Lee gezien. (lacht) Meteen een heel ander genre, minder artistiek misschien, maar toch indrukwekkend als je ziet wat hij allemaal presteerde. Mijn stoere vriendjes en ik speelden die films natuurlijk na. Inclusief alle bewegingen én geluiden.”

Zijn er ook recente films die je goed vindt?

“De laatste die ik in de cinema heb gezien en die ik goed vond, is The Shape of Water van Guillermo del Toro. Een klassieke Hollywood-film voor alle leeftijden, met een happy end, maar ontzettend mooi van verhaal en fantastisch straf gemaakt. Ook de Russische film Leviathan heeft mij een paar jaar geleden ontzettend aangegrepen.”

Ween je weleens bij films?

“Ik zal eerder ontroerd raken door een dier of door een fantastisch schilderij dan door een film. Daardoor weet ik ook dat schilderkunst echt mijn medium is.”

Op exposities is er nochtans videokunst van jou te zien. Ligt dat jou ook?

“Die filmpjes kwamen er vooral uit noodzaak. Ik experimenteer al een hele tijd met het concept van sculpturen, maar ik heb er een moeilijke verhouding mee omdat het zo anders is dan een schilderij. Weet je wat mij als kind altijd zo intrigeerde aan een schilderij? Het is een venster op een andere wereld. En ik was altijd nieuwsgierig naar wat er achter de boord van dat mooie kader zat. Hoe loopt het landschap verder? Wat gebeurt er in de kantlijn? Bij een sculptuur mis ik die magie, dat stukje mystiek, want het werk staat gewoon in onze wereld. Met behulp van een videocamera kan je toch zo’n kader creëren en die illusie terugbrengen.”

Voor die videokunst werkte je samen met cameraregisseur Nicolas Karakatsanis, die we kennen van Rundskop, Le fidèle en I, Tonya. Volg je zijn werk?

“Hij was toen nog niet zo beroemd als nu. Met de jaren zijn we goede vrienden geworden. We zijn trouwens … (stopt abrupt) Nee, dat is privé! (lacht) Ik vind hem een fantastische kunstenaar, alleen al omdat hij me moeiteloos begrijpt en erin slaagt om iets toe te voegen aan mijn werk. Een chique mijnheer! Bovendien merk ik dat zijn fotografie op een zeer interessante manier aan het evolueren is.”

Volg je de Vlaamse filmwereld?

“De laatste tien jaar gaat het zogenaamd goed, komen er veel Vlaamse films uit, maar we moeten ook ambitieus blijven en verder dan die aantallen kijken. Ook de kwaliteit is belangrijk. Eerlijk? Ik zit nog altijd op dat ene meesterwerk te wachten. We hebben wel een aantal goede, jonge regisseurs in huis dus het kan ervan komen, maar die ene topfilm is nog niet gemaakt. Iemand als Fien Troch zal ons zeker nog verbazen! Kid is een meesterwerk van het niveau van de gebroeders Dardenne. Ook Home is knap. Een totáál andere stijl dan Kid, maar net dat heeft mij ervan overtuigd dat ze veel in haar mars heeft. Als je zo’n switch in stijlen aankunt, chapeau! Jammer dat dit soort eigenzinnige films onderbelicht blijven en geen groter publiek bereiken.”

Zou je zelf eens een langspeelfilm willen maken?

“Ik flirt af en toe met het idee, maar gelukkig besef ik dan snel dat je een halve masochist moet zijn om de filmwereld in te duiken. Die geldmachine en de hele organisatie die daar achter zit… Nee, ik bewonder filmmakers om hun moed en zelfopoffering, maar geef mij maar de schilderkunst. Bovendien maak je een film niet even tussendoor. Je moet er eerst expertise in ontwikkelen en daarna vraagt het totale overgave. Dat zou willen zeggen dat ik enkele jaren niet kan schilderen en dat offer kan én wil ik nu niet brengen. Ik heb te veel in mijn carrière geïnvesteerd om die nu on hold te zetten. Pas op, aan ideeën geen gebrek en sommige scènes zijn zelfs al volledig uitgeschreven, maar toch houdt iets me tegen. Ik wil alleen maar een film maken als die ook echt een mijlpaal in de filmgeschiedenis wordt, dus daarom begin ik er beter niet aan. Wat ik ook maak, een tekening, schilderij, sculptuur of film, mijn werk moet een verschil maken. Daar streef ik naar.”

Stel, er wordt een film over je leven en carrière gemaakt. Wat voor film zou dat worden?

“Waarschijnlijk een slechte! (lacht) Geef toe, de meeste biopics over kunstenaars zijn toch gewoon rommel? Hoeveel films zijn er al niet gemaakt over Vincent van Gogh? Allemaal even slecht. Behalve misschien Lust for Life met Kirk Douglas. Nee, zo’n film over mij kan alleen maar melig worden en veel te romantisch, dat weet ik nu al. Mijn atelier is bijvoorbeeld lange tijd in een kapel geweest. Hoe de eigenaar en ik langzaam naar elkaar toe groeiden en uiteindelijk elke dag bij elkaar over de vloer kwamen voor koffie, zal sowieso in het lang en in het breed aan bod komen.”

Mogen ze ook jouw, euh, kolerieke kantje uitsmeren op het witte doek?

“In biopics wordt sowieso veel te hard gefocust op bepaalde karakteristieken die dan worden uitvergroot. Terwijl het meestal om rustige en beschaafde mensen gaat. Maar ik geef toe dat ik als jonge kunstenaar inderdaad heel kwaad kon worden als het eens wat minder ging. Na zo’n slechte, onproductieve dag ging ik mijn schilderdoeken als een gek te lijf. Dat kan inderdaad een spectaculaire filmscène opleveren. Ook al ben ik nu een pak rustiger geworden op dat vlak."

Welke acteur mag jouw personage vertolken?

“Een mooie, knappe gast uiteraard! (glimlacht) Nee, ik vind Vincent Cassel nog wel passen, ook al is hij ouder dan ik. Ach, ik hoop vooral dat ze mijn leven nooit verfilmen. En als ze dat wel doen, hoop ik vooral dat ik er niet meer ben zodat ik er ook geen last van heb."

Film Fest Gent, van 9 tot 19 oktober in Gent. filmfestival.be